به گزارش ایکنا از کردستان، مسجد دارالاحسان یا مسجد جامع سنندج یکی از مهمترین مساجد شهر سنندج محسوب میشود که در سال ۱۲۲۷ هجری قمری توسط اماناللهخان اردلان ساخته شد. از خصوصیات عمده مسجد جامع سنندج میتوان به دکورهای هفت رنگ، آجرهای لعابکاری شده به جای سنگ کفپوش و نوشتن دو سوم از یک جزء قرآن بر روی کتیبههای مسجد اشاره کرد.
این مسجد در ضلع شمالی خیابان امام خمینی(ره) و در بافت قدیم سنندج قرار دارد. این خیابان که مسجد اکنون در کنار آن واقع شده است از سال ۱۳۱۰ شمسی به بعد ایجاد شده است. براساس کتیبههای موجود، بنای مسجد در سال ۱۲۲۷ هجری قمری توسط اماناللهخان اردلان والی کردستان ساخته شد. این بنا شامل دو ایوان شرقی و جنوبی، گل دستههای بالای ایوان شرقی، صحن مرکزی، ۱۲ حجره در اطراف، شبستان ستوندار با ۲۴ ستون سنگی مارپیچ است. این مسجد را میتوان مسجد – مدرسه دانست، زیرا بخشی از مسجد به حجرههای طلاب علوم دینی اختصاص دارد و بخش جنوبی آن صحن اصلی مسجد است. این بنا دارای تزئینات کاشیکاری هفت رنگ مینایی فوقالعاده پرکار، ظریف، ازارههای مرمرین، آجرکاری لعابدار و معقلی، حوض سنگی و فوارههای زیبا و همچنین ستونهایی با تزئینات طنابی است. اطراف شبستان و سر ستونها با دو سوم قرآن تزئین شده است که آیات را با کاشی، به خطی که شبیه به خط کوفی است نوشتهاند. این مسجد در گذشته یکی از مهمترین دارالعلمهای دینی بوده و بسیاری از علما در این دارالعلم به کسب علوم مختلف پرداختهاند. مسجد دارالاحسان، یکی از ارزشمندترین مساجد استان کردستان از نظر معماری و تزیینات معماری است. برجستهترین ویژگیهای هنری این بنا کاشیکاری زیبای آن است. بهعلاوه کتیبههای زیبای مسجد به روی سنگ مرمر و حجاری گل و گیاه در حواشی آنها از جمله تزئینات حجاری منحصر بهفرد محسوب میشوند.
در منابع تاریخی کردستان آمده است: «خانهپاشا» حاکم تحت امر دولت عثمانی که به جهت ضعف حکومت مرکزی ایران از کرکوک به کردستان تاخته، «علیقلیخان اردلان» والی کردستان را مجبور به عزیمت به اصفهان میکند و در طول مدت حکمرانیش در کردستان، مسجد و مدرسهای بزرگ و دو منار رفیع را در سنندج بنا میکند، بعد از پایان حکمرانی وی و پسرش این بناها به دست والیانی که پادشاهان صفوی منصوب کرده بودند، تخریب میشود. سرانجام «اماناللّهخان اردلان» (والی بزرگ کردستان) با برکندن دو مناره بلند آن، این بنا را کاملاً ویران کرد.
مسجد دارالاحسان که به «مسجد جامع» نیز شهرت دارد، به دستور «اماناللّهخان اردلان» والی بزرگ کردستان در سال ۱۲۲۸ هجری، در زمان حکومت فتحعلیشاه قاجار احداث شده است. با استناد به قصاید مرحوم «میرزاصادق ناطق اصفهانی» که در ایوان جنوبی بنا، بر سنگ ازاره حجاری شده و همچنین قصاید مرحوم «میرزا فتحاللّه خرم کردستانی» که در کتیبه سنگ مرمر ایوان شرقی بنا آمده؛ تاریخ بنای مسجد، سال ۱۲۲۷ بوده و به همین استناد این بنا مجموعهای است مشتمل بر مسجد و مدرسهای که در دوران رونق خود دارالعلمی معتبر در ایران بوده است. هزینههای تحصیلی طلاب و مستمری و حقوق مدرسین این مدرسه و نیز هزینه نگهداری و مرمت آن از درآمد باغهای روستای «خلیچیان» واقع در شمال سنندج که به امر «اماناللّهخان اردلان» به این منظور اختصاص یافته بودند تأمین میشد. با گذشت زمان بعضی از عناصر و اجزای بنا از جمله گلدستههای آن تخریب شد که به همت حکام وقت و مردم مرمت شدهاند. گلدستههای فعلی این مسجد به همت و دستور «مظفرخان سردار انتصار» (حکمران کردستان) و حمایت مردم مرمت شدهاند. گفته میشود کاشیهای اصلی بنا نیز که عمدهترین عنصر تزئینی آن را تشکیل میداده، با گذشت زمان و بهواسطه کمتوجهی متولیان آن فرو ریخته و در بازار شهر سنندج به فروش رسیده است. به این ترتیب میتوان گفت که شکل اصلی عناصر تزئینی آن دستخوش تحول شده است. این مکان مقبره عدهای از افراد مشهور و خیر نیز از جمله: حاج فخرالدین یمین مردوخی برادر ناصر یمین مردوخی کردستانی و خواهرزاده میرزاده عشقی است.
مسجد دارالاحسان در ضلع غربی قلعه حکومتی (دژ سنندج) به روی مکان بلندتری نسبت به بافت شهر قرار دارد، به گونهای که از هر نقطه شهر به سهولت میتوان گلدستههای آن را دید و صدای مؤذن را شنید. این مسجد را هم در زمان ساخت و هم در شرایط حاضر میتوان قلب مذهبی سنندج دانست.
معابر و خیابانهایی که در چهار دور مسجد ایجاد شدهاند، دسترسی به مسجد را از همه طرف سهل و آسان میکنند. در ترکیب صحیح فضاها و رعایت تناسب بین حجمها را نیز یکی دیگر از ابعاد شایان توجه در ساخت بنا میتوان محسوب کرد.
یکی دیگر از ویژگیهای این بنا که آن را در میان تمامی بناهای قبل و بعد خود در کردستان متمایز میکند، وسعت کاشیکاری آن است. کاشی در این بنا نه تنها بهصورت تزئینی بلکه بهعنوان عایقی مطمئن به کار رفته است. ویژگی دیگر آن استفاده وسیع از معماران، آجرتراشان، کاشیکاران و نجاران اصفهانی در ساخت آن است. جالب توجهتر اینکه اماناللّهخان شاعری را از اصفهان دعوت کرد تا در وصف بنا شعر بسراید. به تقلید از سنت معماری اسلامی ایران، دورتادور میانسرا (صحن حیاط) مسجد را حجرات دوازدهگانه مدرسهای محاط کرده و به این ترتیب بنا کاربری آموزشی نیز پذیرفته است. آب جاری که امروزه نیز در حوض سنگی وسط میانسرای بنا جریان دارد، از قناتی در پنج کیلومتری شمال غربی سنندج به این نقطه آورده شده است.
از مهمترین تزئینات بنا میتوان به کاشیکاریهای گسترده هفترنگ اشاره کرد که در نماهای داخلی و خارجی بنا بهویژه در ایوانهای جنوبی و شرقی دیوارهای حیاط مدرسه و نمای حجرهها بهصورت وسیع دیده میشود. یکی از این عنصر یا بهصورت مستقل یا به شکل تلفیق با عناصر آجرکاری استفاده شده است. در واقع تمامی نمای درآیگاه، نمای رو به صحن میانسرای مدرسه و نمای دو ایوان اصلی و بزرگ شرقی و جنوبی بنا و نیز بخش فوقانی محراب آن با استفاده از این عامل زینت یافتهاند.
کاشیهایی با لعاب چند رنگ که به هنگام ساخت بنا در تمامی آن به کار رفته است. بخشی از این کاشیها که مستقیماً در معرض جریانات جوی قرار داشته، کمکم فروریختهاند، و کاشیهایی که کمتر در معرض عوامل طبیعی قرار داشتهاند، تاکنون سالم مانده است. طرحهای تزئینی گل و گیاه تشکیل شده است که به صورتهای اسلیمی در درون و اطراف ترنج و نیمترنجهایی که بهعنوان طرح مرکزی محسوب میشوند ظاهر شدهاند. کاشیهای «معقلی» که در زمانهای بعد و به هنگام مرمت جای کاشیهای «با لعاب چند رنگ» را گرفتهاند و از عناصر هندسی که به صورت ستارههای هشتپر یا گلهای هندسی در نما تشکیل شده است، بیشترین سهم را در تزئین بنا کاشیهای چند رنگ به خود اختصاص دادهاند. بهعلاوه از کاشیهای معرق در تزئین گلدستههای دوگانه بنا که پیوسته در معرض خطرات ناشی از عوارض طبیعی قرار دارند، استفاده گردیده تا در مواقع لزوم بهراحتی بتوان نسبت به تعویض اجزای آن اقدام نمود.
خطوط ثلث و نستعلیق را نیز که با رنگ سفید به روی کاشیها نوشته شده میتوان ازجمله عناصر تزئینی مهم بنا محسوب نمود.
یکی دیگر از عناصر تزئینی مسجد دارالاحسان، تزئینات آجری آن است که از آجرهای قالبی بیلعاب و لعابدار تشکیل شده است. آجرهای لعابدار از سه رنگ فیروزهای، آبی تیره و مشکی تشکیل شده است. تزئینات آجری این بنا در سنندج منحصر بهفرد است و در هیچ نمای دیگر به وسعت دارالاحسان از تزئینات آجری (آن هم آجرهای لعابدار) استفاده نشده است.
همچنین از گچبری تنها در آرایش اطراف کتیبههای سنگی نصب شده در ایوان شرقی و نیز محراب بنا استفاده شده است. به نظر میرسد که محراب بنا در اصل دارای تزئینات زیبای گچبری بوده، اما به دلیلی که در مبحث ساخت و سازه بیان شد، امروزه فقط با قندیلهای گچی که در نهایت سادگی ساخته شدهاند، زینت یافته است.
این مسجد دارای 24 ستون سنگی است که بهطور استادانه پایه، بدنه و سرستونهای آن حجاری شده و از این حیث با مسجد وکیل شیراز قابل مقایسه است. بر روی تمام پایهها یک طرح به صورت گلهای برجسته حجاری شده است.
تزئینات بدنه ستونها شامل کاشیکاری توأم با خط و آیات مقدس قرآنی است و سرستونها با نوعی مقرنس کاری حجاری شدهاند و توجه خاص این بنای باشکوه را نشان میدهند. تنوع حجاری بیانگر این است که به احتمال فروان گروهی از حجاران در ردههای مختلف زیرنظر استاد کاری شایسته این اقدامات را انجام دادهاند. حجاری روی سرستونها بهصورت مقرنس و بدنه ستونها بهصورت طنابی شکل و پایه ستونها هم ترکیبی از گلهای طبیعی و نشانه حضور هنرمندان حجار محلی است. به هر ترتیب علاوه بر کتیبهها، ترکیب و قرارگیری ستونها و تزئینات حجاری آنها به شبستان مسجد شکوه و زیبایی خاصی بخشیده است. در دوره قاجار و در غرب کشور، هیچ مسجدی احداث نشده است که در آن از 24 ستون سنگی یکسره و حجاریشده استفاده شده باشد.
بیشتر در و پنجرههای این بنا بهویژه در و پنجرههای حجرهها، مدرسه تماماً با گره چینی تزئین شده است. این گره چینی زیبا از چوب گردو و طرح آنها هندسی (هشت مربع) است. علاوه بر این روی درهای چوبی مدخل ورودی و حجرههای مسجد طرحهای هندسی کندهکاری شده است.
با توجه به نقش مسجد دارالاحسان در اتحاد بین مذاهب مختلف، نقش تأثیرگذار مذهبی مسجد بین مردم و شاخصهای هنری و معماری مسجد دارالاحسان در 26 اسفندماه سال 1400 این مسجد با عنوان اولین موزه ـ مسجد استان کردستان معرفی شده است.
انتهای پیام