جمعیت؛ نقطه قوت رشد نظام تأمین مالی اسلامی در آفریقا

به گزارش ایکنا،‌ از قاره آفریقا به عنوان قاره آینده نام برده می‌شود. این توجه به دلیل پتانسیل بالای اقتصادی این قاره به دلیل جمعیت و نیروی کار جوان به اضافه منابع غنی زیرزمینی است و این باعث شده که اقتصادهای بزرگی مانند آمریکا و چین سرمایه‌گذاری‌های وسیعی در حوزه‌های مختلف اقتصادی در کشورهای این قاره انجام دهند.

این سرمایه‌گذاری‌ها نیازمند نظام تأمین مالی و بانکی گسترده و پیشرفته‌ای در کشورهای مختلف این قاره است و به همین دلیل علاوه بر شرکت‌های تجاری و صنعتی،‌ شرکت‌های مالی و بانک‌های مختلف خارجی هم در این قاره به دنبال ارائه خدمات مالی به مشتریان داخلی و خارجی در بخش‌های مختلف هستند.

در این میان نظام تأمین مالی اسلامی در بسیاری از کشورهای این قاره به دلیل نفوذ بالای اسلام،‌ در حال رشد است. جمعیت مسلمانان آفریقا حدود 530 میلیون نفر است که حدود 40 درصد از جمعیت آفریقا را تشکیل می‌دهند. در شمال آفریقا، جمعیت مسلمانان بالای 90 درصد است، نزدیک به سطح کشورهای حوزه خلیج فارس و تا حدودی بالاتر از مالزی؛ جایی که تعداد آنها حدود 60 درصد است.

این باعث شده که نظام تأمین مالی اسلامی و به خصوص حوزه بانکداری اسلامی به دنبال تثبیت خود در کشورهای این قاره باشد.

پتانسیل بالای جمعیتی آفریقا برای تأمین مالی اسلامی

کارشناسان حوزه تأمین مالی عقیده دارند که پتانسیل بالای جمعیتی در آفریقا باعث خواهد شد که در نهایت نظام تأمین مالی اسلامی در بسیاری از کشورهای این قاره حتی کشورهای غیراسلامی هم جای خود را در نظام مالی باز کند.

به گزارش ZAWYA،‌ میک کابیا (Mik Kabeya) تحلیلگر ارشد شرکت آماری مودیز با اشاره به پتانسیل بالای جمعیت مسلمانان در قاره آفریقا می‌گوید: با توجه به جمعیت بزرگ مسلمان آفریقا و جدید بودن تأمین مالی اسلامی، پتانسیل زیادی برای رشد در این بخش وجود دارد.

کبیا تصریح می‌کند: چارچوب‌های قانونی این بخش، پیش‌نیازی برای ایجاد وام‌دهندگان و پنجره‌های اسلامی کامل (در بانک‌ها و مؤسسات مالی) است.

جمعیت‌ بدون بانک آفریقا، به‌ویژه آن‌هایی که به دلیل اعتقادات دینی خود را از سیستم متعارف بانکی خارج می‌کنند، می‌توانند مجموعه‌ای از سپرده‌ها و سرمایه‌گذاری‌های بالقوه را ارائه کنند که برای نظام تأمین مالی اسلامی شروع خوبی است.

با این حال، چالش‌هایی در حوزه رشد بانکداری اسلامی وجود دارد که می‌تواند روند صعودی آن را تا یک سال و نیم آینده در این قاره به تعویق بیاندازد.

افزایش رقابت بین بانک‌های متعارف در آفریقا، محیط دشواری را برای توسعه صنعت بانکداری اسلامی ایجاد کرده و  علاوه بر این، رژیم‌های قانونی، نظارتی و مالیاتی برای صنعت تأمین مالی اسلامی در سراسر قاره در مراحل اولیه توسعه هستند.

دارایی‌های بانکداری اسلامی در آفریقا تا دسامبر 2021 تنها 2 درصد از کل دارایی‌های بانکداری جهانی و کمتر از 10 درصد از کل دارایی‌های بانکداری داخلی در اکثر کشورهای آفریقایی را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که کشورهای جنوب صحرای آفریقا حدود 15 درصد از جمعیت مسلمانان جهان را در خود جای داده‌اند.

چالش بزرگ تأمین مالی اسلامی در آفریقا

با وجود این چالش‌ها مسلمانان بیشتری در آفریقا به اعتبار و بیمه دسترسی پیدا می‌کنند، زیرا وام‌دهندگان و ارائه‌دهندگان خدمات تأمین مالی متعارف به همتایان خود که مطابق با شرع که محصولات و خدمات بانکداری اسلامی را ارائه می‌دهند، ملحق می‌شوند.

به طور کلی سپرده‌گذاران اغلب هیچ ریسکی را در نظام تأمین مالی متعارف متحمل نمی‌شوند، اما نظام تأمین مالی اسلامی راه حل دیگری دارد که به آن تقسیم سود و زیان می‌گویند. از سوی دیگر تأمین مالی اسلامی به گونه‌ای است که اصول شرعی اخلاقی را در معاملات مالی خود به کار می‌گیرد.

این در حالی است که ارقام شرکت تأمین مالی توسعه اسلامی (Islamic Development Finance Corporation)  نشان می‌دهد که دارایی‌های نظام تأمین مالی اسلامی جهانی می‌تواند تا سال 2024 به 3.8 تریلیون دلار برسد که از 2.7 تریلیون دلار فعلی بیشتر است.

یک گزارش که ماه گذشته (جولای 2022) منتشر شد نشان داد که آفریقا در میان مناطقی است که در آن کشورهای اکثریت غیر مسلمان در حال توسعه بازارهای مالی اسلامی قوی می‌توانند باشند.

دلیل این نقطه قوت، ترکیبی از نرخ‌های بهره بالا و تسهیلات بانکی ضعیف است که باعث شده که ورود غیرمسلمانان به بازار خدمات بانکداری اسلامی بدون ربا بیشتر شود.

نقش فین‌تک هم در رشد بازار خدمات مالی اسلامی بسیار مهم است. به طور کلی فین‌تک به‌عنوان تغییردهنده بازی در نظر گرفته می‌شود که همراه با نفوذ سریع گوشی‌های هوشمند و اینترنت در این قاره، اعتبار و بیمه را به جمعیت مسلمانان محروم نزدیک‌تر می‌کند.

نمونه‌های موفق

براساس گزارش Mail and Guardian ، در ماه مارس، غول مخابراتی کنیا Safaricom و Gulf African Bank (GAB) اولین سرویس تأمین مالی تلفن همراه منطبق با شریعت در بازار را در بحبوحه نیاز روزافزون به فین‌تک اسلامی رونمایی کردند.

این سرویس که پسا حلال (Halal Pesa) نام دارد، یک روش مالی مبتنی بر پس‌انداز است که به مشتریان مسلمان و غیرمسلمان کمک می‌کند تا به راه حل‌های پس‌انداز خرد و سرمایه‌گذاری دسترسی پیدا کنند که به قوانین اسلامی در مورد کسب سود حلال (مجاز) پایبند است.

به گفته عبدالله عبدالخالک، مدیر اجرایی GAB، این سرویس شاهد خواهد بود که کاربران آن مبلغ درخواستی را به طور کامل با دوره بازپرداخت 30 روزه با 5 درصد حاشیه مرابحه کالا دریافت خواهند کرد.

وی تصریح کرد: استراتژی ما بر دیجیتالی‌سازی برای شمول مالی متمرکز است. هدف ما دسترسی فوری به اعتبار بدون بهره از طریق حلال است. این اقدام چندین سال پس از آن صورت گرفت که بزرگترین بانک کنیا از نظر دارایی، بانک تجاری کنیا یک واحد بانکداری اسلامی به نام «KCB Sahl banking» راه‌اندازی کرد.

در آفریقای جنوبی، بانکداری اسلامی _ که در سال 1980 به دلیل آپارتاید و ناآگاهی عمومی شروعی پر از دست‌انداز داشت _ به لطف سرمایه‌گذاری‌هایی از خلیج فارس شاهد افزایش مداوم در پذیرش در نظام مالی این کشور است.

در اواخر سال 2014، خزانه‌داری آفریقای جنوبی رکورد 500 میلیون دلاری صکوک (اوراق قرضه اسلامی) را منتشر کرد _ برای اولین بار _ به این امید که از منابع مالی بازارهای سرمایه مایع کشورهای عربی خلیج فارس و آسیای جنوب شرقی برای بازسازی بنادر، جاده‌ها، بیمارستان‌ها و مدارس کشور استفاده کند.

ارقام انجمن بانکداری آفریقای جنوبی اکنون نشان می‌دهد که سپرده‌ها در بانکداری حلال آفریقای جنوبی بیش از 2 میلیارد دلار و رشدی بالغ بر 824 میلیون دلار است.

وضعیت در کشورهایی با اکثریت مسلمان هم بهتر شده است. طبق رتبه‌بندی فیچ، انتظار می‌رود صنعت تأمین مالی اسلامی در نیجریه به مسیر رشد متوسط ​​خود در سال‌های 2022-2023 ادامه دهد.

این مؤسسه در رتبه‌بندی ژانویه 2022 خود اعلام کرد: این رشد با حمایت دولت از بالا به پایین از این بخش، انتشار صکوک توسط دولت فدرال، رشد دارایی‌های بانک‌های اسلامی تازه‌تأسیس و مقررات فعال خواهد بود.

بانکداری شرعی در اتیوپی، از سال 2008 که بانک مرکزی محافظه‌کار آن بانکداری بدون بهره را مجاز کرد، همچنان از رشد متوسطی در این کشور برخوردار بوده است. هدف این بود که مسلمانان در این کشور پرجمعیت شرق آفریقا از دسترسی به نظام تأمین مالی اسلامی برخوردار شوند.

در سال 2020، بانک زمزم مجوزی را از قانونگذار بانکی اتیوپی برای انجام فعالیت‌های بانکداری اسلامی در این کشور دریافت کرد و به اولین وام‌دهنده رسمی تبدیل شد که به طور خاص خدمات مالی و محصولاتی مطابق با قوانین اسلامی ارائه می‌دهد.

یک سال قبل (2021) هم ابی احمد، نخست‌وزیر اتیوپی، موافقت خود را با تأسیس مؤسسات مالی کاملاً اختصاص داده شده به امور تأمین مالی اسلامی ابراز کرد. در ژوئن همان سال، بانک مرکزی بخشنامه‌ای ‌‌‌‌ مبنی بر مجوز ایجاد بانک‌های اسلامی صادر کرد. پیش از آن، بیشتر بانک‌های تجاری بزرگ اتیوپی طیف محدودی از محصولات مالی اسلامی را به مشتریان بسیار کمی ارائه می‌کردند.

ساحل عاج با جمعیتی بالغ بر 23 میلیون نفر متشکل از 40 درصد مسلمانان، در حال رشد است تا به یک بازیگر فعال در صنعت تأمین مالی اسلامی در غرب آفریقا تبدیل شود. با حمایت قوی شرکت اسلامی برای توسعه بخش خصوصی، ساحل عاج توانسته است عملیات بانکداری اسلامی خود را آغاز کند.

گسترش بانکداری اسلامی در آفریقا، یکی دیگر از محصولات منطبق با شریعت، تکافل (بیمه)، نفوذ عمیق‌تری در کنیا دارد و تانزانیا نیز به دنبال آن است. مقام نظارتی بیمه تانزانیا دو مجموعه دستورالعمل را برای افزایش نفوذ بیمه و ایجاد مشاغل بیشتر راه‌اندازی کرد.

در شمال کنیا، زنانی که به دنبال راه‌اندازی کسب‌وکار خود هستند، اکنون وام‌های بدون بهره برای استارت‌آپ‌های خود در راستای برنامه‌ای که برای تحریک مشارکت مالی در منطقه طراحی شده است، دریافت می‌کنند.

ترجمه: محمدحسن گودرزی