این تلاوت بوی بوشهر می‌دهد + صوت
مردم شهر ماهی و میگو، شب‌نشینی و خیام‌خوانی که هر چیزی را به سبک خاص خود اجرا می‌کنند، در تلاوت قرآن نیز شیوه خود را دارند، سبکی که با گرایش بیشتر جوانان این خطه به تلاوتهای روز می‌رود تا به فراموشی سپرده شود. در این نوشتار در صحبت با کارشناسان به وجوه مختلف این سبک پرداخته شده است.
به گزارش ایکنا، در استان بوشهر فرهنگ و هنر شکل بومی خود را حفظ کرده و این استان در این باره از موارد صاحب سبک خاص است. حال آنچه کمتر شناخته شده، قرائت محلی قاریان این استان است، قرائتی که سبک منحصر خود را دارد و برخلاف رویه فعلی، که از اساتید مصری تقلید می‌شود، دنباله‌روی نیست.
به تازگی به منظور جلوگیری از فراموشی این سبک، مؤسسه فرهنگی ـ مردمی قرآن و عترت ثقلین روستای چارَک در حرکتی قابل ستایش اقدام به برپایی جشنواره قرائت محلی قرآن کرده است. لحن این سبک از تلاوت حزین و برگرفته از شَروِه‌خوانی است. شروه‌خوانی مؤمنانه‌ترین، نجیب‌ترین و پرزخم‌ترین آوای سراسر جنوب محسوب می‌شود و منطقه دشتی در بوشهر، جایی که روستای قرآنی چارک در آنجا قرار دارد، بیش از هر جای دیگری محور آن به شمار می‌رود.
درباره این سبک تلاوت با سیدعطاءالله حسینی، نائب‌رئیس مؤسسه فرهنگی ـ مردمی قرآن و عترت ثقلین روستای چارک؛ ابراهیم کامران، رئیس گروه قرآن و عترت اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر؛ ابراهیم مرادی، فعال قرآنی و فیصل محبی، مدیر بافت تاریخی شهرداری بندر بوشهر، که خود قاری و دارای سابقه تحقیق و پژوهش در زمینه تاریخ این نوع تلاوت است، به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
مرسوم بودن نغمه بیات
سیدعطاءالله حسینی، نایب‌رئیس مؤسسه فرهنگی ـ مردمی قرآن و عترت ثقلین روستای چارک، در گفت‌وگو با ایکنا، نخست به نغمه‌های مرسوم در این تلاوت پرداخت و گفت: بیشترین نغمه‌ای که بین قراء این سبک تلاوت می‌شود نغمه بیات است که آن را در روضه‌ها و مراسم محلی زیاد شنیده‌ایم، ولی چون خاستگاه آن عراق است و از آنجا وارد کشور ما خصوصاً استان‌های حاشیه خلیج فارس و به ویژه استان بوشهر شده است، مقام عراق هم نامیده می‌شود.
وی با بیان اینکه قرائت محلی برگرفته از نوا و آهنگ مقام عراق است و بیشتر در مراسم ترحیم اجرا می‌شود و این نوای سنتی قدمت بسیاری در بوشهر دارد، افزود: مقام عراق در موسیقی عربی از پشت سر هم قرار گرفتن دو نغمه سه‌گاه و بیات یعنی از تغییرات اول تا سوم بیات و از سوم تا ششم مقام عراق تشکیل شده است که از لحاظ ملودی به این سبک خوانده می‌شود.
حسینی اظهار کرد: یکی از اهداف ما در مؤسسه قرآن و عترت نورالثقلین برای اجرای مسابقه قرائت محلی قرآن، شناسایی نغماتی است که احیاناً در روستاها و شهرهای مختلف استان استفاده می‌شود و بسیاری از ما آنها را نشنیده‌ایم. همچنین نگهداری آن الحان از هر گونه تغییری در سبک و سیاق مد نظر است. ان‌‌شاء‌الله بتوانیم با عمل به کلام الهی موجب رضایت خداوند شویم و دعا کنیم که کلام الهی در قیامت شافع ما شود.
نقدهایی به سبک تلاوت محلی
در ادامه فیصل محبی، مدیر بافت تاریخی شهرداری بندر بوشهر در گفت‌وگو با ایکنا گفت: سبک قرائت محلی از نظر لحن و موسیقی به عرب‌ها نزدیک است. البته اکنون قرائت‌ها مثل قبل اجرا نمی‌شود، مگر افراد مسن به این طریق بخوانند. نمی‌توانیم زمان دقیقی را برای شکل‌گیری این سبک مشخص کنیم. شاید از آنجا که ارتباط بیشتری با کشورهای حوزه خلیج فارس داریم، این لحن موسیقایی رواج یافته باشد. شروه‌خوانی در بوشهر تاریخچه مکتوبی دارد و بیشتر دوبیتی‌ها از قبیل اشعار فائز دشتی (فائزخوانی) و مفتون بَردخونی در آن قالب خوانده می‌شود.
وی با ذکر اینکه سبک تلاوت محلی به شروه‌خوانی مربوط است، گفت: همان سبک و سیاق در قرائت قرآن و اذان‌گویی‌ها وجود دارد، اما نقدهایی به آن وارد است و متأسفانه پر از اشتباه خوانده می‌شود، به طور مثال مد واجب و غیر واجب یا منفصل داریم. مد واجب را باید حداقل چهار الف مدی تا هفت الف مدی بکشیم و در مد منفصل واجب نیست و حتی در بعضی موارد نیازی به کشیدن نیست و اگر کشیده شود، قرائت دچار اشکال و خراب می‌شود. گاهی برای اینکه سبک موسیقایی را حفظ کنیم، مد منفصل کشیده می‌شود و این یکی از ضعف‌های بسیار بزرگ قرائت‌های محلی است.
بیشتر بخوانید:
جشنواره قرائت محلی قرآن کریم استان بوشهر برگزار می‌شود
ویژگی‌های دهکده قرآنی چارک؛ از قرائت‌خانه‌ها تا تبلیغ در خارج از کشور
فیلم | بوشهر؛ پایتخت قرآنی کشور
این قاری قرآن با بیان اینکه استاد ما، عبدالرضا عبدالله‌زاده، که اکثر قاریان این استان با واسطه یا بی‌واسطه شاگرد ایشان بوده‌‌اند، اصلاً اجازه نمی‌داد که کسی این‌طور قرائت کند و اگر کسی از شاگردانش، قصد اجرای این سبک محلی را داشت حتما باید در حضور استاد اجرا می‌کرد، وی ادامه داد: در مجموع این‌طور نیست که بگوییم نمی‌‌توان در این سبک قرآن را درست قرائت کرد، بلکه رعایت تجوید و موازین، لازمه قرائت است. گاهی ترتیل را با رعایت تجوید و موازین قرآنی همین سبک اجرا کرده‌ام. البته محدودیت ایجاد می‌شود، ولی یک سبک قرائت از جنس حزین با گرایش شروه رواج پیدا می‌کند که علاقه‌مندان خاص خود را دارد. البته فرد اگر دستی در شروه و قرائت داشته باشد، بهتر می‌تواند آنها را با هم منطبق کند و قرائت را ارائه دهد.
وی افزود: بعد از انقلاب کلاس‌های قرآن زیادی تشکیل شده است و قاریان جوان و نوجوان با موسیقی و دستگاه‌های قرائت قرآن آشنا هستند؛ مثلاً ترتیل و تحقیق را در همان دستگاه‌های موسیقی اجرا می‌کنند، اما هنوز مخصوصاً در روستاهای بوشهر افرادی به این سبک تلاوت می‌کنند. روستای چارک در کشور مشهور است و نه تنها در قرائت بلکه در موارد دیگری نیز سبک‌های خاص خود را دارد. درون شهرها سبک مدرن اجرا می‌شود و امروزی‌ها تمایل کمتری به اجرای سبک قدیمی دارند.
محبی در پاسخ به این سؤال که احیای این سبک ضرورت دارد؟ تصریح کرد: شک نکنید که احیای آن به عنوان یک سبک موسیقایی لازم است و سال‌ها قبل از انقلاب یک شخص آلمانی به این خطه آمد و تحقیقاتی را انجام داد و نیز کتابی را درباره نوحه‌سرایی بوشهری‌ها تألیف کرد. آنچه باعث این امر شد غنای موسیقایی جنوب کشور به ویژه بوشهر بود و در موسیقی و عزاداری‌ها صاحب‌سبک هستیم. اگر پژوهشی درباره تلاوت محلی انجام شود، اثر بسیار خوبی را می‌توان ارائه داد.
قابلیت ثبت ملی و جهانی شدن این نوع سبک تلاوت
ابراهیم کامران، رئیس گروه قرآن و عترت اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر، نیز در گفت‌وگو با ایکنا، بیان کرد: بوشهر به عنوان پایتخت قرآنی 1400 برنامه‌هایی در حال اجرا دارد و به این مناسبت 80 برنامه در سطح ملی از سوی نهادهای دولتی، مردمی، مؤسسات و... برنامه‌ریزی شده است. پیرو بازدید معاون سابق قرآنی وزیر ارشاد در اسفند 99 از این استان، قرائت بومی مورد توجه قرار گرفت و کارگروه‌هایی ایجاد و مقرر شد که جشنواره‌ای به میزبانی روستای چارک، دهکده قرآنی شهرستان دشتی، برگزار شود و افرادی که به لحاظ فنی حائز امتیاز بالایی می‌شوند در 16 اسفند که روز قرآنی استان بوشهر است، تجلیل خواهند شد.
کامران در پاسخ به این سؤال که این نوع سبک تلاوت ظرفیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارد؟ گفت: یکی از آواهای تخصصی و فنی مکتب‌خانه‌های قدیمی شهرستان دشتی، دشتی‌خوانی و چاوشی‌خوانی است که بخشی از آنها به صورت خودجوش در روستای چارک مورد توجه قرار گرفته است و می‌تواند ثبت ملی و حتی ثبت جهانی شود.
صوت و لحن تعریف‌شده در سبک تلاوت محلی
ابراهیم مرادی، فعال قرآنی استان بوشهر، نیز در گفت‌وگو با ایکنا، اظهار کرد: با توجه به اینکه استان بوشهر نزدیک کشورهای حاشیه خلیج فارس واقع است، از قدیم‌الایام تلاوتهای قرآنی مردم منطقه همراه با آوای حجاز، دشتی و متمایل به الحان عربی در استان‌های بوشهر و خوزستان رواج داشته است. اجداد و بزرگان ما با کشورهای عربی به خصوص با عراق ارتباط بسیار خوبی داشتند. به همین دلیل از دیرباز لحن تلاوت‌ها حزین بوده است و بیشتر در فاتحه‌خوانی‌ها و مقابله‌های ماه رمضان اجرا می‌شود.
وی گفت: در خوزستان، هرمزگان و بخش‌هایی از استان فارس این سبک رواج دارد و نیز نوحه‌ها در ایام محرم و تلاوتهای خوزستان و بوشهر شبیه است، حتی تلاوت‌هایی که در صحن نجف اجرا می‌شود شبیه سبک تلاوت بوشهری‌هاست.
نمونه‌ای از سبک تلاوت بوشهری با صدای سیدمحمدحسین حسینی از اهالی روستای قرآنی چارک
