پست و مقام از امتحانات الهی است

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محسن فقیهی، استاد سطح خارج حوزه علمیه، هفتم اسفند ماه در ادامه مباحث تفسیری خود به تفسیر آیه «وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ» پرداخت که متن سخنان ایشان را در ادامه می‌خوانید:

خداوند در این آیه شریفه در مورد سنت امتحان سخن گفته و فرموده است که امتحان در زندگی برای انسان‌ها حتمی است، دو تاکید در وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ وجود دارد که دال بر این موضوع است. تک تک افراد در زندگی خود امتحان خواهند شد البته این امتحان فلسفه‌های مختلفی دارد و برخی از آنها برای تکامل روحی بیشتر، رشد انسان و تلاش کردن است. مقامات دنیوی انسان با امتحانات بالا می‌رود که در نهایت در سرنوشت معنوی و ابدی او هم نقش دارد.

این امتحانات در زمینه‌های مختلف رخ می‌دهد، گاهی مال انسان کم می‌شود، مقروض شده و وضع مالی او بهم می‌ریزد و خوف و گرسنگی بر انسان عارض می‌شود؛ گاهی هم امراضی پیش می‌آید تا انسان به مقدار ایمان و تحمل خود پی ببرد. خداوند در برابر این آزمایشات، اجر و پاداش در نظر گرفته است ولی این اجر و پاداش، معمولی نیست و طبق این آیه و آیات فراوان دیگر، اجر و پاداش صبرکنندگان در مصیبت‌ها، بغیر حساب است: قُلْ يَا عِبَادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ.

گاهی امتحانات به رفاه و آسایش انسان است، یعنی پست و مقام و مال و موقعیت و رفاه می‌دهد، تا انسان ببیند که شکرگزار هست یا خیر؛ اینجا مقام، مقام صبر نیست و مقام شکر است. اینکه چقدر عدالت و تواضع و خدمت به دیگران را رعایت می‌کند، انفاق می‌کند و خدا را فراموش نمی‌کند. بنابراین انسان یا باید جزء شاکرین و یا صابرین باشد. نگوید الان وضع مالی من خوب است دیگر نماز برای چه بخوانم و چرا نماز اول وقت و انجام عبادات؟ متاسفانه گاهی که وضع انسان خوب است جزء غفلت‌کنندگان می‌شود.

استعانت به صبر و صلاة در مصائب

تعبیر بشیء به معنای آن است که خداوند یک مقداری انسان را به برخی مصائب مبتلا می‌کند، این طور نیست که روزی او را قطع کند و یا دائما در مشکلات باشد بلکه مقداری مبتلا می‌کند. نکته دیگر در این آیه تناسب با آیات قبل است؛ در آیات قبل استعانت به صبر و نماز مطرح شده بود؛ یعنی وقتی بلایی برای انسان پیدا شد باید صبر کند و نماز بخواند.

صابرین به کسانی گفته می‌شود که صبر در وجود آنها ملکه شده باشد، اگر کسی در برخی موارد صبر کند، صابر نیست بلکه باید صفت صبر در وجود او نهادینه شده باشد. گاهی کمبود اقتصادی برای انسان‌ها پدید می‌آید و کاملا طبیعی است به خصوص برای طلاب. امروز طلاب خیلی در مضیقه و مشکلات هستند، گاهی بیماری مانند کرونا پیش می‌آید که بلیه عامی برای بشر است و در این موارد انسان باید در زبان و عمل صابر باشد؛ ما بزرگانی داشتیم که گرفتار بیماری بودند ولی همیشه می‌گفتند؛ الحمدلله، شکرا لله. گاهی بیماری قلبی و درد داشتند ولی زبانشان دائم‌الذکر بود.

نکته دیگر تعبیر الثمرات است؛ نقص در مال معلوم است، مال انسان را می‌خورند و سرقت می‌کنند یا ورشکست می‌شود، نقص در انفس و جان هم معلوم است و ممکن است انسانی معلول و ناقص باشد. ثمرات یعنی گاهی بارندگی خیلی خوبی رخ می‌دهد و کشاورز و باغدار محصولات خوب و سالم فراوانی تولید می‌کند اگر نقصی در میوه و محصول او رخ دهد می‌گویند نقص در ثمرات؛ برخی هم ثمرات را اولاد و فرزند دانسته‌اند، که گاهی ممکن است عیب و نقصی در این مورد رخ دهد و فرزند او ناصالح باشد.

اینها همه زمینه‌ای برای امتحان است که معلوم شود انسان چه مسیری انتخاب می‌کند، آیا نق می‌زند و نفرین و ناله می‌کند یا صبور و شکرگزار است. همانطور که گفته شد در برابر امتحانات باید دو حالت داشته باشیم، اگر مصیبت و گرفتاری هست باید صابر باشیم و اگر رفاه و نعمت است شکرگزار باشیم. اجر صابران هم بدون حسبا و کتاب است به همین دلیل براساس برخی  روایات می‌بینیم که انبیاء و اولیاء درخواست می‌کردند تا مصائب بر آنها بیشتر باشد تا ترفیع مقام بیشتری پیدا کنند، جزء صابرین باشند زیرا اجر صابر از شاکر بیشتر است. در آیه دهم سوره زمر هم که ذکر شد به این اجر اشاره شده است.

مقام صبر و شکر

در آیه، متعلق بشر الصابرین ذکر نشده و همین نشانه دلالت بر عموم است یعنی بشارت خیلی بزرگی برای صابران در نظر گرفته شده است. آنچه در زندگی رخ می‌دهد همه زمینه برای امتحان انسان است. البته وقایع و پدیده‌ها علت و معلولی دارد ولی همین علت و معلول در ذیل اراده الهی است، حوادثی چون زلزله و سیل و ... علتی دارند که برخی از آن طبیعی و محصول تحولاتی در زمین و یا ناشی از عملکرد بشر در طبیعت است ولی گاهی نوع رفتار انسان در برابر خداوند و گناهان کبیره سبب برخی بلایا است.

زندگی بستر دائمی پیدایش حوادث و رخداد وقایع است و مهم نوع مواجهه انسان با آن است و باید دو برخورد داشته باشیم که گفته شد یا صبر یا شکر.

یکی از امتحانات، مقاماتی است که خدا در دنیا به انسان می‌دهد؛ در آیه 165 انعام فرموده است: وَهُوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلَائِفَ الْأَرْضِ وَرَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ الْعِقَابِ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ؛ اینکه کسانی به پست و مقامی می‌رسند، باید حواسشان را بیشتر از کسانی که این پست‌ و مقام را ندارند جمع کنند، زیرا این مقام بالاتر برای امتحان است؛ مقام داده‌اند تا ببینند رئیس جمهور و وزیر و وکیل برای مردم چه می‌کند. برخی تا پست و مقامی ندارند دم از حمایت و دفاع از مردم می‌زنند، تصمیمات و طرح‌های خیلی خوبی هم دارند  ولی وقتی به جایی رسیدند و قدرت گرفتند فراموش می‌کنند. وعده‌های خود را به مردم از یاد می‌برند. 

بنابراین ما باید خود را برای امتحانات الهی آماده کنیم و بدانیم در هر حال و در هر تصمیم و رفتاری امتحان می‌دهیم؛ اگر شاکر باشیم؛ شکر نعمت، نعمتت افزون کند، کفر، نعمت از کف‌ات بیرون کند. اگر صابر باشیم هم نعمت‌های بی وصف و بی حساب و کتابی در دنیا و آخرت در انتظار ما خواهد بود.