عملیات مرصاد پایان حیات نظامی منافقین بود

چهارم تا هشتم مرداد ایام عملیات موفقیت‌آمیز مرصاد در تقویم دفاع مقدس است. در این زمینه با سردار حسین علایی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران و قرارگاه نوح و نخستین فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران در دوران دفاع مقدس که پس از جنگ تحمیلی در پست‌های مختلف سیاسی و نظامی فعالیت داشته است در ایکنا گفت‌‌وگویی کرده‌ایم.

ایکنا - در رابطه با عملیات مرصاد و تجربه شما از این عملیات توضیح دهید.

جمهوری اسلامی ایران در روز 27 تیرماه سال 1367 با پذیرش قطعنامه 598، برقراری آتش‌بس در جنگ عراق با ایران را پذیرفت. گرچه سازمان مجاهدین خلق بعد از صدور قطعنامه 598 در 29 تیرماه سال 1366، همواره به امام خمینی(ره) ایراد می‌گرفت که چرا ایشان این قطعنامه را نمی‌پذیرند، ولی سازمان منافقین از اعلام پذیرش آتش بس توسط جمهوری اسلامی ایران نه تنها استقبال نکرد، بلکه آن را فرصتی مناسب برای حمله به ایران ارزیابی و تلقی کرد.

به محض پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران، جلسه‌ای به ریاست صدام در كاخ ریاست جمهوری عراق با حضور مسعود رجوی رئیس سازمان مجاهدین خلق، سرلشكر فاضل‌البراك تكریتی رئیس سرویس‌های اطلاعاتی عراق و سپهبد صابر‌الدوری به منظور بحث و بررسی درباره چگونگی پیشروی سریع و عمیق نیروهای سازمان مجاهدین خلق از خانقین به سمت تهران برای به دست گرفتن قدرت در ایران با پشتیبانی محدود نیروهای مسلح عراق تشكیل شد.

در این جلسه ابعاد این عملیات و پیامدهای احتمالی آن مورد بحث و تبادل نظر طولانی قرار گرفت. رئیس دستگاه‌های اطلاعاتی عراق چندان تمایلی به انجام این عملیات نداشت زیرا نسبت به تحقق نتایج قطعی آن اطمینان نداشت. وی مایل بود از هرگونه عملی كه موجب تحریك طرف مقابل و از سر گرفته شدن آتش جنگ شود خودداری شود. ولی واقعیت دیگری نیز وجود داشت كه تا هنگام اعدام شدن فاضل‌البراک در سال 1993 در پرده‌ای از ابهام باقی ماند.

ایکنا - مورد مبهم چه بود؟

مسعود رجوی در این جلسه به صدام گفت: «مطمئن باشید كه سازمان من ظرف چند ساعت وارد شهر همدان در 250 كیلومتری مرز خواهد شد.» صدام موافقت خود را با اجرای این عملیات اعلام كرد و با بیان اینكه «شاید این یك فرصت طلایی برای نابودی رژیم فعلی ایران باشد»، انگیزه خود را از اجرای این عملیات مشخص ساخت.

بر این اساس سازمان منافقین با تکیه بر تجربیات ناشی از عملیات‌های گذشته در حمله به مواضع نیروهای ارتش در جبهه‌های جنگ، عملیات جدیدی را به منظور سرنگونی نظام جمهوری اسلامی به نام «فروغ جاویدان» برنامه‌ریزی کرد.

این عملیات قرار بود در مهرماه سال 1367 هم‌زمان با هفته دفاع مقدس به اجرا درآید اما پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران موجب غافلگیری منافقین و عدم باور آنها شد. بنابراین با دستور رئیس‌جمهور عراق، منافقین عملیات خود را جلو انداختند و آن را در بعدازظهر سوم مرداد سال 1367، آغاز کردند.

ایکنا - حمله از چه نقاطی صورت گرفت؟

نیروهای منافقین از سه بخش تشکیل می‌شدند. نیروهایی که به صورت ثابت و سازمان‌یافته، هسته اصلی ارتش آزادی‌بخش منافقین را تشکیل می‌دادند. بخش دوم نیروهایی بودند که با به‌کارگیری اسرای ایرانی در جنگ، سازماندهی شده بودند که در مجموع از 700 اسیر ایرانی در این عملیات استفاده کردند. بخش سوم افرادی بودند که مجاهدین خلق قبل از آغاز عملیات از هواداران خود در سراسر کشورهای اروپایی فراخوان کرده بودند.

حدود 900 نفر از منافقین در سال 1365 به دلایل دست داشتن در ترور مردم در زندان‌های ایران به سر می‌بردند مورد عفو قرار گرفتند و اکثر آنها به عراق فرار کردند و به سازمان منافقین پیوستند. در زمان تهاجم منافقین به خاک ایران در مرداد 1367 حدود 5 هزار زندانی گروهکی در زندان بودند که یک‌ سوم آنها هنوز بر سر موضع خود بودند.

در طول سالیان جنگ، عملاً سازمان منافقین از سوی صدام حسین به عنوان یک ارتش مجهز شده کمک شایانی را در ابعاد جاسوسی و عملیاتی برای رژیم بعثی عراق انجام می‌داد. ارتش منافقین مجهز به تانک‌های سبک و نفربرهای پرسرعت چرخ‌دار و خودروهای تویوتا بود. نیروهای رزمی منافقین به عنوان افرادی کارآزموده، توانسته بودند بخشی از ضعف‌های ارتش عراق را در مقابله با ایران جبران کنند.

ایکنا - به نتیجه‌ای که می‌خواستند رسیدند؟

نیروهای منافقین در بامداد روز 29 خرداد با به‌کارگیری سه هزار نفر به شهر مهران حمله کرده بودند. آنها در جریان عملیات چلچراغ و پس از تصرف شهر مهران که خالی از سکنه بود، شعار «امروز مهران فردا تهران» را سر دادند و ارتش منافقین با عملیات متقابل رزمندگان اسلام با ذلت و خواری از مهران عقب رانده شد. به‌هرحال ارتش بعثی عراق سازمان مجاهدین خلق را مزدور و تکیه‌گاه خوبی برای خود به حساب می‌آورد.

در روزهای پایانی جنگ نیز سازمان منافقین با تمام قوا به کمک صدام و رژیم بعثی عراق شتافت. تصور و تحلیل سران سازمان مجاهدین خلق این بود که سوار بر تانک‌ها و نفربرهای خود، می‌توانند بدون مواجه شدن با مقاومت در خور توجهی از سوی قوای مسلح ایران به سرعت خود را به تهران و مرکز کشور برسانند. آنها فکر می‌کردند که مردم ایران نه تنها در برابر ارتش منافقین وارد عمل نخواهند شد بلکه از نظامیان آنها نیز به گرمی استقبال خواهند کرد. سران منافقین به نیروهای خود وعده داده بودند تا با رسیدن به تهران جشن پیروزی را در میدان آزادی برگزار کنند. آنها امیدوار بودند تا از این طریق بتواند در ایران به حکومت برسد.

ایکنا - آیا حمله منافقین به ایران بعد از پذیرش قطعنامه پیش‌بینی شده بود؟

منافقین از یک هفته قبل از آغاز عملیات فروغ جاویدان به دنبال جمع‌آوری اطلاعات از چگونگی آرایش و گسترش قوای ایران در جبهه غربی و در استان کرمانشاه بودند. پس از تکمیل اطلاعات جمع‌آوری شده، عملیات نظامی سازمان مجاهدین خلق در بعدازظهر روز سوم مرداد آغاز شد.

تهاجم نظامی منافقین به استان کرمانشاه با عدم انتظار و در نتیجه غافلگیری مسئولین ایرانی همراه بود. گرچه احتمال حمله منافقین از سوی برخی از فرماندهان سپاه داده می‌شد ولی هیچ‌کس نمی‌دانست که نیروهای منافق از کدام نقطه مرزی به خاک ایران حمله خواهند کرد. نیروهای منافقین قصد داشتند تا با بهره‌گیری از 25 تیپ رزمی سبک مکانیزه که حدود پنج هزار و صد نفر را در آنها سازماندهی کرده بودند در یک برنامه زمان­بندی شده 33 ساعته خود را به تهران برسانند.

ایکنا - برای این منظور چه اقداماتی انجام شد؟

برای باز شدن مسیر عملیات منافقین، ابتدا توپخانه دوربرد ارتش عراق، یک آتش تهیه سنگین بر روی مواضع نیروهای ایرانی در ناحیه مرزی اجرا کرد و سپس تعدادی از یگان‌های ارتش بعثی عراق به سمت منطقه اسلام‌آباد غرب و سرپل ذهاب حمله کردند و آنگاه منافقین این دو شهر را تصرف کردند. همچنین هواپیماهای جنگنده میگ 23 و میراژ F - 1 ارتش عراق به تنگه چارزبر و به پایگاه نوژه همدان و پادگان لشکر 28 سنندج حمله کردند و پوشش هوایی لازم را برای نیروهای منافقین برقرار کردند.

سه روز جلوتر از تهاجم منافقین، عملیات تهاجمی ارتش عراق در جبهه جنوب نیز به منظور جلب توجه عمده قوای ایران به استان خوزستان و برای کمک منافقین از محور غرب شروع شده بود. پس از ناکامی ارتش عراق در تصرف بخش‌هایی از سرزمین‌های جنوب اهواز، رژیم بعثی عراق به عملیات نظامی منافقین امید زیادی داشت.

ایکنا - شیوه اجرایی را چگونه چیده بودند؟

در طرح منافقین 5 مرحله عملیاتی به شرح زیر پیش‌بینی شده بود:

مرحله اول عملیاتی به فرماندهی جهانگیر با عبور از مرز خسروی در ساعت 4 بعدازظهر روز دوشنبه سوم مرداد آغاز شده و شهرهای قصر شیرین، کرند و اسلام‌آباد غرب را با سه تیپ به تصرف خود درمی‌آورد.

فرمانده محور دوم ابراهیم ذاکری بود که در مرحله دوم عملیات قرار بود با 5 تیپ کرمانشاه را به تصرف خود درآورند. آنها قرار بود پایگاه هوانیروز کرمانشاه را تصرف کرده و از بالگردهای موجود در آن برای حمله به تهران استفاده کنند. به همین علت ارتش عراق به این پایگاه هوانیروز حمله هوایی نکرد.

فرمانده محور سوم محمود مهدوی بود که می‌خواست با دو تیپ پایگاه هوایی شهید نوژه را به تصرف درآورد. فرماندهی محور چهارم نیز قرار بود خود را با دو تیپ به قزوین برساند. محمود عطایی هم فرمانده محور پنجم بود که می‌خواست تهران را تسخیر کند و بیت امام خمینی(ره) در جماران و نیز صداوسیما را به تصرف دربیاورد.

با چنین طرح مانوری عملیات در 4 مرداد به پایان می‌رسید و حکومت ایران به دست منافقین می‌افتاد. در ابتدای عملیات منافقین، ارتش عراق ارتفاعات و شهرهای مرزی را تصرف کرد و نیروهای منافقین را عازم شهر کرمانشاه کرد. هواپیماهای عراقی با بمباران برخی از پایگاه‌های هوایی ایران در مسیر تهاجم منافقین و نیز استفاده از آتش توپخانه، عملیات منافقین را پشتیبانی می‌کردند.

شرایط جبهه‌ها به گونه‌ای بود که باور حمله گسترده نظامی سازمان منافقین به جبهه‌های جنگ و شهرهای ایران دشوار به نظر می‌رسید. به همین دلیل برخی از مسئولان کشور خبر حمله منافقین را یک جنگ روانی و تبلیغاتی ارزیابی می‌کردند.

ایکنا - عراقی‌ها هم همزمان با منافقین حمله را آغاز کردند؟

ارتش عراق در ساعت 14:30 روز دوشنبه سوم مرداد اجرای آتش سنگین توپخانه خود را در محور سرپل ذهاب آغاز کرد. پس از گذشت یک ساعت از اجرای آتش تهیه، ارتش منافقین حمله خود را به خاک ایران شروع کرد و در ساعت 18:30 همان روز نخستین تانک‌ها و نفربرهای منافقین به شهر کرند غرب وارد شدند و حدود دو ساعت بعد، شهر اسلام‌آباد را به تصرف خود درآورند. تعدادی از مردم شهرهای کرند و اسلام‌آباد غرب با دیدن حمله نظامی دشمن بلافاصله خانه‌های خود را ترک کردند و با خودروهای خود به سمت مرکز استان و کرمانشاه حرکت کردند.

یک تیپ از نیروهای لشکر بدر از منطقه جنوب وارد اسلام‌آباد شده بودند و نیروهای خود را در ارتفاعات اطراف شهر مستقر کردند. وقتی منافقین این دو شهر را اشغال کردند از طریق رادیوی خود، تلاش کردند تا با فراخوان هواداران خود در ایران نیروهای جدیدی را جذب کنند و بر تعداد قوای خود را بیشتر کنند. در مسیر حرکت منافقین در پادگان ابوذر مقاومت‌هایی صورت گرفت که عده‌ای از فرماندهان و سربازان این پادگان به دست منافقین به شهادت رسیدند. نیروهای تیپ نبی اکرم در چهارم مرداد توانستند حمله منافقین به پادگان ابوذر را دفع کنند.

با ادامه حرکت ستون نظامی مجاهدین خلق به سمت کرمانشاه، آن شهر نیز به حالت نیمه تعطیل درآمد و برخی از مردم شهر تخلیه خانه‌های خود را آغاز کردند. وضعیت به‌ گونه‌ای شد که سپاه در هماهنگی با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی فرمانده جنگ، آقای احمد وحیدی را به عنوان فرماندار نظامی کرمانشاه تعیین کرد. منافقین توانستند پس از یک شب بدون معطل شدن در مسیر راه، تا 30 کیلومتری شهر کرمانشاه به طول حدود 200 کیلومتر در عمق کشور پیشروی کنند.

ایکنا - اولین مواجهه با دشمن کجا بود؟

دو گردان از نیروهای لشکر بدر که راه خود را گم کرده بودند اولین رزمندگانی بودند که با منافقین در تنگه چارزبر به صورت اتفاقی برخورد کردند و با نیروهای منافقین آمیخته شدند و مقاومت در چارزبر را شكل دادند.

در این منطقه، نیروهای تیپ 12 قائم سمنان و نیروهایی از لشکر بدر با منافقین مواجه شدند و از پیشروی آنها به سمت کرمانشاه جلوگیری کردند. البته قبل از رسیدن این نیروها که به صورت اتفاقی صورت گرفت، انبوهی از خودروهای مردم که در حال فرار از مناطق مرزی بودند راه را بر حرکت زره‌پوش‌های منافقین کُند کرده بودند. درواقع این مردم بودند که جلوی پیشروی را در مسیر جاده کرمانشاه برای نیروهای منافقین گرفته بودند.

با روشن شدن جدی بودن عملیات منافقین و دریافت گزارش‌هایی مبنی بر این‌که آنها در حال پیشروی به عمق کشور هستند، فرمانده کل سپاه و ستاد عملیاتی وی از جبهه جنوب عازم منطقه غرب کشور شدند. فرمانده سپاه در ارتفاعات مشرف بر اسلام‌آباد و فرماندهان دیگر در حوزه عملیاتی منافقین در کرمانشاه مستقر شدند. در این هنگام آقای هاشمی رفسنجانی فرمانده جنگ نیز در كرمانشاه حضور داشت و هماهنگی‌های لازم را برای مقابله با منافقین انجام می‌داد. بلافاصله فرماندهان لشکرها و تیپ‌های سپاه در منطقه غرب کشور در جریان عملیات منافقین قرار گرفتند و خود را برای مقابله با آنها، آماده کردند.

تیپ 12 قائم در اردوگاه صادقین در ده کیلومتری تنگه چارزبر استقرار داشت. پس از صدور پیام امام خمینی(ره) به مناسبت پذیرش قطعنامه 598، چهار هزار نفر از رزمندگان استان سمنان به همراه امام جمعه و برخی از مسئولین این استان در این اردوگاه مستقر شده بودند. به همین دلیل تیپ 12 قائم اولین گردان منظمی بود که توانست از اوایل بامداد دو رده پدافندی در تنگه چارزبر ایجاد کند و عبور منافقین از این تنگه را سد کند.

در تنگه پاتاق كه 25 كیلومتر طول داشت درگیری‌های شدیدی آغاز شد. با همت فرمانده کل سپاه در ساعت 4 بعدازظهر روز چهار مرداد یک گردان از لشکر 71 روح‌الله از استان مرکزی به محل باند اضطراری شهر اسلام‌آباد منتقل شدند. آنها جاده پل‌دختر و سه‌راهی اسلام‌آباد را در حدود 5/1 کیلومتر به تصرف خود درآوردند و به صورت کمین با منافقین درگیر شدند.

 نیروهای منافقین اطلاعی از استقرار رزمندگان اسلام در این منطقه نداشت از اسلام‌آباد به سمت تنگه حسن‌آباد در حال حرکت بودند به کمین نیروهای لشکر 71 روح‌الله برخورد کرد. این کمین به مدت دو ساعت ادامه داشت و پس‌ازآن بود که منافقین متوجه شدند و به آن حمله کردند. منافقین مسئول اطلاعات لشکر روح‌الله را در اسلام‌آباد دستگیر  و اعدام کردند.

ایکنا - نقش شهید صیاد شیرازی در این عملیات چه بود؟

سرهنگ صیاد شیرازی در نیمه‌شب 4 مرداد خود را با یک فروند هواپیمای فالکن به کرمانشاه رسانده بود و با این‌که مسئولیتی در نیروی زمینی ارتش نداشت داوطلبانه، کوشید تا یک تیم آتش بالگردهای جنگی کبری را هدایت کند.

ساعت 9 صبح روز بعد پنج مرداد یک گردان از نیروهای لشکر 27 محمد رسول‌الله به این منطقه آمدند و ارتفاعات اطراف سه‌راهی اسلام‌آباد را تصرف کردند. از سوی دیگر یک گردان از نیروهای لشکر بدر نیز به گردنه حسن‌آباد هلی برن و در آنجا با منافقین درگیر شدند.

در روز 5 مرداد عملیاتی به نام «مرصاد» از سوی فرماندهان سپاه و ارتش برای دفع تهاجم منافقین طرح ریزی شد. براساس این طرح عملیاتی، رزمندگان اسلام شامل تعدادی از یگان‌های رزمی سپاه، تعدادی از بالگردهای کبرای هوانیروز به کمک سایر رزمندگان مستقر شده در تنگه پاتاق، مقابله با منافقین را آغاز کردند.

عملیات مرصاد با رمز یا «علی» آغاز شد تا عملیات «فروغ جاویدان» را بی‌فروغ و ناکام سازد و حسرت رسیدن به حکومت بر مردم ایران را همچنان بر دل منافقین باقی بگذارد. با حمله پرقدرت رزمندگان اسلام، تنگه چارزبر تبدیل به جهنمی برای یاران وفادار صدام حسین شد. واحدهای سپاه از مسیر جاده به قوای منافقین حمله کردند و عقبه آنها را بستند.

منافقین با پشتیبانی جنگنده‌های عراقی تلاش زیادی داشتند تا بتوانند از تنگه چارزبر عبور کنند و خود را به کرمانشاه برسانند. آنها حتی موفق شدند تا با سه خودرو در همان روز 5 مرداد از تنگه چارزبر بگذرند که در مسیر راه به کرمانشاه به صورت اتفاقی با خودروی محافظین امام جمعه سمنان برخورد می‌کنند که در درگیری با آنها یک زن منافق کشته و یک خودروی منافقین نیز به غنیمت گرفته می‌شود. گفته می‌شود که برخی از خودروهای منافقین به حواشی شهر کرمانشاه نیز رسیدند، ولی درمجموع عمده قوای منافقین امکان عبور از تنگه چارزبر را پیدا نکردند و در آنجا زمین­گیر شدند.

ایکنا - چقدر خسارت به نیروهای دشمن وارد شد؟

در چنین وضعیتی منافقین چاره را در فرار دیدند. تعدادی از آنها نیز در حین فرار به خاک عراق کشته شدند. تعدادی هم با خوردن قرص‌های سیانور به زندگی خود پایان دادند و برخی به روستاهای اطراف فرار کردند که با کمک رزمندگان اسلام و مردم تعداد 60 نفر از آنان دستگیر شدند. البته تا آخرین لحظه عملیات، مسعود رجوی رئیس منافقین وارد صحنه عملیات نشد.

با برخورد خوب جمهوری اسلامی با منافقین دستگیر شده برخی از آنها مانند سعید شاهسوندی دست به افشارگری علیه سازمان منافقین زده و سپس آزاد شدند. بعضی هم که بر سر موضع خود باقی ماندند برای سال‌های طولانی به زندان افتادند.

منافقین در این عملیات 72 تانک، 21 نفربر، 51 تفنگ 106م م و 612 خودروی خود را از دست دادند و 41/7 درصد از کادرهای اصلی منافقین ضربه خوردند. به این صورت عملیات منافقین باناکامی و شکست به پایان رسید و عملیات رزمندگان اسلام با نام مرصاد به پیروزی منجر شد. در این عملیات بیش از 30 درصد یعنی نزدیک به دو هزار نفر از منافقین کشته و هزار و صد نفر مجروح شدند. وقتی قوای اسلام دوباره خود را به مرز با عراق رساندند تعداد 994 نفر از منافقین توانستند فرار کنند. درمجموع پس از پایان عملیات، حدود هزار و صد گذرنامه آمریکایی و اروپایی از منافقین در مسیر جاده کرمانشاه پیدا شد.

ایکنا - آیا عملیات مرصاد پایانی برای منافقین بود؟

شکست سنگین منافقین در عملیات مرصاد به حیات نظامی این گروه پایان داد. گرچه نفرات باقیمانده از ارتش منافقین به پادگان‌های خود در عراق فرار کردند، ولی با خاتمه یافتن جنگ تحمیلی، دیگر امکان عملیات نظامی و نیز انجام مأموریت‌های نظامی ارتش مجاهدین خلق منتفی شد.

یورش مسلحانه منافقین به خاک ایران نه تنها بخش زیادی از نیروهای این سازمان در عراق و حتی در اروپا را متلاشی کرد بلکه موجب شد تا تعداد قابل‌توجهی از اعضای این سازمان در زندان‌های ایران که از این تهاجم حمایت می‌کردند و هنوز بر سر موضع خود باقی‌مانده بودند نیز جان خود را از دست بدهند.

واکنش به تهاجم ارتش منافقین در عملیات مرصاد، آخرین عملیات دفاعی ایران در جریان جنگ تحمیلی هشت‌ ساله است. این عملیات با همدلی و همکاری گسترده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران و نیز مردم منطقه غرب کشور به نتیجه رسید. البته در این راه بیش از 700 شهید نیز تقدیم راه خدا شد.

منافقین تا زمانی که صدام بر سر قدرت بود همچنان به جاسوسی برای حزب بعث عراق و انجام عملیات تروریستی در ایران ادامه می‌دادند. اما پس از فروپاشی حکومت دیکتاتوری صدام حسین و فرار از عراق، منافقین تلاش کردند تا همان نقش جاسوسی و خیانت به وطن را در ارتباط با آمریکا و اسرائیل انجام دهند. به همین دلیل بود که آمریکا سازمان مجاهدین خلق را از فهرست گروه‌های تروریستی حذف کرد و اکنون نیز آن گروه با مزدوری برای آمریکا و اسرائیل به حیات ننگین و ذلیلانه خود در خارج از کشور ادامه می‌دهد و به طور مرتب علیه منافع ملی ایران اقدام می‌کند.

گفت‌‎وگو از سجاد محمدیان