دلایل سردی در روابط شورای همکاری خلیج فارس با اتحادیه اروپا

به گزارش خبرنگار ایکنا، پنجمین پیش‌نشست کنفرانس دوسالانه بین‌المللی «نظم منطقه‌ای و ساختار اجتماعی در خاورمیانه: از نظریه تا عمل» با محور «قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در خاورمیانه»، چهارشنبه ۳۱ فروردین برگزار شد.

رکسانا نیکنامی، استادیار گروه مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران با موضوع اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس: تحولات داخلی و واقعیت‌های ژئولیتیک به سخنرانی پرداخت .

متن سخنان وی به شرح زیر است:

رابطه اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس از جهات مختلف مورد جالبی محسوب می‌شود، به دلیل اینکه این تعامل، نوع خاصی است. رابطه شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا یک رابطه طولانی‌مدت محسوب می‌شود. شروع رابطه رسمی بین این دو نهاد منطقه‌ای به سال 1988 بازمی‌گردد، هفت سال بعد از اینکه شورای همکاری خلیج فارس تشکیل شد و تقریباً جزء اولین همکاری‌های بین منطقه‌ای محسوب می‌شود که شکل گرفته و جزء اولین مواردی است که اتحادیه اروپا وارد تعامل منطقه‌ای با یک سازوکار دیگری غیر از سازوکار دولت‌ها و نهادها شده است.

از نظر سابقه‌ و طولانی‌بودن این تعاملات، مورد جالبی است اما متأسفانه عمق روابط و میزان روابط به اندازه‌ قدمت زمانی آن پیشرفت نکرده است و از همان ابتدا مقداری عجیب به نظر می‌رسید، چون در فرآیندهای منطقه‌گرایی آن چیزی که خیلی تعیین‌کننده محسوب می‌شود، این است که به لحاظ اقتصادی این امکان که دو شریک نقش مکملی در اقتصاد هم داشته باشند، وجود داشته باشد. طرف اروپایی و طرف شورای همکاری خلیج فارس فکر می‌کردند این امکان برایشان مهیاست و می‌توانند چنین کاری را انجام دهند، اما این اتفاق برایشان رقم نخورد.

بیشتر بخوانید:

• ایران باید با تنهایی راهبردی به مدیریت بحران ها بپردازد

کشورهای شورای همکاری خلیج فارس انرژی را در اختیار داشتند، چیزی که کشورهای اروپایی کاملاً به آن نیازمند بودند و از طرف دیگر کشورهای اروپایی فناوری و کالاهای صنعتی پیشرفته را در اختیار داشتند، چیزی که می‌توانست نیاز کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را تأمین کند اما متأسفانه این تعامل نتوانست به جای خوبی برسد.

اگر به آمار نگاهی بیندازیم از نظر تعاملات اقتصادی میان شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا، اولین خریدار کالای کشورهای شورا، اتحادیه اروپاست و از طرف دیگر، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس چهارمین یا پنجمین مقصد صادرات کالاهای اروپایی محسوب می‌شوند. اگر بررسی کنید به این مهم دست پیدا می‌کنید که این آمار و ارقام در قالب ظرفیت شورای همکاری خلیج فارس اتفاق نیفتاده و بیشتر در قالب روابط دوجانبه کشورهای عضو شورا با اتحادیه اروپا محقق شده است.

نکته‌ای که در رابطه شورای همکاری خلیج فارس با اتحادیه اروپا وجود دارد، این است که اتحادیه اروپا همواره وقتی وارد همکاری با کشوری شود و موافقت‌نامه‌ سطح بالایی را امضا کند، همیشه این همکاری را مشروط می‌کند، اما یکی از نکات جالبی که در موافقتنامه 1988 اتحادیه اروپا با شورای همکاری خلیج فارس وجود دارد، این است که هیچ پیش‌شرط اصلاحی در حاکمیت سیاسی و قانونی در این سند قید نشده است و جزو استثنائاتی است که در این سند رخ داده است. خیلی‌ها معتقدند این توافقنامه نماد رویکرد عملگرایانه اتحادیه اروپا در مورد تعاملات منطقه‌ای است و این امر، نشان می‌دهد فضا برای حرکت اتحادیه اروپا به سمت توسعه تعاملات با کشورهای منطقه‌ای فراهم است و موانعی را هم تعیین نکرده است.

در سال 1991 که این توافقنامه اجرا شد، همکاری شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا یک گام پیش رفت. بعدها اتحادیه گمرکی میان آن‌ها ایجاد می‌شود و در سال 1991 اتحادیه اروپا اعلام کرد برای گسترش تعاملات و همکاری‌ها باید اتحادیه گمرکی وجود داشته باشد، لذا حدود 12 سال تشکیل این اتحادیه به طول انجامید و در سال 2003 اتحادیه گمرکی تشکیل شد و اعضای شورای همکاری خلیج فارس تعرفه پنج درصدی را برای واردات کالاهای اروپایی در نظر گرفتند و نخستین گام مهم و مثبتی بود که اتفاق افتاد.

از سال 2004 سیاستگذاری‌های اتحادیه اروپا تغییر کرد و سیاست همسایگی را مدنظر قرار داد. کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس هیچ‌یک جزوء همسایگان اتحادیه اروپا نبودند، لذا اتحادیه اروپا در روابطش با شورای همکاری خلیج فارس تجدیدنظر کرد.

در سال 2008 نگاه شورای همکاری خلیج فارس از حالت نرم فاصله می‌گیرد، یعنی به این سمت می‌رود با توجه به اینکه اتحادیه اروپا دچار بحران اقتصادی شده، ما احتیاجی به دادن امتیاز بیشتر به اتحادیه اروپا نداریم و از این مقطع به بعد در روابط شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا سردی به وجود می‌آید. حتی گروه‌های مدنی در اتحادیه اروپا هم خیلی موافق افزایش تعاملات با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نبودند.

اتحادیه اروپا در سال 2013 دفتر نمایندگی خود را در عربستان افتتاح می‌کند و این دفتر، نماینده اتحادیه اروپا برای تمام کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بود. اما بعدها اتحادیه اروپا دفتری را هم در ابوظبی افتتاح کرد. از سال 2017 به بعد به خاطر فشار احزاب سبز و جامعه مدنی اتحادیه اروپا، روابط اتحادیه با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به صورت غیررسمی انجام می‌شود.

دلایل سردی روابط اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس

عدم همکاری شورای همکاری خلیج فارس با اتحادیه اروپا به چند دلیل ارتباط داشت. اول به تفاوت این دو نهاد بازمی‌گردد. نوع ساختاری که در شورای همکاری خلیج فارس وجود دارد، کاملاً یک ساختار بین حکومتی است و هرچند یک نهاد منطقه‌ای محسوب می‌شود اما تصمیم‌گیری به وسیله تک‌تک دولت‌های عضو اتفاق می‌افتد. میان کشورهای عضو شورا هم اختلافات بسیاری وجود دارد و از طرف دیگر نگاه اینها به دنیا خیلی نگاه متفاوتی است، چون منطق نگاه اروپایی‌ها به دنیا یک منطق کاملاً کانتی است و منطق نگاه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تحت تأثیر منطق هابز است و این باعث می‌شود رسیدن به اشتراک نظر مشکل شود.

دوم اینکه که سنت فکری و حکمرانی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با چندجانبه‌گرایی در یک راستا قرار نمی‌گیرد، یعنی هرگاه جلسه‌ای میان سران شورای همکاری خلیج فارس یا در سطح وزرا با سران اتحادیه اروپا برگزار شده، همیشه با کدورت همراه بوده است و علت آن هم این است که همیشه یکی از این کشورها ادعا کرده در این نشست به من بی‌احترامی شده یا مثلاً نماینده کشور دیگر بیشتر توجه شده است، لذا کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تمایل دارند تعاملات دوجانبه با اتحادیه اروپا داشته باشند.

سومین عامل مهم، عامل جغرافیایی است. کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس فاصله بسیار زیادی با اتحادیه اروپا دارند و از سوی دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، کشورهای ثروتمندی محسوب می‌شوند که احتیاجی هم به کمک‌های اتحادیه اروپا ندارند و از سوی دیگر مسائل فرهنگی متفاوتی با هم دارند.

چهارمین عامل مربوط به ابتکار ترامپ در انعقاد قراردادهای تسلیحاتی با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس است و عامل دیگر مربوط به برگزیت است. انگلیس برای اتحادیه اروپا به لحاظ سنتی دارای ارزش و جایگاه بود که آن را از دست داد و انگلیس هم ترجیح داد با شورای همکاری خلیج فارس قراردادهای سنگین دوجانبه منعقد کند که همین مسئله به اتحادیه اروپا ضربه وارد کرد و عامل مهم دیگر هم مربوط به نزدیکی موضع اتحادیه اروپا به موضع ایران در مسئله هسته‌ای بود که این اتفاق برخلاف رویکرد کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به حساب می‌آید و در پایان عامل مهم دیگر در سردی روابط اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس به تمایل همکاری کشورهای عضو شورا با روسیه در موضوعات مرتبط با خرید تسلیحات نظامی بازمی‌گردد.