دیدگاه امام خمینی(ره) درباره رعایت رفق و مدارا در نهی از منکر

به گزارش ایکنا، دومین شب از مراسم سوگواری ماه محرم، شب گذشته، هشتم مرداد، با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی استاد درس خارج حوزه علمیه قم، با عنوان «منکر افزایی به نام منکر زدایی» در صفحه اینستاگرام وی برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید؛

جلسه گذشته عرض کردیم ما در وضعیتی هستیم که باید آن را منکرزده بنامیم. علاوه بر اینکه منکرات در میان ما شیوع دارد، از جنبه دیگری هم منکرات در میان ما تاثیر فراوانی گذاشته است. جنبه اول این است؛ منکر در میان ما اتفاق می‌افتد، موارد آن هم موارد فراوانی است. جنبه دوم این است؛ اقداماتی که برای جلوگیری از منکرات وجود دارد نوعی از منکر تلقی می‌شود. انگار بعضی می‌خواهند منکر را با منکر از بین ببرند، شبیه این که کسی بخواهد نجاست را با نجاست برطرف کند.

آنچه اکنون محل صحبت است این است؛ چرا آنچه به عنوان نهی از منکر می‌شناسیم در صحنه عمل از موفقیت چندانی برخوردار نیست و نهی از منکرهایی که ما می‌بینیم مصداقی از منکر تلقی می‌شود. نکته‌ای که مورد توجه عده‌ای از بزرگان قرار گرفته این است که در نهی از منکر، موظفیم به آثار و عواقب و پیامدهای اقدامات خود توجه کنیم. باید شیوه‌ای را انتخاب کنیم که موجب افزایش منکر نباشد و به تقلیل منکر بینجامد. این مسئله، مسئله بسیار مهمی است. گاه درصدد از بین بردن منکر هستیم ولی روشی انتخاب می‌کنیم که خودش منکرزا است و منکرهای جدیدی خلق می‌کنیم.

من بعد از مقدمه‌ جمله‌ای از یکی از بزرگان نقل می‌کنم. مقدمه این است انسان‌ها از نظر ایمان و عمل صالح و رعایت موازین، مختلف هستند. برخی افراد هستند که رعایت آنها رعایت حداکثری است یعنی کاملا توجه دارند همه مسائل شرعی و مسائل اخلاقی که فهمیده‌اند دقیقا رعایت کنند. اینگونه افراد را به عنوان عادل می‌شناسیم. ممکن است گاهی اوقات لغزشی داشته باشند ولی توبه می‌کنند و برمی‌گردند. در مراتب پایین‌تر کسانی هستند که نصاب ایمان در آنها کاهش پیدا می‌کند و به همان میزان لغزش‌هایشان بیشتر می‌شود. در نهایت به کسانی می‌رسیم که هیچ ایمانی ندارند و اعتقادی برایشان باقی نمانده است. در اینجا یک نقطه، نقطه صفر و یک نقطه، نقطه صد است.

امر به معروف و نهی از منکر این است تلاشی صورت گیرد افرادی که در این میان قرار گرفتند و ضعف و خللی در ایمانشان وجود دارد نقصشان کاهش و کمالشان افزایش پیدا کند. امر به معروف موفق، امر به معروفی است که نقص انسان را کاهش پیدا می‌دهد و در اثر آن انسان کمالی پیدا می‌کند. گاهی اوقات برخی امر به معروف‌ها در اثر اینکه روش غلطی انتخاب می‌کنیم تاثیر معکوس دارد یعنی شخص در اثر امر به معروف ما تمام ایمانش را از دست می‌دهد چون ما طوری امر به معروف کردیم که به جای اینکه شخص را ارتقا دهد باعث سقوط او شده است.

امروز درک انسان‌ها تغییر پیدا کرده و ما نمی‌توانیم این تغییرات را نادیده بگیریم و بر روش‌هایی که در گذشته وجود داشته اصرار کنیم. من نمی‌خواهم روش‌های گذشته را صحیح بدانم بلکه می‌خواهم بگویم شاید آن روش‌ها در زمان خودش موثر بود ولی امروز تاثیر مثبت ندارد بلکه تاثیر منفی دارد. این نکته‌ای است که دیشب از بیان مرحوم آیت‌الله صافی گلپایگانی خواندم و امروز آن را تکمیل می‌کنم.

این جمله را از امام خمینی(ره) برای شما می‌خوانم. من مخصوصا این نقل‌ها را از فقها انتخاب می‌کنم تا ببینید ما در باب فهم امر به معروف دچار چه اشتباهات بزرگی هستیم. بیان ایشان این است: «در باب امر به معروف و نهی از منکر یکی از مهمات همین رفق نمودن و مدارا کردن است. ممکن است اگر انسان مرتکب معصیت یا تارک واجبی را با شدت و عنف بخواهد جلوگیری کند، کارش از معصیت کوچک به معاصی بزرگ یا به رده و کفر منتهی شود. در ذائقه انسان امر و نهی تلخ و ناگوار است و غضب و عصبیت را تحریک می‌کند. آمر به معروف و ناهی از منکر باید این تلخی و ناگواری را با شیرینی بیان و رفق و مدارا و حسن خلق جبران کند تا کلامش اثر کند و دل سخت معصیت‌کار را نرم و رام نماید». تعبیر امام راحل این است که شدت و عنف می‌تواند این تاثیر را داشته باشد که انسان گناهکار را به مرتبه کفر برساند. برای سخن خودشان هم استدلالی را ذکر کردند مبنی بر اینکه در ذائقه انسان امر و نهی تلخ و ناگوار است و غضب را تحریک می‌کند.

فقها در جایی گفتند ضرب و جرح جایز است که نیاز به اقدام فوری است، مثلا یک نفر می‌خواهد شخص دیگری را به قتل برساند باید او را به زور گرفت. شخصی متعرض جان و مال و ناموس دیگری شده است باید فورا اقدام کرد و جلویش را گرفت. در موارد دیگر مثل مسئله پوشش، شما باید ببینید تاثیر نوع برخورد شما نسبت به آینده این شخص چیست. شما مسئولیت این امر را دارید. لذا نباید آمار یک جانبه را دید که مثلا آمار اعتکاف بالا رفته است. در کنار آن آمار، باید آمارهای دیگری هم دیده شود مثل جایی که ضربه‌هایی به ایمان اشخاص در اثر رفتارهای غلط ما به وجود می‌آید. ما نهی از منکر را به عنوان شیوه‌ای برای کاهش منکر تلقی می‌کنیم در حالی که شیوه‌های ما گاه به افزایش در منکرات می‌انجامد.