وقف در قطر؛ از محاکم شرعی تا ایجاد بزرگترین سازمان بشردوستانه در جهان

به گزارش ایکنا، قطر با توجه به وسعت بسیار کوچک و جمعیت بسیار کم که در 100 سال گذشته با آن روبه‌رو بوده تنها به‌تازگی و در قرن اخیر توانسته است پیشرفت‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف از جمله وقف و امور خیریه انجام دهد.

جمعیت کشور قطر در اواسط قرن 20 چیزی در حدود 200 هزار نفر بود و این کشور تا سال‌های 1940 و 1950 پیشرفت چندانی در هیچ زمینه‌ای نداشت و حتی قوانین و نهادهای فعالی نیز در زمینه‌های مختلف در این کشور دیده نمی‌شد.

از زمان کشف نفت در سال 1939 در قطر، این کشور به سرعت شروع به پیشرفت کرد اما تا سال ۱۹۷۱ تحت حمایت انگلیس بود. پس از استقلال در ۱۹۷۱ به سبب درآمدهای سرشار نفتی و گاز طبیعی، این کشور تبدیل به یکی از ثروتمندترین کشورهای منطقه شد. همه موقعیت‌های حساس حکومتی در قطر توسط خاندان آل ثانی یا افراد نزدیک آنان اداره می‌شود.

دوره تاریخی اوقاف در قطر بعد از کشف نفت دوران محاکم شرعی نامیده می‌شود و این دوره به سال‌های بین 1939 و 1958 مربوط می‌شود. در سال 1958 قوانین شرعی مربوط به وقف ایجاد شدند. دوران قبل از محاکم شرعی به زمان‌های ماقبل‌تر از آن که وقف‌نامه‌ها را به روش‌های قدیمی می‌نوشتند، برمی‌گردد.

در ارتباط با قضاوت بر وقف و قوانین شرعی آن برای اولین‌بار شیخ محمد بن حمدان در سال 1867 به این عمل پرداخت و پس از آن شیخ عبدالله بن احمد در خانه خود و یا مسجد و یا بازار به این امور رسیدگی می‌کرد. در سال 1913 شیخ عبدالله بن قاسم و سپس شیخ محمد بن عبدالعزیز که از فقهای بسیار سرشناس بحرین بود به سمت قاضی در قطر شناخته شد و در شهر دوحه به ساخت یک خانه به نام مدرسه اقدام کرد و در آنجا به تدریس علوم و همچنین قضاوت پرداخت؛ اما در سال 1939 از کار خود استعفا داد.

در آن زمان احکام و قضاوت‌های قاضیان و حکام به صورت شفاهی بود و برای آنها هیچ گونه نوشته‌ای صادر نمی‌شد، مگر با درخواست خود اشخاص و به همین دلیل برای احکام و قضایا کتاب و یا نوشته‌ای رسمی وجود نداشت.

این وضع در خصوص وقفیات نیز صادق بود و به همین دلیل واقفان برای وقف خود به استشهاد و نوشته‌ای جزئی از طرف یکی از علما و یا شیخ‌های شهر کفایت می‌کردند.

در سال 1941 شیخ عبدالله بن زید آل محمود، رئیس محاکم شرعی کشور قطر به ایجاد یک مرکز قضایی برای رسیدگی به امور وقفی و نگهداری از آنها پرداخت تا کمکی برای اثبات گفته‌ها و صدور وقف نامه‌ها وجود داشته باشد. این اولین دوره‌ای بود که به امور شرعی و قانونی وقف در قطر رسیدگی شد.

پس از گذر این دوره به 1990 به بعد می‌رسیم که وزارت اوقاف به فعالیت در حوزه وقف در قطر پرداخت. با توجه به قانون شماره 1 سال 1992 که مربوط به تشکیل شورایی برای رسیدگی قانونی به وضع اوقاف بود، وزارت اوقاف و امور اسلامی تشکیل شد.

پس از تشکیل وزارت اوقاف و امور اسلامی جهت نظارت بر اوقاف قطری، قانون دیگری نیز جهت تشکیل بخش‌هایی در این وزارتخانه برای رسیدگی بهتر و مؤثرتر بر امور وقف صادر شد.

وزارت اوقاف و امور اسلامی از وزارتخانه‌های مهم کشور قطر است که به رویکردهای فکری، عملی و اسلامی می‌پردازد و همچنین این وزارتخانه به امور مسلمانان نیز رسیدگی می‌کند.

نگهداری و حفظ مساجد به عنوان مراکز دعوت افراد به سوی خداوند و محل امنیتی و آرامش مسلمانان برعهده وزارت اوقاف و امور اسلامی است. در این وزارتخانه به گسترش فرهنگ اسلامی و نشان دادن اهمیت دین در جامعه پرداخته می‌شود.

اداره عمومی اوقاف در قطر

اداره عمومی اوقاف اداره‌ای است که مسئول نظارت و کنترل بر اوقاف در کشور قطر است. اهم مسئولیت‌های این اداره به صورت زیر طرح شده است:

- اداره امور اوقاف و سرمایه‌گذاری آنها، تصرف در اوقاف با توجه به اصول اقتصادی و یا ضوابط شرعی و قانونی، به منظور توسعه آنها و محافظت از آن‌ها و همچنین استفاده از آنها در محل‌های مورد نیاز بر اساس شروط واقفین
- اجرای احکام و مقررات صادر شده از کمیته‌ها و یا محاکم قضایی
- انجام تمام فعالیت‌های لازم برای رسیدن به اهداف

صندوق زکات قطر

صندوق زکات اداره‌ای زیر نظر وزارت اوقاف و امور اسلامی در قطر است که با توجه با قانون شماره 8 سال 1992 ایجاد شد و فعالیت‌های خود را از سال 1995 آغاز کرد. این اداره وظیفه جمع‌آوری زکات و صدقات از اغنیاء و ثروتمندان و استفاده از آنها برای فقرا و نیازمندان و دیگر مصارف مشخص را دارد.

این اداره فعالیت خود را در داخل کشور قطر متمرکز کرده است و به دنبال تشویق جامعه به بذل و بخشش است. این اداره همچنین به برگزاری دوره‌های علمی و تخصصی فقهی و همچنین سمینارها و کنفرانس‌هایی در جهت آگاه‌سازی مردم در باره فرهنگ زکات می‌پردازد.

اداره دعوت و ارشاد اسلامی قطر نیز شامل بخش‌های مختلفی است که این بخش‌ها هر کدام به شکلی وظیفه دعوت به خدا را انجام می‌دهند. برای مثال مرکز حفظ قرآن که به ارائه خدمات به زنان و مردان در سراسر کشور می‌پردازد که از جمله آن تشویق جوانان برای حفظ قرآن با ارائه جوایز ارزنده و همچنین برگزاری مسابقات است.

همچنین کاروان‌های حمایتی مختلفی را برای اجرای برنامه‌های مختلف در شهرستان‌ها و روستاها اعزام و برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی مختلفی را در این راستا برگزار می‌کند.

همچنین در مدارس، مراکز و مؤسسات جامعه به ارائه خدمات مختلفی برای دعوت به اسلام پرداخته می‌شود. مراکز آموزشی مختلفی نیز برای خدمت‌رسانی به زنان از جمله مراکز فرهنگی، فکری، ورزشی بر اساس قوانین و شرع اسلام توسط این اداره ایجاد شده است.

مساجد شاخص قطر

مساجد یکی از ادارات زیر نظر وزارت اوقاف و امور اسلامی است که به امور مربوط به مساجد در کشور قطر می‌پردازد. از جمله وظایف و فعالیت‌های این اداره می‌توان به صدور مجوز برای ساخت مساجد و نظارت بر آنها، شناسایی نیازهای مساجد از طریق کارکنان واجد شرایط و کنترل آنها، تشویق کارکنان قطری برای کار به عنوان امام و واعظ، پیشنهاد برگزاری دوره‌های آموزشی برای امامان، مؤذنان و واعظان، پیشنهاد خطبه برای نماز جمعه و نمازهای اعیاد با هماهنگی ادارات مربوطه، مدیریت برنامه‌های سخنرانی در مساجد با هماهنگی ادارات مربوطه، تهیه قراردادهای مرتبط با مساجد و خانه‌های امامان و مؤذنان، بررسی بی‌نظمی‌های صورت گرفته توسط کارکنان مساجد و پیگیری آنها، تعیین نیاز مناطق مختلف کشور به مسجد و مصلا، تأمین مساجد موقت در مناطق مختلف و نظارت بر آنها، تهیه طرح‌های سالانه برای نگهداری از مساجد و خانه‌های امامان با هماهنگی ادارات مربوطه، نظارت بر تهیه و اجرای فعالیت‌های ساخت و نگهداری مساجد، نظارت بر پروژه‌های لازم‌الاجرا برای مساجد و مساکن امامان از نظر فنی، مهندسی و اجرایی و در نهایت آماده‌سازی پایگاه داده برای مساجد، مصلاها و کارکنان اشاره کرد.

مسجد جامع قطر

این مسجد یکی از بزرگترین مساجد قطر است. از ویژگی‌های بارز این مسجد تعداد زیادی از گنبدهایی است که با ترکیبی از معماری مدرن و سنتی ساخته شده است که در نیمه‌های ماه بسیار درخشان و زیبا به نظر می‌رسند. این مسجد در دوحه پایتخت قطر ساخته شده است.

مسجد فرودگاه بین‌المللی حمد

نمای این مسجد به شکل یک قطره آب بوده و از معماری بی‌نظیری در آن استفاده شده است. این مسجد در مساحتی به ابعاد 2000 متر مربع ساخته شده و دارای مناره‌ای به ارتفاع 36 متر است که با صدها هزار لامپ LED پوشش داده شده است.

مسجد دانشگاه مطالعات اسلامی قطر

سه سال پس از تأسیس دانشگاه مطالعات اسلامی قطر، اولین مسجد این مجموعه با ساختار ویژه و منحصر به فرد افتتاح شد.

مناره‌های متفاوت این مسجد به شکل 90 درجه تاخورده و رو به سوی قبله قرار گرفته‌اند. خطاطی‌هایی با مضمون آیات قرآنی هر گونه از این مسجد را از بام تا ستون‌های زیرین، کاشی‌ها و پنجره‌های شیشه‌ای را آراسته‌اند.

این سازه بزرگ غار مانند دارای نشانه‌های مذهبی و اسلامی فراوانی است. از جمله حکاکی آیه‌های قرآن در ابعاد بزرگ که روی سقف این سازه خودنمایی می‌کنند.

همچنین این سقف مرتفع دارای صدها نقطه کوچک و درخشان است که ستاره‌های چشمک زن آسمان شب را تداعی می‌کنند. این سازه با احتساب بخش‌های داخلی و حیاط بیرونی در کل توانایی میزبانی یک هزار و 800 نمازگزار را داراست.

اداره امور اسلامی

در زمینه امور اسلامی اداره‌ای در وزارت اوقاف و امور اسلامی اختصاص داده شده است که به دنبال احیای میراث اسلامی است. این اداره در این زمینه به جمع‌آوری و احیای آثار علمای گذشته و همچنین دست‌نوشته‌های خطی که به آگاهی مسلمین منجر می‌شود، نیز می‌پردازد.

همچنین تهیه و توزیع کتب اسلامی در زمینه‌های فقه عقیده، فرهنگ و هنر به صورت رایگان در داخل و خارج کشور نیز از فعالیت‌هایی است که این اداره در جهت نیل به اهداف خود انجام می‌دهد. اداره امور اسلامی قطر همچنین مجلات، فیلم‌ها و فایل‌های صوتی و تصویری تبلیغی و ترویجی را در قالب پروژه‌های مختلف در خارج از کشور و در مراکز آموزشی، فرهنگی و ترویجی مانند مساجد توزیع می‌کند.

اداره امور حج و عمره

اداره امور حج و عمره به فعالیت و نظارت بر امور مربوط به حج و عمره در کشور قطر می‌پردازد. در این خصوص اداره حج و زیارت به ایجاد ارتباطات و مراودات با مقامات کشور عربستان و وزارت حج این کشور می‌پردازد تا با همکاری آنها امور مربوط به حج و عمره را تا حد امکان تسهیل کند.

همچنین این اداره به پیگیری تعهداتی که دولت عربستان در زمینه امنیت، سلامت، تغذیه و مسکن حجاج دارد، می‌پردازد.

اداره تحقیقات و مطالعات اسلامی

اداره تحقیقات و مطالعات اسلامی اداره یکی از بخش‌های وزارت اوقاف و امور اسلامی است که به تحقیقات و مطالعات اسلامی اختصاص یافته است و با کمک علمای جهان اسلام که نقش مهمی را در عرصه دین و مذهب بازی می‌کنند به دنبال نشان دادن ماهیت اصلی اسلام در جهان است.

در این اداره به مطالعات مفید و ارزشمندی پرداخته می‌شود که روش‌های صحیح عبادت و زندگی سالم و جاویدان را برای مسلمانان گمراه و سرگردان به وضوح مشخص می‌کند و همچنین جامعه اسلامی را به سمت سعادت هدایت می‌نماید.

در این اداره تاکنون 135 کتاب مرتبط با اسلام منتشر شده است. این اداره شامل یک کتابخانه است که در آن به همت دانشمندان اسلامی شامل منابع بسیار نادر و ارزشمندی در خصوص فقه، ادب، فرهنگ و هنر است.

سازمان اوقاف جایگزین اداره اوقاف قطر شد

در سال 2006 میلادی امیر قطر دستوری در خصوص ایجاد یک سازمان در سطح سازمان‌های دولتی برای رسیدگی به امور وقف در کشور را صادر کرد.

این سازمان زیر نظر مستقیم امیر فعالیت می‌کند و در دوحه پایتخت قطر قرار دارد. هدف از ایجاد این نهاد اداره اموال اوقاف و سرمایه گذاری آنها، تصرف در اوقاف با اصول اقتصادی و بر اساس قانون و شرع، توسعه و نگهداری اموال وقفی، نظارت بر اجرای شروط واقفین و احکام و قوانین صادر شده توسط محاکم بود.

در سال 2006 با توجه به فرمان صادر شده توسط امیر، اداره اوقاف وزارت اوقاف و امور اسلامی ملغی شد و تمامی مسئولیت‌های این اداره به سازمان اوقاف قطر منتقل شد. از سال 2006 تا 2009 سازمان اوقاف قطر تمامی فعالیت‌های مرتبط با اوقاف را در کشور قطر انجام می‌داد.

با توجه به چشم اندازی که کشور قطر تا سال 2030 برای خود تعیین نموده است و در جهت رسیدن دولت قطر به کشورهای پیشتاز در زمینه توسعه انسانی و توسعه رهبری قطر برای ایجاد جامعه‌ای سعادتمند از نظر عدالت اقتصادی و اجتماعی برنامه‌های بسیاری در کشور شکل گرفت.

یکی از این برنامه‌ها فرمان امیر قطر مبنی بر ایجاد وزارت توسعه اداری در کنار وزارت کار و امور اجتماعی بود. این فرمان در سال 2013 صادر و در سال 2014 وظایف و اهداف این وزارت تعیین شد.

با توجه به این تغییر در وزارت، وظایف جدید تعیین شده برای وزارت به صورت زیر بودند؛ نظارت بر اجرای قوانین مربوط به توسعه منابع انسانی دولتی، وضع سیاست‌های کلی برای منابع انسانی و تعیین وظایف آنها، پیگیری اجرای سیاست‌های وضع شده در خصوص منابع انسانی، انجام مطالعات در خصوص توسعه منابع انسانی، پیشنهاد ساختارهای سازمانی مناسب متشکل از بخش‌های دولتی و کسب رأی اعتماد برای آنها ایجاد سیستم کاری منظم برای نهادهای دولتی و بررسی کارمندان قطری در خصوص استعدادهای کاری و ارائه کارهای مناسب برای آنها.

در قطر مؤسسات خیریه بسیاری در زمینه‌های مختلف فعالیت می‌کنند. بیشتر این مؤسسات فعالیت‌های خیریه‌ای بین‌المللی نیز دارند و در سطح جهانی و برای کشورهای محروم نیز کمک‌هایی ارسال می‌کنند. مهم‌ترین و بزرگترین مؤسسه خیریه این کشور مؤسسه خیریه قطر (Qatar charity) است.

مؤسسه خیریه قطر یک نهاد غیرانتفاعی است که در سال 1992 برای توسعه و پیشرفت جامعه قطر و افراد نیازمند در آن ایجاد شد. پروژه‌هایی که این مؤسسه در طول حیات خود انجام داده است، شامل موارد بسیاری از جمله تسکین فجایع، تولید درآمد برای افراد، آموزش و بهداشت و سلامت می‌شوند.

این مؤسسه به صورت منطقه‌ای در فروشگاه‌های بزرگ و عمومی قطر فعالیت می‌کند و بزرگترین نهاد غیردولتی در قطر است.

این مؤسسه یکی از نهادهای خیریه‌ای اصلی فعال در شورای همکاری خلیج فارس (شامل کشورهای عربستان، کویت، امارات، قطر، بحرین و عمان) است که در سطح جهانی فعالیت می‌کند. این مؤسسه که به یکی از بزرگترین سازمان‌های بشردوستانه در جهان تبدیل شده است، در بیش از 25 کشور جهان فعالیت می‌کند و همچنین دفاتری در کشورهای انگلیس، پاکستان و اندونزی دارد.