بیم و امیدهای رشد تأمین مالی اسلامی در 2022

به گزارش ایکنا، نظام تأمین مالی اسلامی در سال 2021، با وجود ادامه کرونا و تردید‌ها نسبت به پایان آن، سال نسبتاً خوبی را پشت سر گذاشت. این باعث شده که گزارش‌های مالی در مورد سال 2022، تا حد زیادی امیدوارکننده و حاکی از رشد این بخش در بسیاری از کشورها باشد.

در واقع می‌توان گفت که حوزه تأمین مالی اسلامی پس از مقاومتی که در سال 2020 داشت، در سال 2021 عملکرد قوی برجای گذاشت، زیرا محیط اقتصادی بهبود یافته، افزایش تعداد پروژه‌های بزرگ و تمرکز بیشتر بر عوامل محیطی، اجتماعی و حاکمیتی (ESG) باعث افزایش تقاضا و عرضه خدمات تأمین مالی اسلامی شدند.

به گزارش آژانس رتبه بندی جهانی S&P، با وجود چالش‌های دوگانه کووید-19 و کاهش قیمت جهانی نفت، دارایی‌های این بخش در سال گذشته 10.6 درصد رشد کرد.

استقبال از خدمات مالی اسلامی در کشورهای غیراسلامی هم باعث شده که امید‌ها نسبت به بازگشت این بخش به دوران شکوفایی پیش از کرونا افزایش پیدا کند.

به طور کلی و براساس گزارش‌های نهادهای رتبه‌بندی، افزایش قیمت جهانی نفت در سال 2021 و واکسیناسیون گسترده و کاهش موارد ابتلا به کرونا باعث خواهد شد که نظام تأمین مالی اسلامی در کنار اقتصاد جهانی شاهد رشد و بازگشت تدریجی به شرایط عادی باشد. با وجود تنش‌های سیاسی در منطقه خاورمیانه، این موضوع بیش از همه برای کشورهای صادرکننده نفت در منطقه خاورمیانه صدق می‌کند.

برای مثال به گزارش Arabian Business، براساس رتبه‌بندی فیچ (Fitch Ratings)، پیش‌بینی شده که احتمالاً ادغام‌های بیشتری در بخش بانکداری اسلامی در منطقه خلیج‌ فارس مشاهده خواهد شد. این آژانس رتبه‌بندی اعلام کرد که چشم‌انداز بخش سال ۲۰۲۲ برای بانک‌های اسلامی شورای همکاری خلیج فارس خنثی است که نشان‌دهنده بهبود متوسط اقتصادی ​​و قیمت‌های بالای نفت است و در نهایت رشد اقتصادی این کشورها را در پی خواهد داشت.

با این همه چشم‌انداز و پیش‌بینی‌های منفی هم برای سال 2022 دیده می‌شود. بیشتر این بدبینی‌ها نسبت به وضعیت اقتصادی در مورد کویت و قطر هستند. به گفته فیچ، امتیاز منفی در تمام بانک‌های اسلامی قطر نشان‌دهنده اتکای فزاینده آن‌ها به منابع مالی خارجی و رشد سریع دارایی‌ها بوده که ممکن است توانایی دولت برای حمایت از سیستم بانکی در صورت نیاز را تا حدی ضعیف کند. چشم‌انداز منفی تمام بانک‌های اسلامی کویت منعکس‌کننده چشم‌انداز منفی در مورد دولت این کشور است. کاهش رتبه کویت از سال 2015 عمدتاً به دلیل توانایی ضعیف‌ حاکمیت برای ارائه حمایت از بانک‌ها به دنبال کاهش قیمت نفت، افزایش بدهی دولت بوده و با بدتر شدن ترازنامه‌های مالی و خارجی مرتبط است.

با این همه در منطقه شورای همکاری خلیج فارس ـ بزرگترین بازار مالی اسلامی جهان، با حدود 45 درصد از سهم جهانی ـ دارایی‌های بانکی مطابق با شرع جهان در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است.

در عربستان سعودی، دارایی‌های منطبق با شرع از 29 درصد کل دارایی‌های بانکی در سال 2018 به 50.6 درصد در سال 2020 رسیده است، در حالی که ارقام مربوطه از 37.9 درصد به 42.5 درصد در کویت و 19.7 درصد به 26.6 درصد در قطر افزایش یافته است. در مالزی به عنوان سومین بازار بزرگ تأمین مالی اسلامی جهان، نسبت تأمین مالی مطابق با شرع از 22.8 درصد به 30.1 درصد در مدت مشابه افزایش یافت. با این حال، این روند جهانی نیست، زیرا دارایی‌های بانکداری اسلامی در امارات متحده عربی از نظر نسبت کل دارایی‌ها کاهش جزئی داشته و ارقام مربوطه در بحرین و عمان تنها کمی افزایش یافته است.

همزمان با روند گسترده‌تر ادغام و تملک (M&A) در خلیج فارس، تعدادی از مؤسسات متعارف در سال‌های اخیر به دنبال خرید یا ادغام با بانک‌های اسلامی بوده‌اند.

به عنوان مثال، بر اساس گزارش Oxford Business Group، در سال 2019، مؤسسه مالی اسلامی الهلال که مقر آن در ابوظبی است، با بانک تجاری ابوظبی و بانک ملی اتحادیه در بزرگترین پیوند منطقه تا به امروز به نیروهای خود پیوست. شرکت ادغام شده با دارایی‌های تخمینی 114.4 میلیارد دلار، سومین بانک بزرگ امارات شد. فعالیت M&A تا سال 2020 ادامه یافت و بانک ملی بحرین (NBB) 78.8 درصد از سهام بانک اسلامی بحرین (BisB) مستقر در منامه را در ژانویه به دست آورد، در حالی که در همان ماه، بانک الریان قطر ادغام با این بانک را نهایی کرد. بانک تجاری الخلیجی هم دومین وام‌دهنده بزرگ قطر و یکی از بزرگترین گروه‌های مالی منطبق با شریعت در منطقه را ایجاد کرده است. در همین حال، در جولای سال گذشته، بانک عمان عرب، تصاحب مؤسسه عمانی « العز الإسلامی» را تکمیل کرد.

در بخش حاکمیت محیطی، اجتماعی و شرکتی (ESG) نظام تأمین اسلامی در سال 2022، فرصت‌های رشد قابل توجهی را برای بانکداری اسلامی به ویژه در خلیج فارس فراهم می‌کند. در واقع، شباهت‌های کلیدی زیادی بین ارزش‌های ESG و ارزش‌های مالی اسلامی وجود دارد که به طور مشابه به عوامل اجتماعی و محیطی می‌پردازند.

به عنوان مثال، نظام تأمین مالی اسلامی در عدم دریافت سود(ربا)، تمرکز قوی بر تقسیم سود و زیان و اعتقاد به عدم تأمین مالی فعالیت‌هایی که باعث آسیب‌های اجتماعی می‌شوند، دارای عوامل اجتماعی است که عمیقاً در اصول اصلی خود جا افتاده است.

افزایش آگاهی از ESG در امور مالی جهانی نیز با افزایش تقاضا برای صکوک سبز یا مسئولیت اجتماعی همزمان شده است. پس از اولین انتشار صکوک سبز توسط شرکت مالزیایی تاداو انرژی برای تأمین مالی یک پروژه خورشیدی 50 مگاواتی در سال 2017، علاقه به این محصول به طور پیوسته افزایش یافته است.

اگرچه هنوز صکوک سبز تنها بخش کوچکی از کل بازار مالی اسلامی را شامل می‌شود، انتظار می‌رود صکوک سبز و مسئولیت‌پذیر اجتماعی پتانسیل رشد قابل توجهی به خصوص در منطقه خلیج فارس داشته باشد.

گزارش از محمدحسن گودرزی