راز دفن شبانه و پنهانی حضرت زهرا(س)

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محمدجعفر طبسی، استاد حوزه علمیه در یادداشتی به بررسی پرداخت که متن آن به شرح زیر است:

از مسائلی که پیوسته و در طول تاریخ اذهان انسان­‌های آزاداندیش از هر مذهبی را به خود مشغول کرده این است که چرا امیرالمؤمنین علی(ع) بدن دختر رسول خدا(ص) و همسر خویش را شبانه به خاک سپرد؟ با آن که ابوبکر به عنوان خلیفه مطرح شده بود، چرا علی بن ابیطالب(ع) او را از تشییع حضرت زهرا(س) مطّلع نساخت؟ با وجود آن که برخی صحابه رسول خدا(ص) افتخار حضور در مراسم را پیدا کردند چرا خلیفه اجازه حضور نیافت؟ آیا در پاسخ به این سؤالات می­‌توان نشانه‌­های عدم مشروعیت برخی مدعیان خلافت را دریافت؟ واقعاً این عدم حضور حاوی چه پیامی می‌­تواند باشد؟

برخی از نصوص اهل سنت فقط دفن شبانه آن حضرت را ذکر کرده و اشاره‌­ای به علت آن ندارند. متن بخاری در صحیحش از قدیمی‌ترین متون در این زمینه است. او آورده است که وقتی حضرت از دنیا رفتند، علی(ع) شبانه او را دفن نمود و خلیفه را با خبر نکرد: «فلمّا توفّیت دفنها زوجها علی لیلاً و لم یؤذن ابابکر و صلی علیها». هنگامی که (فاطمه(س) وفات یافت، همسرش علی(ع) او را شبانه دفن نمود و ابوبکر را مطلع نکرد و بر او نماز خواند». حاکم نیشابوری شافعی‌مذهب شبیه این مطلب را در المستدرک علی الصحیحین (ج3، ص 126، حدیث 4813) ثبت کرده است. او می‌­نویسد: «دفنت فاطمة بنت رسول الله(ص) لیلاً، دفنها علیّ و لم یشعر بها ابابکر حتی دفنت، و صلّی علیها علی بن ابیطالب». وجه مشترک این متن با متن بخاری در این است که دفن حضرت زهرا(س) شبانه و بدون اطلاع دادن به خلیفه صورت گرفته و علی(ع) بر پیکر زهرا(س) نماز گزارده است.

ابن عبد البرّ مالکی مذهب (متوفای 463 ق) در الإستیعاب (ج4، ص 1898) آورده است: «و غسّلها زوجها علی بن ابیطالب، أشارت علیه أن یدفنها لیلاً» همسرش علی(ع) او را شبانه غسل داد و فاطمه(س) به علی(ع) وصیت کرد تا شبانه او را دفن کند.(تهذیب الکمال، ج 35، ص 252). طبری نیز شبیه این مطلب را دارد: «و کانت أشارت إلی علیّ أن یدفنها لیلاً». (ذخائر العقبی، ص 254)

از دو متن اخیر استفاده می­‌شود که دفن شبانه با اشاره و دستور خود حضرت زهرا(س) بوده است. اما اینکه علت دفن شبانه و سبب این خواست حضرت زهرا(س) چه بوده در این متون بیان نشده است. با توجّه به حقایق تاریخی مربوط به صدر اسلام در عرصه سیاست و خلافت، احتمال سانسور خبری در اینجا مطرح می­‌شود چرا که عدم بیان تمام حقایق در میان برخی متون مشهود است. عدم بیان علت دفن شبانه در همین راستا قابل ارزیابی است.

ابن قتیبه (متوفی سده سوم) به موضوع دفن شبانه اشاره کرده و گزارش می­‌دهد: «و قد طالبت أبابکر بمیراث أبیها رسول الله(ص) فلمّا لم یعطها إیاه حلفت لا تکلّمه أبدا، و أوصت أن تدفن لیلاً لئلّا یحضرها فدفنت لیلاً». فاطمه(س) از ابوبکر میراث پدرش را مطالبه کرد. هنگامی که ابوبکر خودداری کرد، فاطمه(س) سوگند یاد کرد تا برای همیشه با او سخن نگوید و وصیت نمود شبانه دفن شود تا ابوبکر در مراسم تشییع و تدفین او حاضر نگردد.(تأویل مختلف الحدیث، ج 1، ص 300)

ابن بطال یکی از شارحین صحیح بخاری است که می‌­گوید: اکثر دانشمندان دفن شبانه را جائز دانسته‌­اند و علی بن ابیطالب(ع) همسرش فاطمه(س) را شبانه دفن کرد تا ابوبکر بر بدن او نماز نخواند. (شرح صحیح بخاری، ج 3، ص 335) عبدالرزاق صنعانی (م۲۱۱ق) در المصنف (ج 3، ص 521، حدیث 6554) نقل کرده که «إن فاطمة بنت النبی صلى الله عليه و آله و سلم دفنت بالليل قال فرَّ بِهَا علي من أبي بكر أن يصلي عليها كان بينهما شيء». در این حدیث اشاره شده که اطلاع ندادن به ابوبکر به سبب حوادثی بود که بین علی(ع) و ابوبکر روی داده بود.

در واقع این حدیث به نحو رساتری به علت دفن شبانه اشاره کرده و سندش صحیح است. توضیح اینکه صنعانی این حدیث را از ابن جریح و عمرو بن دینار از حسن بن محمد نقل کرده است. وثاقت عبد الرزاق صنعانی نزد اهل سنت مسلّم است چنان که ذهبی درباره او می­‌گوید: «الثقة الشیعی» (سیر أعلام النبلاء، ج 9، ص 564) همچنین احمد عجلی به وثاقت او تصریح دارد. (سیر أعلام النبلاء، ج 9، ص 566). ابن جریح (عبد الملک بن عبد العزیز بن جریح ابو ولید قرشی اموی) نیز کاملاً مورد وثوق است. (همان، ج 6، ص 325). عمرو بن دینار به عنوان «أحد الأعلام و شیخ الحرم فی زمانه» شناخته شده و تردیدی در وثاقتش نیست. (سیر أعلام النبلاء، ج 5، ص 300 و تهذیب الکمال، ج 22، ص 5). راویِ دفن شبانه طبق روایت عبدالرزاق، حسن بن محمد بن حنفیه است که مورد وثاقت کامل است. (سیر أعلام النبلاء، ج4، ص 130).

به عنوان نتیجه از بررسی روایات اهل سنت می­‌توان گفت: علت دفن شبانه حضرت زهرا(س) این بوده که ابوبکر از مراسم تشییع و دفن فاطمه(س) با خبر نشود و حضور پیدا نکند. پیام اولیه این موضوع عدم رضایت و خشم فاطمه(س) از ابوبکر است گرچه پی‌جویی این عدم رضایت و خشم، ما را به حقایق و حوادث تاریخی رهنمون می‌­شود که بر اهل علم پوشیده نیست.