بلایی که نفس اماره سر انسان می‌آورد

حجت‌الاسلام اصغر عالی‌پور، مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان، با اشاره به فراز هفتم از دعای ششم صحیفه سجادیه «بِكُلِّ ذَلِكَ يُصْلِحُ شَأْنَهُمْ، وَ يَبْلُو أَخْبَارَهُمْ، وَ يَنْظُرُ كَيْفَ هُمْ فِي أَوْقَاتِ طَاعَتِهِ، وَ مَنَازِلِ فُرُوضِهِ، وَ مَوَاقِعِ أَحْكَامِهِ، ﴿لِيَجْزِيَ الَّذِينَ أَسَاؤُوا بِمَا عَمِلُوا، وَ يَجْزِيَ الَّذِينَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى﴾» گفت: امام سجاد(ع) در این فراز از دعا فرموده است: «به تمام این امور کارشان را اصلاح می‌کند و کردارشان را می‌آزماید و می‌نگرد که در اوقات طاعتش و جایگاه‌های واجباتش و موارد احکامش چگونه‌اند؛ تا کسانی را که بد کردند، به خاطر کار زشت‌شان، کیفر دهد؛ و آنان را که خوبی کردند، با بهشت پاداش بخشد.»

وی ادامه داد: نكته اساسی و قابل توجه اين است كه زيبايی‎‌های جهان، كشش و جذابيت فراوانی دارد و در عين حال عمل به تكاليف و وظايف بندگی نيز در موارد فراوانی در مقابل اين جذابيت چشم‌گير قرار گرفته و انسان را دعوت به خود نباختن می‎‌كند و نفس اماره و شيطان نيز با وسوسه‌های فراوان زمينه روی‎‌گردانی از تكاليف را فراهم می‎‌كنند.

عالی‌پور اضافه کرد: در اين ميدان وسيع، عقل و نفس پيوسته به مبارزه با يكديگر می‌پردازند و پيروز اين ميدان باید مستمراً اعتدال را حفظ كند، پيروزی بر اين دو حريف، يعنی شيطان و نفس اماره كه در صدد لغزاندن انسان هستند مقاومت پيوسته‌ای را می‎‌طلبد و رشد و تكامل انسان نيز در گرو همان مقاومت است و اگر انسان در اين ميدان رقابت موفق شود به عالی‎‌ترين مقامات واصل می‌شود.

این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه يكی ‌از اسرار خلقت شيطان و نفس اماره همين پيدايش رقابت و پيگيری مقاومت انسان است، ادامه داد: از اين‌رو اين كشمكش قهرمانی می‎‌سازد كه جايگاه او مرتبه‌ای بلند است تا مقاماتی را طی كند كه مورد حسرت فرشتگان قرار بگيرد.

وی تصریح کرد: راستی انسان در اين مسابقه چه‌قدر بايد مراقب باشد كه نلغزد و نبازد و شكست نخورد كه شكست خوردن او مساوی با هدر دادن تمام وجود خود باختن همه هستی خويش است، چون ارزش هر فرد در حد باورها و اعتقادات اوست و مولوی نیز در این رابطه می‎گوید: «ای برادر تو همه انديشه‌ای/ مابقی خود استخوان و ريشه‌ای.»

حجت‌الاسلام عالی‌پور ادامه داد: نكته ديگری كه از اين فراز از دعا استفاده می‎‌شود این است كه دنيا مركز آزمايش و امتحان است و هركس می‎‌تواند در اين مدت محدود آخرت خود را ساخته و در جاودانگی هستی، موطن و مرتبه خود را مشخص كند و انسان در دنيا همان‌گونه كه دلخواه اوست عمل می‎‌كند و در انتخاب آزاد است، ولی بايد بداند كه هر يک از اعمال او همانند مصالح ساختمان كه پی و بنا آن را می‎‌سازد، روش‌های آينده جاودان ما را نيز می‎‌سازد.

این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کر د: به‌طور دقيق می‎‌توان گفت هركس در آخرين لحظه كه از اين جهان رخت بر می‎‌بندد وجود او ادغام شده مجموعه اعمال اوست و تراكم اعمال و رفتار او يا مناسب با حشر ملائكه و فرشتگان است يا آنكه آتشگيره‌ای برای جهنم خواهد بود و به‌طور طبيعی هر فردی در جايگاه مناسب خود قرار خواهد گرفت بدون آنكه مورد كم‌ترين ستمی قرار بگيرد.

وی با اشاره به آیه 31 سوره نجم «وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ أَسَاؤُوا بِمَا عَمِلُوا وَيَجْزِيَ الَّذِينَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى؛ و هرچه در آسمان‌ها و هرچه در زمين است از آن خداست تا كسانى را كه بد كرده‌‏اند به سزاى آنچه انجام داده‏‌اند كيفر دهد و آنان را كه نيكى كرده‏‌اند به نيكى پاداش دهد»، اظهار کرد: امام سجاد(ع) در فراز چهارم دعای ششم صحیفه سجادیه می‌فرماید: «اللَّهُمَّ فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَى مَا فَلَقْتَ لَنَا مِنَ الْإِصْبَاحِ، وَ مَتَّعْتَنَا بِهِ مِنْ ضَوْءِ النَّهَارِ، وَ بَصَّرْتَنَا مِنْ مَطَالِبِ الْأَقْوَاتِ، وَ وَقَيْتَنَا فِيهِ مِنْ طَوَارِقِ الآْفَاتِ؛ خدایا! فقط تو را سپاس، بر این نعمت که تاریکی شب را شکافتی و روشنی صبح را آشکار کردی و ما را به شکافتن تاریکی شب از روشنی روز بهره‌مند ساختی و در راه به دست آوردن خوردنی‌ها بینا فرمودی و از پیشامدهای ناگوار بلاها نگاه داشتی.»

وی با بیان اینکه خداوند متعال آنچنان تواناست که بر حسب حکمت دقیق شب و روز را آفرید و هر یک را از دیگری ممتاز کرد و پیوسته آن دو را با تغییر بسیار جالبی در فصول مختلف گاه از آنها می‌کاست و گاهی می‌افزود و شب را برای آرامش و روز را برای فعاليت قرار داد، اظهار کرد: در زبان عرب بين « ضَوْءِ» و «نور» تفاوت وجود دارد و از «ضَوْءِ» به روشنايی حاصل از منبع نور گفته می‎‌شود حال آنكه نور مربوط به روشنايی چيزی است كه آن‌را از ديگری گرفته است، همانند خورشيد و ماه. بنابراین، در دعای سمات آمده است: «وَخَلَقْتَ بِهَا الشَّمْسَ وَجَعلْتَ الشَّمْسَ ضِياءً، وَخَلَقْتَ بِهَا الْقَمَرَ وَجَعَلْتَ الْقَمَرَ نُوراً؛ و نیز با آن خورشید را آفریدی و خورشید را مایه تابش نمودی و با آن ماه را پدید آوردی و ماه را نورانی ساختی» که در این فراز از دعای سمات نور را به قمر و ضِياء به خورشيد نسبت داده است.

این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه در اين فراز از دعا امام سجاد(ع) به دو نكته مهم اشاره فرموده است، افزود: اول اینکه خدای متعال آگاهی می‎‌دهد كه انسان‌ها قوت و رزق خود را چگونه و از كجا تهيه كنند، شايد در ابتدا اين مسئله ساده جلوه كند كه انسان‌ها با كشت و زرع، قوت لازم را از زمين تحصيل می‎‌كنند، ولی بايد دانست كه تكرار يک واقعيت هر چند مهم باشد، موجب می‌شود كه ما آن را ساده تصور كنيم، ولی اگر به‌خوبی دقت كنيم، می‎‌دانيم كه اولاً خداوند متعال آنچه را نياز واقعی انسان است در مهد زمين قرار داده و به انسان‌ها كيفيت به دست آوردن آنها را آموخته، ثانياً بين نيازهای انسان با استعدادی كه در مزارع، معادن در پرورش نباتات، گياهان و دانه‌ها و ميوه‌هاست تطابق بسيار جالبی وجود دارد.

وی ادامه داد: سوم اینکه كيفيت تركيب و تهيه غذاهای متنوع از ابتكاراتی است كه جملگی را در دستگاه آفرينش تعليم يافته‌ايم، خداوند متعال فكر و تدبير مناسب به ما عنايت كرد و طبيعت عالم را مطابق با الگوی حاجات ما به‌طور بسيار دقيق تنظيم فرمود.

این کارشناس مذهبی اضافه کرد: خداوند متعال ما را از حوادث و بلاهای گوناگون و اصطكاک‌‌ها كه طبيعی نظام خاكی عالم است حفظ فرمود، چنانكه در آيات كريمه قرآن به اين مضمون نيز اشاره فرموده و در آیه 10 سوره لقمان می‌‌فرمايد «خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَى فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَن تَمِيدَ بِكُمْ...؛ و در زمين كوه‌هاى استوار بيفكند تا مبادا زمين شما را بجنباند و در آن از هرگونه جنبنده‌‏اى پراكنده گردانيد...» و نيز در آیه هفتم سوره نبأ آمده است «وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا» و كوه‌ها را در زمين همانند ميخ‌‌های بسيار بزرگ و قوی كوبيديم تا آنكه زمين را آرام نگه دارد.

این مدرس حوزه و دانشگاه افزود: از این آيات معلوم می‎‌شود كه بين قرار دادن كوه‌ها و ايمنی از حركت زمين و زلزله‌ها رابطه خاصی است؛ چون گاه در اثر بخارات و گازهای تحت‌الارضی كه از گسل‌ها خارج می‎‌شود زمين به شدت می‎‌لرزد و گاه در اثر باران‌های بسيار و پياپی كه می‎‌آيد و در زمين فرو می‎‌رود در عمقی خاص به پوسته‌ای فشرده و محكم می‎‌رسد كه آب از آن عبور نمی‎‌كند و با تراكم آب و جريان آن، قسمتی از خاک‎‌ها به طرف سرآشيبی قرار گرفته و سطح عمده‌ای از پوسته ظاهری زمين به حركت در می‎‌آيد كه در اين‌ صورت وجود كوه‌ها از اين‌گونه حركات نيز جلوگيری كرده و گاهی آب‌ها را در دل خود جای داده و به‌صورت چشمه‌های خروشان ظاهر می‎‌شود.

وی با بیان اینکه «يا بنی‌الجان» موجوداتی قوی و خارج از ديد هستند و در اين جهان نيز زندگی خاص خود را دارند، هرگز اجازه نخواهند داشت كه از حد خود تجاوز كرده و برای انسان‌ها ايجاد مزاحمت كنند، گفت: حضرت امام سجاد(ع) در اين فراز از دعا خدای متعال را سپاس كرد كه از جملگی اين سلسله از تهاجمات و آنچه را كه كسی نمی‌داند و آن بزرگوار می‌داند، ما را در اين جهان محفوظ داشته است و راستی برای انهدام نسل انسان‌ها كافی بود كه ويروس‌های مضر را بدون هيچ مانعی بر ما مسلط می‌كرد.