دستیابی به کلید گنجینه‌ای عظیم

یکی از ادعیه توصیه شده در ماه مبارک رمضان، صلوات وارده از حضرت جوادالائمه(ع) است. عبدالحسین طالعی، سردبیر مجله کتاب‌شناسی شیعه و عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه قم در گفت‌وگو با ایکنای خوزستان، به شرح و توضیح این صلوات گرانقدر پرداخت. بخش سوم و آخر این گفت‌وگو تقدیم مخاطبان می‌شود:

عبدالحسین طالعی گفت: متن صلوات چنین است: «یَا ذَا الَّذِی کَانَ قَبْلَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ، ثُمَّ خَلَقَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ، ثُمَّ یَبْقَی وَ یَفْنَی کُلُّ شَیْ‏ءٍ، یَا ذَا الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ، وَ یَا ذَا الَّذِی لَیْسَ فِی السَّمَاوَاتِ الْعُلَی، وَ لاَ فِی الْأَرَضِینَ السُّفْلَی،‏ وَ لاَ فَوْقَهُنَّ وَ لاَ تَحْتَهُنَّ وَ لاَ بَیْنَهُنَّ إِلَهٌ یُعْبَدُ غَیْرُهُ، لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لاَ یَقْوَی عَلَی إِحْصَائِهِ إِلاَّ أَنْتَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ، وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلاَةً لاَ یَقْوَی عَلَی إِحْصَائِهَا إِلاَّ أَنْتَ‏؛ اى آنكه پيش از هر چيز بوده سپس هر چيز را آفريد و او باقى است و هر چيز فانى شود. اى آنكه به مانند او چيزى نيست اى آنكه در آسمان‌هاى بلند و نه در زمين‌هاى پست و نه بالاى آنها و نه در زير آنها و نه در ميان آنها معبود به حقى كه پرستش شود جز او نيست. حمد مر تراست آن سپاس که جز تو کس نتواند آن را شمرد پس درود فرست بر محمد(ص) و آل محمد درودى که جز تو کس نتواند آن را شمرد». 

وی اظهار کرد: در دو بخش گذشته گفتیم، تمام مخلوقات شیء هستند مگر معصومان که استثناء هستند و آنها مشیت الهی هستند. عموم مخلوقات خدا شیء هستند و در زبان آیات و روایات، شیء منحصر به جمادات نیست.

این استاد دانشگاه افزود: نکته دیگر این است که همه اینها که شیء هستند، مخلوق هستند و خداوند متعال قبل از همه این مخلوقات بوده است. «قبل» بودن خداوند را توضیح مختصری دادیم. نکته سوم این است که خداوند متعال «خلق» کرد. ما کنه این خلق را درنمی‌یابیم. گفتیم مرحله بعدی خلقت این است که همه اشیاء فنا می‌شوند. فنا، غیر از مردن است، چرا که مردن انتقال از یک جا به جای دیگر است. در آن فنا، خداوند باقی است.

طالعی ادامه داد: در صلوات می‌گوییم: «لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لاَ یَقْوَی عَلَی إِحْصَائِهِ إِلاَّ أَنْتَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ، وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلاَةً لاَ یَقْوَی عَلَی إِحْصَائِهَا إِلاَّ أَنْتَ‏»: خداوندا تو را حمدی است که هیچ کس قادر به احصای این حمد غیر از خودت نیست. پس درود فرست بر محمد و آل محمد. «صل علی» یعنی توجه و عنایت کن به محمد و آل محمد و درجه آنها را رفیع کن. به گونه‌ای که هیچ‌کس، غیر از خودت نتواند آن را احصا کند.

سردبیر مجله کتاب‌شناسی شیعه توضیح داد: «حمد» در ازای نعمت است. اینکه که امام جواد(ع) می‌فرمایند: «لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لاَ یَقْوَی عَلَی إِحْصَائِهِ إِلاَّ أَنْتَ» به این دلیل است که نعمت‌های الهی هم قابل احصا و شمارش نیست، پس شکر او هم قابل احصا نیست. عموم دعاها و مناجات‌هایی که در باب شکر مطرح است، همین نکته را بیان می‌کنند که من از ادای شکر و حمد نعمت‌هایت عاجزم و همین اقرار به عجز را نعمتی می‌دانم و آن را از من بپذیر. این یک اقرار عاقلانه است که باعث تقرب انسان می‌شود.

وی گفت: رسول خدا(ص) با جمعی از اصحاب خود نشسته بودند فرمودند: «آیا می‌خواهید دعایی به شما یاد دهم که فرشتگان قادر به نوشتن ثواب آن نیستند». گفتند بله. رسول خدا(ص) یک جمله کوتاه فرمودند: «الحمدلله کما هو اهله» بعد فرمودند: وقتی این را بگویید ملائک می‌گویند خدایا ما که نمی‌دانیم تو چه قدر اهل حمد هستی، چون نمی‌توانیم نعمت‌هایت را بشماریم که خداوند می‌فرماید ثواب این جمله را من می‌نویسم.

طالعی بیان کرد: خدایا اگر بخواهم برای یک نعمتت حمد و سپاس به جای آورم، خود این شکر، به توفیقی است که به من داده‌ای و خود آن این نعمت است و یک حمد جدید می‌طلبد. خدایا من همیشه حمدی به تو بدهکارم. چون هر چه حمد و شکر تو را بگویم دوباره حمد و شکر جدیدی باید ادا کنم. لذا همیشه بدهکارم. این که انسان به این نقطه برسد که همیشه از باب تشکر و حمد به درگاه الهی بدهکار است، یک رفتار توحیدی است که اهل بیت(ع) به ما یاد داده‌اند و از مهم‌ترین نکات روش و منش موحدانه است. این از نکات ناب تشیع است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: جمله بعدی این است:« فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ، وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلاَةً لاَ یَقْوَی عَلَی إِحْصَائِهَا إِلاَّ أَنْتَ» فاء که در ابتدای جمله آمده است نشان می‌دهد که این جمله نتیجه جمله قبلی (خدایا حمد تو را جز خودت کسی نمی‌تواند احصا کند) است. پس: عنایت و درجه ویژه‌ای بر محمد و آل محمد بفرست که غیر از خودت کسی نتواند احصا کند.

وی با بیان اینکه دعا فقط برای ثواب نیست، افزود: دعاها درس اخلاق و منش عبودیت و تعامل با خدا است. دعاها درسنامه رفتار مبتنی بر عبودیت است. 

این پژوهشگر اظهار کرد: در باب نعمت‌های الهی گفتیم، قابل شمارش نیستند. تمام این نعمت‌ها به واسطه پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) به ما رسیده است. در جامعه کبیره می‌گوییم: «اولیاء النعم» شما ولی نعمت هستید. یعنی در هر نعمتی باید دست پر برکت معصومین را در کار ببینیم که واسطه نزول نعمت‌ها بر ما هستند و امروز باید دست گرامی امام صاحب‌الزمان(ع) را در تمامی‌ها نعمت‌هایی که به ما می‌رسد، ببینیم: «بِیُمنِهِ رُزِقَ الوَری‌».  

طالعی گفت: ما برای تشکر از این واسطه نعمت چه باید بکنیم؟ ما که نمی‌توانیم حق آنها را ادا کنیم. ما چه چیز داریم که به آنها بدهیم؟ سرمایه ما به درگاه خدا همین عرض نیاز است.  پس خدایا خودت به آنها جزای خیر بده: «فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ، وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلاَةً لاَ یَقْوَی عَلَی إِحْصَائِهَا إِلاَّ أَنْتَ». خدایا به محمد و آل محمد عنایت و توجه ویژه کن، به گونه‌ای که اگر احصا و شمارش بشود، نتوانیم به آخر آن برسیم.

وی در پایان گفت: خواندن این صلوات، زمان زیادی از ما نمی‌برد. اما اگر با توجه ادا شود ما را به سرچشمه‌های فیض می‌رساند. به این مثال توجه کنید: اگر کسی بخواهد برق یک کارخانه را روشن کند با یک کلید می‌تواند آن را راه بیندازد. یعنی با یک کلید، تمام دستگاه‌های موجود در کارخانه شروع به کار می‌کنند. با زدن کلید، کارخانه به سرچشمه عظیم نیروگاه تولید برق متصل می‌شود. وقتی می‌گوییم: «اللهم صل علی محمد و آل محمد» یا صلوات حضرت جوادالائمه(ع) را می‌خوانیم، اگر معرفت داشته باشیم، خود را به یک گنجینه سرشار وصل کرده‌ایم، لذا ارزش دارد.