نظام تأمین مالی اسلامی پاسخگوی چالش‌های جهانی هست؟

به گزارش ایکنا، سوزانا هاموند(Susannah Hammond)، کارشناس ارشد اطلاعات نظارتی در یادداشتی که در وب‌سایت Thomson Reuters منتشر کرده است با اشاره به مسائل اخیر سیاسی جهان از جمله جنگ اوکراین نوشت: منصفانه است که بگوییم تغییر نگاه بین‌المللی به سمت مسائل زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیتی (ESG) نشانه‌هایی از تأثیرات فشار ناشی از رویکرد نابرابر جهانی، جنگ در اوکراین و افزایش چالش‌های اقتصادی را نشان می‌دهد.

در اواخر 2021، این احساس وجود داشت که برای همه چیزهایی که در مورد مسائل زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیتی (ESG) از نشست COP26 در گلاسکو بیرون می‌آید، مسیر مشخصی وجود دارد. هیئت استانداردهای بین‌المللی پایداری (The International Sustainability Standards Board) طرز تفکر خود را در مورد الزامات این کار افشا و گزارش ارائه کرده بود.

در عین حال، کشورهای جهان، به‌ویژه شرکت‌های خدمات مالی، خود را برای برآورده کردن انتظارات و الزامات آماده می‌کردند و مسیر رسیدن به «صفر خالص» (اصطلاح صفر خالص به معنای دستیابی به تعادل بین کربن منتشر شده در جو و کربن خارج شده از آن است) نسبتاً واضح به نظر می‌رسید.

از آن زمان، جهان تغییر کرده است. جنگ در اوکراین، تحریم‌ها علیه روسیه و تأثیرات مرتبط با آن بر منابع انرژی جهان، افزایش مشکلات اقتصادی و مسائل مرتبط با زنجیره تأمین، همراه با جریمه‌هایی که برای سبزشویی (سبزشویی به معنای حمایت ظاهری از محیط زیست در عین ضربه زدن به آن) اعمال می‌شود، و حوزه‌های قضایی که رویکردهای بالقوه متفاوتی را برای قوانین خطرات آب و هوایی اتخاذ می‌کنند، از جمله این تغییرات هستند. این موضوعات چالش‌های پیرامون ESG را افزایش داد.

یکی از راه حل‌های استراتژیک ممکن برای شرکت‌هایی که به دنبال ایجاد پایداری و ایجاد رویکرد ESG  خود هستند، در نظر گرفتن پتانسیل ارائه شده توسط تأمین مالی اسلامی است. البته قرار نیست هر شرکت خدمات مالی انتخاب کند که تأمین مالی اسلامی را به عنوان یک فرصت استراتژیک در نظر بگیرد، اما این حوزه با پتانسیل جهانی قابل توجهی هم از نظر رشد و هم از نظر اعتبار سبز است.

نکات مثبت تأمین مالی اسلامی

تأمین مالی اسلامی بر اساس قانون شریعت با مدل اقتصادی اسلامی که بر انصاف تأکید دارد، استوار است. به عنوان مثال، این الزام وجود دارد که همه افراد درگیر در یک تراکنش آگاهانه تصمیم بگیرند، گمراه نشوند یا فریب نخورند. در سطح کلان، هدف الگوی اسلامی، عدالت اجتماعی و رفاه برای همه است. احکام شرعی خاصی وجود دارد که به دنبال کاهش تمرکز ثروت در دست چند نفر است که ممکن است برای جامعه مضر باشد.

بسیاری از مردم می‌دانند که تأمین مالی اسلامی چه چیزی را مجاز نمی‌داند، مانند ربا و غرر (به معنای نامعلوم بودن ماهیت کالا و خدمات ارائه شده) و ممنوعیت سرمایه‌گذاری در مسائلی مانند مشروبات الکلی، گوشت خوک، تسلیحات، و قمار.

علمای شریعت ملزم به تأیید محصولات ارائه شده در نظام تأمین مالی اسلامی هستند که احتمالاً شناخته شد‌‌ه‌ترین آنها صکوک، معادل مالی اسلامی اوراق قرضه و تکافل است که معادل اسلامی بیمه هستند. در حالی که علمای شریعت لزوماً همیشه با یکدیگر موافق نیستند، همه آنها بر شریک شدن در ضرر و سود همراه با قطعیت قرارداد تأکید دارند.

اما قبول کردن نظام تأمین مالی اسلامی عمیق‌تر هم می‌شود زیرا اصول اصلی تأمین مالی اسلامی برای پاسخگویی به برخی از بزرگترین چالش‌هایی که همه ما در بازسازی اقتصاد خود پس از عبور از کووید-19 با آن مواجه خواهیم بود، بسیار مناسب است. اولویت دادن به اشتراک ریسک مانند سهام بر بدهی، ملاحظات اخلاقی و زیست محیطی در تصمیمات سرمایه‌گذاری و پذیرش راه حل‌های مالی نوآورانه فراتر از بانکداری سنتی از جمله مزایای تأمین مالی اسلامی هستند.

اندرو هاوزر (Andrew Hauser)، مدیر اجرایی بانک انگلستان، در سخنرانی که برای اعلام تاریخ راه‌اندازی تسهیلات جدید سپرده‌گذاری منطبق با شریعت در دسامبر 2020 داشت با تأکید بر نقش تأمین مالی اسلامی در اقتصاد بریتانیا گفت: در جایی که جمعیت مسلمان زیادی وجود دارد، امور مالی اسلامی غالب است، اما حوزه‌های قضایی مانند بریتانیا به دنبال تبدیل شدن به یک مرکز جهانی برای تأمین مالی اسلامی هستند. این نه تنها به این دلیل است که بریتانیا دارای یک جامعه نسبتاً بزرگ مسلمان است (تقریباً 3 درصد از جمعیت)، بلکه به دلیل نرخ رشد مداوم تأمین مالی اسلامی و با در نظر گرفتن لندن به عنوان یکی از مراکز مالی پیشرو در جهان است.

حجم تأمین مالی اسلامی؛ کوچک ولی آینده‌دار

با وجود اینکه حجم تأمین مالی اسلامی در مقایسه با تأمین مالی رایج کوچک است اما به سرعت در حال رشد است، در اینجا چند واقعیت و ارقام در مورد تأمین مالی اسلامی آورده شده است: بر اساس گزارش مؤسسه مالی اسلامی کمبریج، دارایی‌های تحت مدیریت بانکداری و مؤسسات مالی اسلامی در سراسر جهان در سال 2021 بیش از 2.7 تریلیون دلار آمریکا بود که در مقایسه با دارایی‌های خدمات مالی جهانی تخمینی 500 تریلیون دلار آمریکا بسیار کمتر، اما همچنان قابل توجه است.

متوسط ​​نرخ رشد سالانه صنعت تأمین مالی اسلامی طی 10 سال گذشته 11.7 درصد است، زیرا این صنعت همچنان بانک‌محور بوده و سه چهارم دارایی‌های مالی اسلامی جهانی در اختیار بانک‌ها است.

بر اساس گزارش مؤسسه مالی Refinitiv، سال 2021 با انتشار بیش از 185 میلیارد دلار، سال قدرتمندی برای صکوک (اوراق قرضه) بود. همچنین رشد پایداری و صکوک با مضمون سبز با آن بازار به 15 میلیارد دلار آمریکا رسید. همچنین در بخش صکوک، دولت بریتانیا در سال 2021 با انتشار 5 ساله صکوک به ارزش 500 میلیون دلار به بازار صکوک بازگشت که دو برابر عرضه قبلی در سال 2014 است.

تأمین مالی مالی اسلامی با نرخ رشد بالا و همسویی ذاتی با ESG توصیه‌های زیادی دارد. با این حال، این حوزه‌ای نیست که بتوان به‌راحتی وارد آن شد و شرکت‌ها باید فرصت استراتژیک بالقوه و منابع (به‌ویژه ریسک و انطباق) را که باید برای موفقیت این فرصت اختصاص داده شوند، به دقت در نظر بگیرند.

از جمله موضوعاتی که نیاز به بررسی دقیق دارد، ماهیت خود محصولات و نحوه ترکیب روش‌های مالی مرسوم و اسلامی از نظر عملی است. شرکت‌ها به‌طور بالقوه باید درک بهتری برای استفاده از پنجره‌های مالی اسلامی، تفسیر طرح‌های تضمین سپرده در رژیمی که زیان‌ها (و همچنین سود) به اشتراک گذاشته می‌شود، نیاز به ساختارهای حاکمیتی موازی از جمله هیئت شرعی، و تفکیک دارایی‌های متعارف و اسلامی داشته باشند.

در نهایت باید گفت که تأمین مالی اسلامی یک سرمایه‌گذاری بلندمدت برای شرکت‌ها است اما می‌تواند راهی بسیار مفید برای تنوع بخشیدن به جریان‌های ریسک و درآمد و همچنین راهی برای ورود به بازاری با رشد بالا در کنار اعتبار طولانی مدت ESG باشد.

خبرنگار: علیرضا بختیاری