نهی از منکر باید موثر و مقبول ذوق‌های سلیم باشد

به گزارش ایکنا، نخستین شب از مراسم سوگواری ماه محرم، شب گذشته، هفتم مرداد، با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم، در فضای مجازی برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید؛

صحبت ما در شب‌های آغازین ماه محرم بحثی به تناسب قیام اباعبدالله الحسین(ع) است. از سویی امام حسین(ع) برای منکرزدایی قیام کرد و از سوی دیگر جامعه ما جامعه‌ای است منکرزده. هم زندگی دنیوی ما آلوده به منکرات دنیایی است و هم زندگی دینی ما آلوده به منکرات دینی است. چه خوب است در این فرصت و به این مناسبت رجعتی به وضع خودمان داشته باشیم و با الهام از قیام اباعبدالله الحسین(ع) نقاط ضعف خودمان را شناسایی کنیم.

جامعه منکرزده مثل شهر سیل‌زده است، مثل منطقه زلزله‌زده است، مثل مردم طاعون‌زده است. در جامعه‌ای که مردمش گرفتار منکرات هستند، راه حل زدودن منکرات این است؛ در جامعه آمران به معروف و ناهیان از منکر داشته باشیم تا این آفت‌ها را از جامعه بزدایند ولی اگر خود آمران به معروف و ناهیان از منکر و کسانی که مسئولیت آفت‌زدایی دارند مبتلای منکرات باشند چه باید کرد. ما امروز در جامعه خودمان با چنین مشکلی مواجه هستیم. در نظر بگیرید کسانی که متولیان بهداشت جامعه هستند خودشان بیمار باشند. کسانی که می‌خواهند امنیت در جامعه به وجود آورند عامل عدم امنیت باشند. کسانی که می‌خواهند در حوادث به کمک مردم بشتابند خودشان از پا افتاده باشند و نیاز به امداد و کمک داشته باشند. ما امروز در شرایطی قرار گرفتیم؛ برخی کسانی که باید معروف و منکر را بشناسند و جامعه را به سوی معروف‌ها تشویق کنند و از منکر باز بدارند خودشان سمبل انسان‌هایی هستند که به منکر عمل می‌کنند. آنچه در باب امر به معروف و نهی از منکر گفته شده است، به ضدش عمل می‌کنند. در ظاهر ادعای امر به معروف دارند ولی کار آنها امر به منکر است. ادعای نهی از منکر می‌کنند ولی عمل آنها غیر از منکر چیزی نیست. چرا اینچنین است؟ چون آنچه به عنوان امر به معروف ادعا می‌کنند مطابق با موازین اسلامی و اخلاقی نیست.

شرایط امر به معروف از منظر یک مرجع سنت‌گرای حوزه علمیه

من یک نمونه از فتاوای فقها را در این زمینه برای شما می‌خوانم شما قضاوت کنید آیا آنچه به عنوان مبارزه با منکر وجود دارد واقعا مبارزه با منکر است یا خودش نوعی منکر است که باید برای از بین بردن آن اقدام کرد. از رساله آیت‌الله صافی گلپایگانی فتوایی را می‌خوانم. ایشان فقیهی بود که به لحاظ مبانی فقهی کاملا وابسته به جریان سنتی فقه ما است.

امتیاز دیگر ایشان این بود که به شدت نسبت به انجام منکرات در جامعه اسلام حساسیت داشت و خودش هم اهل امر به معروف و نهی از منکر بود. فتوای ایشان را از رساله عملیه ایشان برای شما می‌خوانم. سوال کردند: «حدود و مراتب امر به معروف و نهی از منکر را بیان فرمایید». ایشان در پاسخ گفتند: «امر به معروف و نهی از منکر از فرائض مهمه‌ای است که سایر فرائض به آن اقامه و احکام خدا به آن اجرا می‌شود و حدود و ابعاد آن بسیار گسترده است و ظرافت و لطافت‌هایی را که باید در آن به کار گرفته شود باید ملاحظه نمود تا طوری ادا شود که موثر و جالب و مقبول ذوق‌های سلیم باشد و اسباب تنفر دیگران از دین فراهم نشود و دین به صورت یک نهاد خشن معرفی نشود و آمر به معروف و ناهی از منکر مورد بغض مردم قرار نگیرد، کارهایش مهما امکن به صورت خیرخواهانه و لین باشد و مراتب را رعایت نماید ...».

این متن، متن فتوایی است که یک مرجع تقلید با آن دو ویژگی که عرض کردم بیان کرده است. ایشان می‌گویند باید ظرافت‌های امر به معروف را رعایت کنیم تا امر به معروف موثر و مقبول داشته باشیم. من سوال می‌کنم آیا آنچه امروز در جامعه خودمان می‌بینیم موثر و جالب و مقبول ذوق‌های سلیم است؟

یکی دیگر از قیودی که وجود دارد این است؛ نهی از منکر، دیگران را از دین متنفر نکند. آیا ما در جامعه خودمان با این برخوردها جلوی تنفر از دین را می‌گیریم یا مردم را متنفر می‌کنیم؟ زدگی از دین به وجود می‌آوریم یا جاذبه وجود می‌آوریم؟ صحنه‌های خشونت‌بار که امروز می‌بینیم چگونه چهره دین را معرفی می‌کند؟ اینها منکر است یا نهی از منکر؟ شرط دیگر امر به معروف این است؛ ماموری که اقدام به این وظیفه می‌کند باید مورد احترام مردم قرارگیرد، نه اینکه مورد بغض مردم قرار گیرد.

اینکه شخص از چه شخصیتی برخوردار است، اینکه چه شیوه‌ای را انتخاب می‌کند، اینکه چه عکس‌العمل‌هایی بر رفتار او مترتب می‌شود، در امر به معروف شرط است. این نگاه همان نگاه فقه سنتی است و اگر بنا شود بر اساس موازین فقهی و فتوای فقها عمل شود با چنین صحنه‌های زشت و ضد اسلامی مواجه نیستیم. شما این شرایط را در رساله‌های عملیه مشاهده می‌کنید و فقها این موازین را استنباط کردند؛ اینکه نهی از منکر موثر و جالب و مقبول باشد، اینکه سبب تنفر دیگران از دین نشود، اینکه دین را به صورت نهاد خشن معرفی نکند، اینکه آمر به معروف را مورد بغض مردم قرار ندهد.

ما در یک جامعه منکرزده زندگی می‌کنیم، نه به خاطر اینکه در جامعه منکر وجود دارد بلکه به خاطر اینکه علاوه بر اینکه در جامعه منکر هست، برخی کسانی مدعی نهی از منکر هستند که خودشان مرتکب منکر هستند و گمان می‌کنند با این نهی از منکر می‌توانند جلوی منکرات را بگیرند. امام حسین(ع) به ما آموخت چگونه باید نهی از منکر کرد و نهی از منکر جه ضوابطی دارد.