«ادب» از نگاه امام جواد(ع)
در کلام ائمه معصومین(ع) پرداختن به هیچ نکته اخلاقی مورد غفلت قرار نگرفته است و امام جواد(ع) از جمله امامانی است که در خصوص «ادب» نکاتی بیان فرمودند که به مناسبت فرارسیدن سالروز شهادت ایشان به گوشه‌ای از آن اشاره می‌شود.
ادب و رعایت آن در تمام لحظات زندگی از جمله موضوعات مهمی که هیچگاه گذر زمان از اعتبار آن نمی‌کاهد و این امر مهم بارها و بارها از سوی قرآن و اهل بیت(ع) مورد تأکید قرار گرفته است. قرآن، مصحفی سرشار از نکات اخلاقی است که «ادب» را نیز شامل می‌شود. به طور مثال برای رعایت ادب در مکانی مقدس می‌فرماید: «فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ إِنَّكَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوىً»، یا در رابطه با ادب برخورد با والدین:«و بالوالدَینِ احسانا». ادب ورود به خانه ديگران: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتاً غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا...». حتی در خصوص ادب مناظره با افراد مخالف نیز می‌فرماید: «جادِلْهُمْ بِالَّتي هِيَ أَحْسَن».
شاید رعایت «ادب» یکی از مؤلفه‌های کمیاب امروز باشد که مردم به دلایل مختلف همچون فشار اقتصادی و ... کمتر به آن توجه می‌کنند و به دلیل پایین آمدن آستانه تحمل مراجع قضایی پر از ورودی پرونده به واسطه هتاکی و ضرب و جرح است. رعایت این شاخصه رفتاری از بروز بسیاری از مشکلات در جامعه و خانواده می‌کاهد. داشتن «ادب» در مقابل دیگران حال این فرد از اعضای خانواده باشد، دوست و از بستگان باشد یا همکار و فرد غریبه تفاوت چندانی ندارد و اسلام به ما تأکید کرده است از این امر هیچگاه دور نباشیم.
متأسفانه در دنیای امروز انسان‌ها از حریم «ادب» تاحدی خارج شده و با این تفکر که «با هر کسی باید مثل خودش رفتار کرد»به خود اجازه می‌دهند هر سخنی را به زبان جاری کنند. باید از خود بپرسیم این جمله از کجا آمده و چه جایگاهی در آموزه‌های دینی ما دارد؟ با کمی تأمل متوجه می‌شویم هیچ؛ چراکه اگر فردی درمقابل دیگران مبادی به آداب و ادب نباشد فرد مقابل با رفتاری حسنه می‌تواند روی او تأثیر بگذارد. در کلام ائمه معصومین(ع) پرداختن به هیچ نکته اخلاقی مورد غفلت قرار نگرفته و هریک از حضرات معصومین(ع) در باب مبانی اخلاقی بیاناتی ایراد فرمودند. امام جواد(ع) از جمله امامانی است که در خصوص «ادب» نکات و اشاراتی دارند که باید سرلوحه امور زندگی همه ما قرار گیرد.
قالَ الإمام الجواد – علیه السلام – : الاْدَبُ عِنْدَ النّاسِ النُّطْقُ بِالْمُسْتَحْسَناتِ لا غَیْرُ، وَ هذا لا یُعْتَدُّ بِهِ ما لَمْ یُوصَلْ بِها إلی رِضَااللهِ سُبْحانَهُ، وَ الْجَنَّةِ، وَ الاْدَبُ هُوَ أدَبُ الشَّریعَةِ، فَتَأدَّبُوا بِها تَکُونُوا أُدَباءَ حَقّاً، معنا و مفهوم ادب از نظر مردم، تنها، خوب سخن گفتن است که سبک نباشد، ولیکن این نظریّه قابل توجّه نیست تا مادامی که انسان را به خداوند متعال و بهشت نزدیک نگرداند. بنابر این ادب یعنی رعایت احکام و مسائل دین؛ پس با عمل کردن به دستورات الهی و ائمّه اطهار (ع)، ادب خود را آشکار سازید». (ارشاد القلوب دیلمی، ص 160).
پیشه کردن تزکیه نفس در همه دوره‌های زندگی و رعایت اقوای الهی، مصداق داشتن اخلاق عملی و این اخلاق مانند تقوا دارای مراتبی است. رعایت «ادب» در همه حال و زمان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تقوا است؛ چراکه انسان باید مطابق با شرایط و مقتضیات زمان با ظریف‌ترین و نیکوترین عمل با مردم برخورد داشته باشد. امام جواد(ع) ادب را همان مکارم اخلاقی دانسته است که پیامبر(ص) از آن به هدف بعثت خویش یاد کرده است. در حقیقت از نظر امام(ع) ادبی که در اسلام از آن سخن به میان آمده همان اوج کمالات اخلاقی و نیکوترین و برترین رفتارها است.
امام جواد(ع) درباره حقیقت ادب می‌فرماید: اِجْتِماعُ خِصالِ الْخیرِ وَ تَجافی خِصالِ الشَّرِ وَ بِالاْدَبِ یبْلُغُ الرَّجُلُ مَکارِمَ الاْخْلاقِ فِی الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ و یصِلُ بِهِ اِلَی الْجَنَّةِ؛ حقیقت ادب و تربیت عبارت است از: دارا بودن خصلت های خوب، خالی بودن از صفات زشت و ناپسند. انسان به‌وسیله ادب - در دنیا و آخرت - به کمالات اخلاقی می رسد، و نیز با رعایت ادب نیل به بهشت می‌یابد. (ارشاد القلوب دیلمی، ص 160).
دنیای امروز با وجود هجمه سنگین شیوع بی‌اخلاقی از سوی دشمنان اسلام نیازمند هرچه بیشتر توسعه مکارم اخلاقی است و همه در انجام ان به سهم خود مسئولند. افراد متخلق به اخلاق اسلامی و قرآنی هم در چشم خدا و ائمه(ع) و هم در چشم مردم از محبوبیت خاصی برخوردارند. این افراد مظهر کمالات الهی هستند و با تمسک به مبانی الهی و فطرت انسانی هیچگاه از خدا دور نمی‌شوند. امام جواد(ع) می‌فرماید:«ثَلاثُ خِصال تَجْتَلِبُ بِهِنَّ الْمَحَبَّةُ: الاْنْصافُ فِی الْمُعاشَرَةِ، وَ الْمُواساةُ فِی الشِّدِّةِ، وَ الاْنْطِواعُ وَ الرُّجُوعُ إلی قَلْب سَلیم، سه خصلت جلب محبّت می کند: انصاف در معاشرت با مردم، همدردی در مشکلات آنها، همراه و همدم شدن با معنویات». (کشف الغمّه، ج 2، ص 349).
نگاهی به زندگی ائمه اطهار(ع) به ما می‌آموزد که حقیقت داشتن رفتاری فراتر از نیکوکاری و رعاایت حداقلی‌ها در اخلاق است. حقیقت ادب این است که ما در مقابل همه مردم «ادب» را رعایت کرده و حتی به افرادی که ما را در معرض تهمت و ناسزا قرار می‌دهند خیری برسانیم.
مریم روشن، سردبیر ایکنای شعبه مرکزی
انتهای پیام
