سوءظن، گناهی که موجب ایجاد حس ناامنی در وجود انسان می‌شود

حجت‌الاسلام رضا احمدوند، پژوهشگر فلسفه و کلام حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، اظهار کرد: ظن در اصطلاح رایج قرآن کریم و روایات حداقل دو معنا دارد. اول اینکه ظن به معنای شک و ترس از چیزی که انسان نسبت به آن علم و آگاهی ندارد و با شک و تردید آن را بیان می‌کند، است. خداوند در آیه ۲۸ سوره نجم می‌فرماید «وَمَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ ۖ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ ۖ وَإِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا؛ آن‌ها هرگز به این سخن دانشی ندارند و تنها از گمان بی‌پایه و اساس پیروی می‌کنند با اینکه گمان هرگز انسان را از حق بی‌نیاز نمی‌کند.»

وی با بیان اینکه سوءظن به معنای گمان بد نسبت به دیگران است، افزود: دیگران گاهی خداوند و گاهی انسان‌ها هستند. این عمل در روایات بسیار نهی شده و از گناهان کبیره انسان به‌شمار می‌آید. سوءظن جزء گناهانی است که علاوه بر اینکه بار تکلیفی دارد و در صورت مرتکب شدن عذاب اخروی خواهد داشت، در زندگی دنیوی انسان نیز آثار و برکات تلخی به همراه دارد.

این پژوهشگر فلسفه و کلام حوزه علمیه با بیان اینکه یکی از سنگین‌ترین مشکلات روانی بدبینی و سوءظن نسبت به جامعه اطراف و محیط پیرامونی است، افزود: باید توجه کرد برخی از گناهان علاوه بر اینکه زندگی را برای انسان حرام می‌کند نوع ارتباط وی با دیگران را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد به عبارتی همین بدبینی موجب ایجاد حس ناامنی در وجود انسان خواهد شد.

وی ادامه داد: بر همین اساس اولین تعریف از ظن تعریفی است که در مقابل حق قرار دارد به معنای شک و تردید. دومین معنا نیز به معنای ظن نسبت به محیط پیرامون خود است که در فارسی از آن تعبیر به خوش‌بینی و یا بدبینی می‌شود. خداوند در آیه 12 سوره حجرات  می‌فرماید «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید از بسیاری گناهان بپرهیزید چراکه برخی از گمان‌ها گناه است‌»، بنابراین براساس اصول توحیدی قرآن کریم انسان نباید نسبت به محیط پیرامون خود نگاهی با شک و تردید و همراه با سوءظن داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه در مقوله سوءظن انسان نسبت به خداوند، یک مسئله اعتقادی مطرح است، افزود: بود و نبود این مسئله در ایمان انسان اثرگذار است. اگر انسان در نگرش خود نسبت به خداوند او را فردی حکیم، عادل و خیرخواه بداند در این صورت موجب می‌شود این تصور را نداشته باشد که خداوند با وی دشمنی دارد. خداوند در قرآن کریم در سوره بقره آیه ۱۸۵ می‌فرماید «خداوند برای بندگان خود راحتی و آسانی را اراده کرده است نه سختی و دشواری را، چه بسا انسان چیزی را دوست ندارد و آن برایش خوب است و چه بسا چیزی را دوست دارد و آن برایش خوب نیست.»

احمدوند تصریح کرد: پیامبر اکرم(ص) در زمینه این گناه کبیره می‌فرماید «بدبینی به خداوند از بزرگ‌ترین گناهان کبیره است و بهای خوش‌بینی به خداوند نیز بهشت خواهد بود.» به عبارتی خوش‌بینی برای انسان امید و آرامش هدیه می‌آورد و ما را به سمت خوبی‌ها می‌کشاند. بدبینی نیز موجب یأس و ناامیدی و دوری از رحمت خداوند خواهد شد.

وی ادامه داد: در کتاب کافی حدیثی از امام محمدباقر(ع) نقل شده است که ایشان می‌فرمایند «خداوند به کسی خیر دنیا را عطا می‌کند که امید و حسن ظن به خداوند داشته باشد و خوش اخلاق بوده و اهل غیبت کردن نباشد» و در ادامه می‌فرمایند «خداوند مؤمنی را عذاب نمی‌کند مگر اینکه به خداوند بدبین باشد و نسبت به امید به خداوند کوتاه‌بین باشد.» این یکی از مباحث روانشناسی امروزی است که به موضوع ایجاد نگرش خوب و انرژی مثبت حتی برای بیماران صعب‌العلاج به کار می‌رود.

این مدرس حوزه علمیه تصریح کرد: ما با باورها و خیال‌های خوب و بد زندگی می‌کنیم و این باورها مستقیم بر روح و روان انسان اثر می‌گذارد. اگر کسی به خداوند خوش‌بین باشد حتی اگر مرتکب گناهی هم شود از آنجا که به خداوند خوش‌بین است و احتمال می‌دهد که او را ببخشد بنابراین سعی می‌کند برای توبه تلاش کند. به عبارتی وقتی انسان به خداوند حسن ظن داشته باشد تحمل رنج‌ها و مصیبت‌ها برایش راحت‌تر خواهد شد چراکه می‌داند خداوند برای بندگانش بد نمی‌خواهد.

وی تأکید کرد: با بررسی تیم‌های بزه‌کاری متوجه خواهیم شد که یکی از شیوه‌های عضوگیری در این مجموعه‌ها این است که آن‌ها به دنبال افراد بدبین هستند که با روحیه دادن به آن‌ها و تقویت آن‌ها در راستای اهداف باطل از آن‌ها استفاده می‌کنند.

احمدوند ادامه داد: گاهی جوانان و نوجوانان مرتکب خطایی می‌شوند و شیطان نیز آن‌ها را نسبت به خداوند بدبین کرده و آن‌ها را دچار سوءظن می‌کند و نسبت به خداوند بدبین می‌شوند و تصور می‌کنند خداوند هیچ‌گاه آن‌ها را نمی‌بخشد. در حقیقت شیطان با ایجاد سوءظن زمینه را برای گناهان بزرگ‌تر برای آن‌ها فراهم می‌کند.

وی تصریح کرد: نمونه افرادی که نگاهشان به خداوند تغییر و به وی حسن ظن پیدا کرد در حالی که در اوج گناه بود علی گندابی است، که با همین اصلاح نگاه، یک شبه راه صد ساله را پیمود.

احمدوند گفت: یکی از دعاهای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه این است که ایشان در پیشگاه خداوند می‌فرمایند «خدایا اگر گناهم نزد تو بزرگ است عفو و بخشش نیز نزد تو بزرگ‌تر است. ای خدایی که رحمت و مهربانی‌ات بر غضب تو پیشی گرفته است.» وقتی رفتار خداوند را با انسان مشاهده می‌کنیم متوجه می‌شویم که اشکال از خود ماست که نمی‌توانیم گاهی از اوج کرامت و بزرگی او بهره بگیریم.

این پژوهشگر فلسفه و کلام حوزه علمیه با اشاره به داستان قوم یونس تصریح کرد: آنچه موجب دفع عذاب از قوم یونس شد ایجاد خوش‌بینی توسط یک عالم در ذهن پیروان قوم حضرت یونس بود؛ در حالی که حضرت یونس به دلیل ایجاد نکردن این حس در ذهن پیروانش 40 روز در شکم نهنگ اسیر شد و این عالم در ذهن پیروانش امید به خداوند را ایجاد کرد و آن‌ها توبه کردند و عذاب الهی از آن‌ها برگشت.