مدیران کشور نیازمند فهم دانش‌بنیان هستند + فیلم
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه اشتغال دانش‌بنیان ارزش افزوده بسیاری را ایجاد می‌کند، تأکید کرد که نهادهایی مانند معاونت علمی ریاست جمهوری باید به فکر مدیران کشور جهت داده و به آنها فهم دانش‌بنیان بدهند.
علوم دانش‌بنیان در جهان امروز جزو علوم پیشرو و اثرگذار محسوب می‌شوند و با توجه به این علوم می‌توان فرآیند توسعه‌یافتگی و افزایش رفاه اجتماعی را تسریع کرد. برخی کارشناسان معتقدند بدون ذهن دانش‌بنیان نمی‌توان از ادبیات کلاسیک اقتصادی فاصله گرفت و جانی تازه‌ای به اقتصاد داد. خبرنگار ایکنا به منظور بررسی آثار مثبت اقتصاد دانش‌بنیان و ضروریات تحقق این نوع اقتصاد با رضا روستاآزاد، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف و کارشناس مسائل اقتصادی به گفت‌وگو نشسته که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا– آقای روستاآزاد همانطورکه مستحضرید، شعار سال 1401، «تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» انتخاب شده. به نظر شما چرا رهبر انقلاب نخستین سال قرن جدید را مانند سال‌های گذشته به یک عنوان اقتصادی با محوریت تولید مزین کرده‌اند؟
باید دقت کرد که اقتصاد یک مجموعه چندمؤلفه‌ای است. اگر اقتصاد کشور بخواهد بارور و بالنده باشد خیلی از این مؤلفه‌ها باید به درستی کار کنند؛ مثلاً مؤلفه فرهنگی باید به درستی کار کند یا مؤلفه نظامی باید عملکرد صحیحی داشته باشد و همچنین مؤلفه سیاسی به عنوان یک مؤلفه مهم داخلی باید عملکرد صحیحی از خود بروز دهد. مؤلفه‌های سیاست اقتصادی، علمی، نوآوری، اجتماعی و خیلی از مؤلفه‌های دیگر هم از این مهم مستثنی نیستند.
بیشتر بخوانید:
در نظر بگیرید یک واحد صنعتی که مثلاً تولید خودرو انجام می‌دهد اگر آحاد نیرو‌هایی که در این مجموعه کار می‌کنند به کار درست اعتقادی نداشته باشند و از وجدان کاری بهره نبرند، مشکل ایجاد خواهد شد؛ آحاد جامعه باید به انجام صحیح کار‌ها اعتقاد داشته باشند. وجدان کاری اجازه نمی‌دهد یک مجموعه اقتصادی آسیب ببیند.
اگر سیاست خارجی به درستی کار نکند و تعاملات با دنیای بیرون به درستی پایه‌ریزی نشود، نه می‌توان نیروی کار را به خارج از کشور اعزام کرد و نه می‌توان نیروی کار مورد نیاز را وارد کشور کرد تا از قِبَل آن از دانش خارجی بهره برد، لذا در فقدان سیاست خارجی مطلوب اقتصاد بالنده نخواهد شد.
در داخل اگر اقتصاد داخلی درست کار نکند؛ یعنی کسی که زحمت می‌کشد متناسب با زحماتش به درستی تأمین نشود و پشتیبانی نشود، معلوم است که از این فرد عملکرد خوبی را مشاهده نخواهیم کرد؛ حرکت مردم خیلی تابع برخوردهاست.
همچنین دانشگاه‌ها نقش مهمی در پا گرفتن اقتصاد داخلی دارند و اگر دانشگاه به درستی فعالیت نداشته باشد، نمی‌توان به پا گرفتن اقتصاد داخلی امید داشت. یکی از جلوه‌های تأثیرگذاری دانشگاه‌ها در بخش اقتصاد، نوآوری است. مثلاً مدام مقاله بنویسیم ولی این مقالات به دانش فنی تبدیل نشود، اقتصاد داخلی جواب نخواهد داد.
اینکه کشورهایی مانند آلمان و سوئد از رشد و توسعه اقتصادی بهره می‌برند به خاطر این است که همه مؤلفه‌های اقتصادی این کشورها به‌صورت منظم و هم‌زمان با یکدیگر کار می‌کنند، بنابراین وقتی شعار اقتصادی برای عنوان سال انتخاب می‌شود، به‌طور تلویحی همه موارد مانند علم، فناوری، سیاست خارجی، سیاست داخلی، فرهنگ و غیره را در خود جا داده است. وقتی بر اقتصاد تأکید شود گویا بر همه چیز تأکید شده است.
عناوینی که رهبر انقلاب برای سال‌های اخیر انتخاب کرده‌اند ناشی از دیدگاه اقتصادی ایشان است، بنابراین اگر همه آحاد ملت درست فکر کنند و درست عمل کنند، همه مؤلفه‌های اقتصادی به درستی کار خواهد کرد. تأکید رهبر انقلاب اسلامی در مباحث اقتصادی، بر اقتصاد عام است؛ اقتصاد عام اقتصادی است که همه مؤلفه‌ها در آن مستتر است. صرفاً ایشان به حجم پول چاپ‌شده و عوارض گمرکی اشاره نمی‌کنند بلکه مباحث عام اقتصاد را مورد اشاره قرار می‌دهند.
ایکنا- در شعار امسال، مؤلفه دانش‌بنیان بکار رفته است. اهمیت این انتخاب در چیست؟
کشورهای توسعه‌یافته برروی مفاهیم اقتصادی کار می‌کنند و نتیجه کار خود را می‌بینند. در این کشورها هم تولید و هم توزیع از نظم بسیاری زیادی برخوردار است. در دنیای امروز توسعه اقتصادی همانند قطاری است که در حال حرکت است و از حرکت نمی‌ایستد و ما باید سریع بر آن سوار شویم، اما در اصطلاح مدیریتی می‌گویند بدون برنامه و استراتژی نمی‌توان بر این قطار سوار شد.
ما به‌عنوان ملت ایران باید برای توسعه اقتصادی دارای برنامه باشیم. سؤال اصلی اینجاست که ملت ایران برای سوار شدن بر این قطار باید چه برنامه‌ای داشته باشد؟ ممکن است به صرف اشتغال به کارهای اشتباه دست زده شود. مثلاً چند سال گذشته به صرف توسعه اشتغال کارگاه‌های تولید آبگرمکن توسعه داده شدند که فقط اشتغال ایجاد کردند ولی این ایجاد اشتغال با ارزش افزوده و توسعه فناوری همراه نبوده؛ درصورتی‌که مبدل‌های حرارتی وجود دارند که در ابعاد کوچکتر وظیفه آبگرمکن را انجام می‌دهند. لذا توسعه چنین کارگاه‌هایی اشتغال بسیار سطح پایینی را ایجاد می‌کنند و ارزش افزوده‌ای هم برای کشور به همراه ندارند.
بعضی‌ها معتقدند به اسم اشتغال‌زایی باید مشاغل سطح پایینی را از نظر فناوری ایجاد کرد و اینها معتقدند مشاغلی که با فناوری سطح بالا همراه باشد، بیکاری را به همراه خواهد داشت و از گذشته هم، چنین مباحثی مطرح می‌شده و اکنون هم در کشور ما مطرح می‌شود. برخلاف چنین باوری باید گفت اشتغالی که با فناوری همراه باشد، اشتغال دانش‌بنیان را ایجاد می‌کند.
اشتغال دانش‌بنیان نیازمند دانش بالایی است که یک فرد باید از آن بهره‌مند باشد؛ اشتغال دانش‌بنیان ارزش افزوده بسیاری را ایجاد می‌کند. مثلاً شرکت‌هایی مانند تاکسی‌های اینترنتی یا فروشگاه‌های اینترنتی شاید با اندک نیرو فعالیت می‌کنند اما به کل کشور خدمات می‌دهند و برای کشور ارزش افزوده دارند، چون این شرکت‌ها براساس علوم دانش‌بنیان و فناوری‌های روز فعالیت دارند.
پس اولین دستورکار پیش از سوار شدن بر قطار پیشرفت این است که باید مشخص شود تحت چه عنوانی قرار است بر این قطار سوار شد. در بسیاری از شرکت‌های خودروسازی مطرح دنیا، فرآیند تولید و توزیع به‌صورت دانش‌بنیان انجام می‌شود.
شاید بعضی‌ها فکر کنند که حوزه دانش‌بنیان از لحاظ ایجاد اشتغال محدود است، اما در اصل این باور اشتباه است. حوزه دانش‌بنیان اشتغال و ارزش افزوده ایجاد می‌کند و برای کشور هم نتایج خوبی به ارمغان می‌آورد.
در ابتدای شروع به کار آقای فاطمی‌امین به عنوان وزیر صمت به او پیشنهاد دادم که در رابطه با صنعت خودروسازی سریع به سراغ خودروسازان نرود، بلکه به وضعیت شهرک‌های صنعتی که با خودروسازان کار می‌کنند رسیدگی کند. اگر شرایط شهرک‌های صنعتی بهبود پیدا کند، هم اشتغال ایجاد می‌شود و هم ارزش افزوده. اما متأسفانه خیلی پیشنهاد بنده را مورد توجه قرار نداد و در نهایت به محض تصدی مسئولیت وزارت صمت با دو خودروساز درگیر شد و به خاطر چنین باور اشتباهی ایرانی‌ها خودروهای در سطح بسیار پایین را خریداری می‌کنند.
چینی‌ها به حدی از تولید دانش‌بنیان دست یافته‌اند که در کمترین زمان ممکن، یک ساختمان 10 طبقه را بنا می‌کنند اما در کشور ما برای ساخت همین ساختمان باید دو یا سه سال وقت گذاشت. در تولید دانش‌بنیان درخصوص تک‌تک موارد تحقیق می‌شود و وقتی به مرحله اجرا درمی‌آید برای بسیاری از مردم اشتغال ایجاد خواهد کرد.
ایکنا- آیا نگرش سنتی مردم به اقتصاد و احتیاط بیش از حد مسئولان سبب شده که اقتصاد دانش‌بنیان در کشور پا نگیرد؟
جامعه ما تافته جدابافته از جامعه جهانی نیست و وقتی در انگلستان چرخ‌خیاطی اختراع شد، مردم در برابر آن مقاومت کردند، لذا در ابتدا هر جامعه‌ای در برابر چیز نو و نوآوری مقاومت می‌کند. حتی در آمریکا وقتی اوباما روی کار آمد و شعار تغییر را مطرح کرد، خود جامعه آمریکا هم در برابر این شعار اوباما مقاومت کرد، بنابراین موضوع جدیدی نیست و هر جامعه‌ای نسبت به تغییراتش مقاومت می‌کند. متأسفانه در کشور ما مقاومت جوانان در برابر تغییر بیشتر از افراد مسن است.
در این قضیه بایستی نخبگانمان برنامه داشته باشند که علی‌رغم مقاومت جامعه عادی، آن چیزی که باید پیاده شود را پیاده کنند. در ژاپن، جامعه این کشور خیلی در برابر تغییر مقاومت می‌کرد اما نخبگان این کشور برای اینکه بتوانند مقاومت‌ها را بشکنند، ترفندهایی را بکار گرفتند تا جامعه قبول کند که برای پیشرفت باید در برابر تغییر مقاومت نکند. اگر جامعه ژاپن میخواست سنتی باقی بماند که امروز به این پیشرفت‌ها دست نمی‌یافت، لذا تغییر تفکر ضروری است و با یک جامعه بسته نمی‌توان به توسعه دست یافت، البته من نمی‌گویم باید اصول را زیرپا بگذاریم بلکه با اصول و ارزش‌های سنتی است که جوامعی مانند کره پیشرفت کرده‌اند ولی حتماً باید بعضی از تفکرات بسته هم تغییر کند.
ایکنا- برای تحقق شعار سال نیازمند این هستیم تا مدیران ما هم ذهن دانش‌بنیان داشته باشند. بخشی از مدیران کشور معنای دانش‌بنیان را نمی‌دانند و متأسفانه همین افراد در رابطه با شرکت‌های دانش‌بنیان تصمیم‌گیری می‌کنند و این تصمیمات به نگاه شعار و تأسیس شرکت‌های به ظاهر دانش‌بنیان منجر خواهد شد و حتی به دنبال آن فساد و رانت را به همراه دارد. برای حل این مشکل باید چه کرد؟
در رابطه با این موضوع از سال‌ها پیش ابتکاری عملی تحت عنوان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مطرح شد و بنیاد ملی نخبگان هم همین‌طور. بحث معاونت علمی یک بحث بسیار کلیدی است و هدف از تأسیس این معاونت این بود که فرهنگ دانش‌بنیانی به وسیله معاونت علمی ترویج شود.
معاونت علمی ریاست جمهوری عنصر آزادی است که می‌تواند در جلسات هیئت دولت شرکت داشته باشد و همه وزرا را به کار بگیرد و مانند وزارت راه یا وزارت نفت نیست که در یک ریل حرکت کند، پس یکی از ابزارهای مهم معاونت علمی ریاست جمهوری است.
معاونت علمی باید مدیران کشور به‌ویژه هیئت دولت را با خود همراه کند و می‌تواند با مجلس و قوه قضائیه تعامل داشته باشد. از طرفی این معاونت اعتبارات زیاد و نیروی انسانی گسترده‌ای را هم در اختیار دارد، لذا باید طوری اقدام کند که به فکر مدیران کشور جهت دهد؛ مهمترین کار معاونت علمی این است که به مدیران فهم دانش‌بنیان دهد.
ایکنا- آموزش و پرورش در بسط و گسترش ذهن دانش‌بنیان چه مقدار اثرگذار است؟
آموزش و پرورش فوق‌العاده می‌تواند مؤثر باشد. اگر فکر دانش‌بنیان رشد کند از این رشد همه سود می‌برند. دانش‌آموزان در سنین یادگیری هستند و باید آنها را آموزش داد، اما امروز آموزش و پرورش ما این مهم را مدنظر قرار نداده و دچار روزمرگی و انجام کارهای روزمره شده است. در نظام آموزش و پرورش اولین کسانی که باید فکر دانش‌بنیان داشته باشند معلم و مدیران مدارس هستند تا بتوانند دانش‌آموزان را به خوبی پرورش دهند.
ایکنا- در پایان اگر نکته‌ای باقیمانده، بفرمایید.
خداوند دوست دارد وقتی بنده‌اش کاری را انجام می‌دهد به خوبی آن را انجام دهد و مبانی علمی آن را به خوبی رعایت کند. السلطان هو العلم؛ علم سلطان است که نهایتاً به انسان قدرت می‌دهد. در مبانی دینی ما به شدت برروی علم تأکید شده و بهتر است هرکاری که انجام می‌دهیم مبانی دینی آن را اجرا کنیم.
گفت‌وگو از سعید امینی
انتهای پیام
