حکایت هنرنمایی خوشنویس یمنی؛ از کتابت بزرگترین قرآن تا کسب جوایز بین‌المللی

به گزارش ایکنا، زکی الهاشمی، هنرمند یمنی در سال 1982 میلادی در شهر الحلبین در منطقه ردفان در یمن به دنیا آمد.

او عربی را در مقطع لیسانس در یمن خواند و اولین آموزش‌های خود را زیر نظر خوشنویسان یمنی عبدالرقیب العودی و ناصر النصاری فرا گرفت. سپس به امان پایتخت اردن رفت. او در سال 2006 برای شرکت در جشنواره راه ابریشم و مشارکت در کتابت بزرگترین قرآن جهان به دمشق رفت و بعدها آموزش‌های خود را در مدینه ادامه داد.

این خوشنویس یمنی حدود 10 سال پیش به استانبول آمد و دارای تابعیت این کشور است. الهاشمی هنر خوشنویسی را در این کلان شهر دنبال کرد و مدرک ممتاز خوشنویسی را از مرکز ارسیکا (IRCICA) با تأیید حسن چلبی، ممتاز دورد، فرهاد قورلو، داود بکتاش، اساتید خوشنویسی ترکیه دریافت کرد.

الهاشمی هم ‌اکنون مشغول تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در رشته هنرهای زیبا گرایش خوشنویسی در دانشگاه سلطان محمد الفتح استانبول است. او در سال 2017 از آکادمی بین‌المللی علمای صوفی در بریتانیا دکترای افتخاری گرفت و  در حال حاضر رئیس مرکز هنرهای اسلامی ایاصوفیه ترکیه است. 

این هنرمند خوشنویس در ترکیه سکونت دارد و در این کشور آثار جذابی تولید کرده است. وی همچنین برای علاقه‌مندان دوره‌های آموزشی برگزار می‌کند. این خوشنویس توانا اخیراً در حال کار بر روی پروژه‌ای برای کتابت قرآن به خط نسخ است.

الهاشمی که 39 سال دارد به خبرگزاری آناتولی گفت: مدتی است که روی این پروژه کار می‌کنم و احتمالاً تا یک سال دیگر آن را به پایان برسانم.

 هنر خاص اسلامی

از نظر الهاشمی، خوشنویسی یکی از هنرهای اسلامی است که دارای ویژگی متمایزی است. وی می‌گوید: خط عربی قداست خود را از متون مقدسی که از آن استفاده کرده به دست آورده است، بنابراین در مقایسه با سایر هنرهای اسلامی مورد توجه خاص قرار گرفته است.

الهاشمی خوشنویسی را مایه آرامش می‌داند که در هنگام هجوم دشواری‌های زندگی، به سراغ آن می‌رود. او می‌گوید: من به خوشنویسی و متون دینی و ادبی که حاوی پیام‌ها و حکمت‌های بزرگ است پناه می‌برم. ما از ارزش‌های قابل توجهی که در آن نهفته است لذت می‌بریم.

استقبال از خوشنویسی در ترکیه

این خوشنویس یمنی برنده چهار جایزه بین‌المللی از جمله دو جایزه از مرکز تحقیقات تاریخ، هنر و فرهنگ اسلامی (IRCICA)، از ارگان‌های تابعه سازمان همکاری اسلامی (OIC) شده است.

او در استانبول این فرصت را به‌دست آورد که با بسیاری از خوشنویسان مشهور آشنا شود و از تجربیات غنی آنها بیاموزد. وی می‌گوید: اکنون در استانبول به عنوان معلم خوشنویسی اسلامی کار می‌کنم و به دانش‌آموزان بسیاری از ملیت‌های مختلف آموزش می‌دهم. همچنین به عنوان کارشناس و مشاور فنی در برخی نهادهای رسمی و خصوصی فعالیت می‌کنم.

الهاشمی افزود: ترکیه به دلیل تاریخ غنی هنری خود، برای هنرمندان مشهور مکان جذابی بوده است. گردهم‌ آمدن هنرمندان در این کشور، انگیزه بزرگی برای ایجاد میراث هنری گسترده و متنوع در ترکیه ایجاد کرده است.

وی خاطرنشان کرد: کار من در ترکیه شهرت گسترده‌ای پیدا کرد، به‌ویژه اثری که در سال 2017 به رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه تقدیم کردم که خوشنویسی سوره الرحمن به خط نسخ و ثلث بود. این دو خط از جمله فونت‌های محبوبی هستند که برای خوشنویسی عربی استفاده می‌شود.

نسخ از شهرهای مقدس مکه و مدینه سرچشمه می‌گیرد، اما ثلث در قرون وسطی مورد استفاده قرار می‌گرفته و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین خط‌های موجود شناخته می‌شود. این خط به دلیل زیبایی ظاهری در مساجد و متون قرآنی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

وی گفت: من همه نوع خط را دوست دارم اما به دلیل زمان محدودی که دارم فقط به برخی از آنها مانند نسخ، ثلث، محقق، رقعه و ریحان کار می‌کنم.

الهاشمی کتابی درباره خط نسخ و ساختار آن به اضافه مجموعه‌ای از کتاب‌های آموزشی برای آموزش خوشنویسی برای غیر عرب زبانان منتشر کرده است.

خوشنویسی، حافظ میراث اسلامی

او معتقد است که خوشنویسی یک هنر تجملاتی نیست، بلکه هنری ضروری برای حفظ میراث اسلامی است. هاشمی در مورد وضعیت هنر خطاطی معتقد است که خوشنویسی در حال حاضر فاقد اصالتی است که منجر به نوسازی و فهم و ایجاد تنوع هنری می‌شود و معنویت این هنر را افزایش می‌دهد. اعتقاد وی بر این است که رسم‌الخط امروزی شبیه کسی است که مثلاً صرف و نحو خوانده است و تمام مصادیق را حول محور زید و عمرو می‌بیند که عدول از آن جایز نیست.

این خوشنویس یمنی نمونه‌هایی از خط نسخ را در نمایشگاه خود به نام «سجایا» در دهکده فرهنگی کتارا در دوحه ارائه کرد.

این نمایشگاه شامل آثاری است که شامل آیات قرآنی، جملات قصار و اشعاری از ادبیات کلاسیک، به عنوان بخشی از کار او در زمینه خوشنویسی در تحقیق و تدریس است.  او خوشنویسی را اینگونه تعریف می‌کند: هنری که در جستجوی معناست؛ قواعد آن از آغاز کتابت در اسلام وضع شده و سپس به مکاتب گوناگون منشعب شده است. بنابراین مبنای هنر خوشنویسی مبتنی بر تقلید از شیوه خطاطان قدیم است.

او در یکی از مصاحبه‌های خود اشاره می‌کند که خوشنویسی را نمی‌توان در انحصار جهان عرب دانست. این هنر در جهان عرب زاده شد، اما خوشنویسی یک هنر و صنعت است و بر اساس علاقه مردم به آن از کشوری به کشور دیگر رفته است.

خط نسخ تخصص اصلی الهاشمی است و وی یک نسخه کامل از قرآن را به این خط تألیف کرده است. وی در نمایشگاه‌های متعددی در ترکیه، عربستان سعودی، یمن و سوریه شرکت کرده است و همچنین به عنوان مدرس در «مدرسه خوشنویسی عربی» در استانبول فعالیت می‌کند. وی دارای کتاب‌ها و جزوه‌های زیادی است. از جمله «خلاصه سودمند در خط نسخ» و «قواعد ده گانه در خط نسخ قرآنی».

هاشمی بر این باور است که خوشنویسی آسان‌ترین هنرهاست، زیرا مانند قرآن کریم، ساده و همه فهم است، اما برخی هنرمندان آن را پیچیده جلوه می‌دهند و برخی در تقلید مبالغه می‌کنند و این باعث شده بسیاری از مردم گمان ‌کنند این هنر صرفاً در انحصار گروه خاصی است. 

هاشمی درباره علاقه خود به این هنر می‌گوید: قلم و مرکب عشق من است و آنها را بدون دلیل دوست دارم و به نظر من بهترین نوع عشق است.

تجربه کتابت قرآن کریم

الهاشمی در کتابت قرآن تجربه‌ای غنی دارد. کتابت قرآن یک مورد خاص برای خوشنویس است، زیرا خطاط تحت سلطه متن قرار دارد. هدف از کتابت قرآن این است که مردم آن را بفهمند و به درستی بخوانند به‌گونه‌ای که آنها را به فهم سوق دهد. به همین دلیل است که متخصصان کتابت، در این که قرآن با چه روشی باید نوشته شود و به خصوص چرا به خط نسخ نوشته شده، اختلاف نظر داشتند. برخی گفته‌اند که برای چاپ نباید به غیر از خط نسخ نوشته شود و اگر برای چاپ نباشد نوشتن به غیر از نسخ جایز است.

هاشمی می‌گوید: وقتی قرآن را می‌نوشتم در ابتدا دشواری‌هایی را پشت سر می‌گذاشتم. خوشنویس نمی‌خواهد در موارد الفاظ و توزیع آن در صفحه از دیگران تقلید کند، اما مجبور است از نظر ابتدا و انتهای کلمات در صفحه به آن پایبند باشد. اما نوشتن قرآن برای من اولین مرحله در فهم خط نسخ بود.

به هرکسی که می‌خواهد به خط نسخ مسلط شود توصیه می‌کنم که شروع به نوشتن کل قرآن کند و خواهد دید که چیزهای نادری را که بدون نوشتن قرآن به دست نمی‌آورد، درک کرده است. در اینجا فقط به قرآن اشاره نمی‌کنم، بلکه منظورم متون طولانی است. اما متن طولانی و منسجمی مانند قرآن کریم وجود ندارد، زیرا در قرآن  ارتباط تنگاتنگی بین حروف و اشکال آنها با معانی وجود دارد و این یکی از اعجازهای قرآن در هنر خوشنویسی است.

الهاشمی معتقد است که وقتی صورت در خدمت معنا باشد، تأثیر بیشتری بر بیننده دارد و این امر در خطاطی آیات قرآن به بهترین شکل دیده می‌شود. 

گزارش از محسن حدادی