مذهب واحد غیر ممکن است نیازمند استراتژی واحد هستیم

به گزارش خبرنگار ایکنا، پنجمین نشست بین‌المللی ادب اختلاف با موضوع «تقریب در قرن ۲۱ میلادی؛ چالش‌ها و چشم اندازها» امروز چهارشنبه 20 بهمن‌ماه از سوی دانشگاه مذاهب اسلامی برگزار شد.

ابوبکر بالکی، استاد دانشگاه سوران در کردستان عراق در این نشست با موضوع «آداب گفت‌وگو و تسامح مذهبی» به سخنرانی پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

 

تسامح در لفظ به معنای نرمی، تساهل و برخورد آسان است و مشتقات آن شامل بردباری، گذشت از خطای دیگران و بخشیدن بخشی از حقوق شخصی و سعی و تلاش در بخشش دیگران است. تسامح نزد فلاسفه به معنای سهولت در تعامل است. تسامح در مفهوم اسلامی دارای ارزش بالایی است چون تسامح فقط در حد مسائل حقوقی و واجبات یا حدود و شرایط، محرمات و قوانین و مقررات متوقف نمی‌شود بلکه شامل روابط و برخورد بین مردم و حُسن معاشرت بین آنهاست؛ به گونه‌ای که فردی که دارای سلطه است از حق خود از روی کرم بگذرد هرچند سعی زیادی برای به دست آوردن آن انجام داده است اما از روی تسامح، آن را رها می‌کند.

ارزش تسامح در اسلام از طریق ترویج دیدگاه انسانی و اخلاقی که هدف آن عمومیت بخشیدن به اصول اخلاق، مساوات و عدالت بین تمامی آحاد بشریت است متبلور می‌شود بدون اینکه بین آنها تبعیضی وجود داشته باشد. از دیگر ویژگی‌های تسامح این است که اختلافات بین افراد با همه تنوعات وجود داشته و مردم بتوانند پیرو افکار متعدد باشند و از همه اینها همزیستی مسالمت‌آمیز منتج می‌شود. اسلام سعی می‌کند از طریق تسامح، اصول برادری و انسانیت را رواج دهد.

 

آنچه که ضمانت اجرایی پیشرفت یک جامعه و پایه‌های استوارسازی آن جامعه را بنا می‌کند تسامح است. یک فرد نمی‌تواند همه حقیقت را به تنهایی درک کند؛ حقیقتی که مستوجب مشارکت بین افراد جامعه است حتی اگر با هم اختلاف و تنوع نظر داشته باشند و این نشان می‌دهد باید یک فرد راه و روش تسامح را در پیش بگیرد تا با کمک دیگران به حقیقت برسد. از همه اینها آن چیزی که حاصل می‌شود این است که اسلام دین رحمت و تسامح بین مردم و دین پایداری است. این رحمت از گذشته فراگیر بوده و هدف اسلام بسیج نیروها است تا از هدر رفتن این نیروها جلوگیری کند چراکه نفرت و کینه منجر به هدر رفتن نیروهای مسلمانان می‌شود.

تسامح اسلام فقط در مورد مسلمانان نیست بلکه جهان شمول است و همه انسان‌ها را در برمی‌گیرد و آن هم در راستای ترقی اسلام است. خداوند در قرآن فرموده است که رحمت اسلام علاوه بر انسان، تمام موجودات را هم در برمی‌گیرد. امروزه آن چیزی که متأسفانه مشاهده می‌کنیم این است که برخی از فقها و مبلغان و عوام مسلمانان از راه و رسم پایدار اسلام صرفاً به خاطر گرایشات کینه توزانه تخطی و عبور کرده‌اند و چنین کارهایی منجر به ایجاد تفرقه در میان مسلمانان و ترویج طایفه‌گری و دمیدن در عصبیت‌های مذهبی است. این افراد در هر مناسبتی با این توجیه که قصد پند دادن به مردم را دارند اما کینه‌توزی را در میان مسلمانان برمی‌انگیزانند و آتش فتنه راه می‌اندازند.

 

متأسفانه این وضعیت منجر به برانگیختن افکار عمومی مسلمانان می‌شود و با این شیوه بذرهای غلو و تندروی را در جامعه می‌کارند. این افراد هیچ عاطفه و محبتی نسبت به مسلمانان ندارند بلکه سعی می‌کنند مردم را از گرایش به مودت و دوستی با دیگر مسلمانان محروم کنند. پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند مثال مومنان در محبت و همدلی مانند یک بدن واحد است که اگر یک عضو این بدن دچار آسیب شود تمام بدن دچار بیماری می‌شود. بنابراین مفروض است که مسلمانان باید فرزندان یک جامعه واحد و همانند یک تار و پود، بدون در نظر گرفتن مذهب و ملیت باشند و با هم با الگو گرفتن از این سخن پیامبر عظیم الشأن اسلام در صلح و دوستی زندگی کنند.

این نوع از سخنرانان که ایجاد اختلاف را بر عهده دارند مرتکب بزرگترین گناه می‌شوند و در روز قیامت به خاطر شکافی که در صف مسلمانان ایجاد کرده‌اند مورد بازخواست قرار خواهند گرفت چراکه پتانسیل و انرژی یک امت مسلمان را از بین برده و آسیب زیادی به جامعه وارد کرده‌اند؛ علی رغم اینکه دینِ مبین اسلام همواره به دور انداختن موجبات تفرقه و کینه‌توزی تأکید کرده‌ است. چراکه چنین وضعیتی صرفاً به ضعف و تباهی جامعه مسلمانان منجر می‌شود و به اسلام ضربه می‌زند. این‌کار را هم به صورت مجانی در راستای اهداف دشمنان انجام می‌دهند و قطعاً کار آنها در تضاد با شرع الهی است در حالی‌که خداوند فرموده است: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ؛ و همگی به رشته (دین) خدا چنگ زده و به راههای متفرّق نروید». (آل عمران/ 103)

 

در دوران معاصر شاهدیم بسیاری از کانال‌های ماهواره‌ای و سامانه‌های مجازی در اینترنت، گرایشات تندروانه و غیراعتدالی را ترویج می‌کنند و آن را به عنوان اصل برای خودشان قرار داده‌اند چراکه سعی دارند فتنه‌های مذهبی در جامعه اسلامی راه بیندازند و در گذشته نیز چنین اندیشه‌های اختلاف آمیز وجود داشته و این تبدیل به یکی از اسباب و علل تعصبات مذهبی فعلی شده است که شاهد آن هستیم. این افراد به راحتی بهانه را برای ایجاد تفرقه در میان مسلمان به دست دشمنان داده‌اند تا بتوانند بر مسلمانان حکومت کنند.

متأُسفانه این تعصبات مذهبی زائیده چند روز و چند سال اخیر نیست بلکه حقیقتی است که در جامعه اسلامی ما وجود دارد و بسیاری از افراد هستند که معتقدند حقیقت دینی مطلق فقط در بیان آنهاست و بقیه دیدگاه‌ها باطل است لذا به نظر می‌رسد گفت‌وگو ضرورتی انکارناپذیر است و مصلحت جهان اسلام ایجاب می‌کند این تعاملات زنده شود. قرآن کریم نیز فرموده است: برای هرکدام از شما شریعت و راه و روشی قرار دادیم و اگر خداوند می‌خواست شما را امتی واحد قرار می‌داد اما برای اینکه شما را مورد آزمایش قرار دهد شما را در گروه‌های مختلف قرار داده است.

 

امروزه مسلمانان نیاز بسیار شدیدی به این دیدگاه دارند که بدانند این طرز تفکر که برخی افراد برای ایجاد تفرقه در پیش گرفته‌اند ناشی از دین اسلام نیست و لازم است اختلافات تاریخی را کنار بگذاریم و به وحدت و همدلی در میان تمام مسلمانان فارغ از تفاوت‌های مذهبی برسیم چراکه اساساً نمی‌توانیم همگی یک مذهب واحد پیدا کنیم بلکه باید استراتژی ما واحد و همگی در مقابل تعصبات شدید مذهبی قرار بگیریم که متأسفانه در حال ریشه دواندن در گوشه و کنار جامعه اسلامی است.

 

خود بنده به عنوان یک استاد دانشگاه سعی کرده‌ام بدون تعصبات مذهبی به بررسی مسائل تاریخی با استعانت از منابع گوناگون از همه مذاهب بپردازم و اخیراً نیز یک نسخه خطی را در همین راستا مورد بررسی قرار دادم که درباره زندگی‌نامه امام جواد(ع) است و از شیخ مفید، سیدمرتضی، ابن خلکان و طبرسی استفاده کردم چراکه یک عالم دینی باید به دور از تعصب از همه اندیشه‌ها استفاده کند و این نوعی از تقریب در میان مذاهب محسوب می‌شود.