چگونه روحیه معنوی ماه رمضان را حفظ کنیم

روزه از آداب مذهبی است که برای معتقدین به منزله ابزاری برای تقرب به خداوند، آمادگی برای مراسم مذهبی و پالایش بدن به منظور درک امور معنوی کاربرد دارد. زیربنای کاربردهای روزه، تمایل انسان به پدید آوردن شرایط جسمی و روانی (اغلب از نوع زاهدانه) است که ابزاری برای ارتباط شخص با خدا محسوب می‌شود و جایگاه نیازهای معنوی را اعتلا می‌بخشد و خواسته‌های مادی را کوتاه می‌کند. افزایش اراده و کف نفس و نیز ایجاد حس شفقت در برابر نیازمندان از ارزش‌های روزه به ‌شمار می‌آیند. روزه از ستون‌های دین اسلام است و بر همه مسلمانان بالغ، عاقل و سالم واجب است که در ماه رمضان روزه بگیرند.

یکی از مسائل مهم مربوط به روزه‌داری، تربیت اخلاق و نفس در کنار صورت مادی روزه‌داری یعنی نخوردن و نیاشامیدن است. پس کنترل نفس و غلبه بر آن یکی از آثار مهم روزه‌داری است که باعث آرامش انسان و دوری او از گناهان می‌شود و زمینه اصلاح تفکر و رفتار فرد را فراهم می‌کند.

داود معماری، عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، در گفت‌وگو با ایکنا، در رابطه با موضوع روزه‌داری مؤمنانه و تداوم مسیر معنویت در ایام مختلف سال از سوی روزه‌داران، اظهار کرد: در مسائل دینی درباره هر کدام از احکام شرعی، فلسفه و حکمتی وجود دارد و به تعبیری شارع مقدس یعنی خدا و پیامبر(ص) احکامی را به جامعه مسلمین ارائه داده‌اند که همگان باید بدان‌ها پایبند باشند و آن‌ها را رعایت کنند.

وی افزود: در قرآن به برخی از حکمت‌ها اشاره شده و دلیل و مقصد انجام این احکام نیز آمده است. برای مثال در مورد نماز آمده است: «أَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي؛ به ياد من نماز برپا دار». طبق این آیه همگان باید خداوند متعال را همواره در طول شبانه‌روز به یاد داشته باشند و او را در همه حال شاهد و ناظر خود بدانند و به تعبیر مرحوم امام خمینی(ره) متوجه باشند که عالم محضر خداست.

معماری تصریح کرد: یاد و ذکر خدا تأثیر فراوانی در زندگی انسان‌ها خواهد داشت و انسانی که به یاد خداست از معنویت و نور الهی برخوردار خواهد شد. در قرآن کریم آمده است: «أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ آگاه باش كه با ياد خدا دل‌ها آرامش مى‏‌يابد». انسان اگر می‌خواهد در زندگی دنیوی به نفس مطمئنه و آرامش واقعی و حیات طیبه دست پیدا کند، باید به یاد خدا باشد و همواره ذکر او را که همان نماز است به خوبی به جای آورد. در قیامت نیز هر فردی که در دنیا با نماز به حیات طیبه و نفس مطمئنه رسیده باشد، ثمره آن را خواهد دید و به جایگاهی والا و مقدس، که همنشینی با اولیای الهی است، دست خواهد یافت. «يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً؛ ای نفس مطمئن، خشنود و خداپسند به سوى پروردگارت بازگرد».

وی اظهار کرد: فلسفه دیگر نماز در قرآن، جلوگیری از فحشا و منکرات است. «إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ؛ نماز واقعی انسان را از هرگونه فساد و فحشا بازمی‌دارد». اگر انسان بداند که تمام اعمال را در چارچوب دین انجام می‌دهد، باید تأثیرات آن را در زندگی مشاهده کند. برای مثال در هنگام نماز خواندن، خداوند متعال را شاهد و ناظر اعمال خود بداند. بنابراین، افراد باید طوری نماز بخوانند و رفتار کنند که آثار آن در زندگی ملموس باشد.

معماری ادامه داد: قرآن در مورد روزه می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، روزه بر شما مقرر شده است همان‌گونه كه بر كسانى كه پيش از شما (بودند) مقرر شده بود. باشد كه پرهيزگارى كنيد». اصل فلسفه روزه این است که انسان به گوهر ارزشمند تقوا دست پیدا کند. همچنین، در روایات آمده است که انسان برای درک زندگی درماندگان باید روزه‌داری کند. چنانچه سعی کنیم عبادات ماه رمضان را با معرفت انجام دهیم و بدانیم که چرا روزه می‌گیریم و چگونه باید آن را به جای آوریم، می‌توانیم حالات معنوی خود را پس از ماه رمضان نیز حفظ کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) بیان کرد: ماه رمضان بهار مؤمنان و قرآن است و آغاز سال مؤمنان محسوب می‌شود. همگان باید ماه رمضان را الگویی برای سایر ماه‌ها و ایام سال در نظر بگیرند. در حقیقت این ماه تمرینی برای حفظ معنویت در یازده ماه دیگر سال است. قرائت و انس با قرآن، به فکر یتیمان و فقرا بودن و روزه‌ گرفتن با کیفیت از مصادیق تمرینات معنوی ماه رمضان است. اگر انسان بتواند در ماه رمضان فلسفه احکام الهی را بشناسد و به کیفیت عبادات خود بیش از کمیت آن توجه کند، احکام الهی در ذهن او ملکه می‌شود و اجرای آن‌ها در دیگر ایام سال بسیار ساده‌تر خواهد شد.

معماری تصریح کرد: باید پس از ماه رمضان این فضای معنوی و نورانی را استمرار بخشیم؛ چراکه فراموش کردن فضای رمضان موجب تضعیف روحیه انسان می‌شود. اگر این روحیه معنوی را به آرامی در خود حفظ کنیم، ماه رمضان زمینه‌ای خواهد بود که افراد ماه‌های دیگر سال به گونه بهتری پیش ببرند. اگر بخواهیم دین‌دار واقعی باشیم، باید علاوه بر نماز خواندن، روزه گرفتن و حج رفتن، بر مواردی همچون برطرف شدن فاصله طبقاتی و تبعیض، کمرنگ شدن رانت‌ها و تقسیم عادلانه امکانات اجتماعی حساس باشیم. باید محرومیت از جامعه زدوده شود و مردم کشور از امکانات مختلف برخوردار باشند. تا زمانی که دین‌داری را صرفا به نماز، روزه و قرائت قرآن خلاصه کنیم، دین‌داری ما ناقص است، زیرا به فکر گشایش معضلات اجتماعی نیستیم.