تولید نرم‌افزارهای قرآنی در ورطه فراموشی

حدود ۱۰ سال پیش و با شروع موج جدید فعالیت در فضای مجازی، رهبر معظم انقلاب در بیاناتی بر اهمیت و جایگاه فضای مجازی تاکید کردند و فرمودند: «اگر من امروز رهبر انقلاب نبودم، رئیس فضای مجازی کشور می‌شدم! رایانه‌ها و فضای مجازی و سایبری که الان در اختیار شماست، اگر بتوانید این‌ها را یاد بگیرید می‌توانید یک کلمه حرف درست خودتان را به هزاران مستمعی که شما را نمی‌شناسند برسانید! این فرصت فوق‌العاده‌ای است. مبادا این فرصت را ضایع کنید که اگر ضایع شد خداوند متعال از من و شما روز قیامت سؤال خواهد کرد.»(20 مهر 1391)

سخنان مقام معظم رهبری پیام‌های زیادی را برای فعالان فضای مجازی و مسئولان فرهنگی کشور در آن زمان و حتی برای آیندگان داشت، چراکه پیدایش فضای مجازی یکی از بزرگترین نماد‌های تحول جهانی است و کم‌کاری و جا ماندن از رخدادی که تأثیرات شگرف آن هر روز در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی و دفاعی در عرصه ملی و بین‌المللی نمود بیشتری پیدا می‌کند موجب عقب‌ماندگی کشور در تمامی این عرصه‌ها می‌شد.

تغییر فضای ارائه محتوا، عدم نیازسنجی و ضعف حمایت‌های مادی و معنوی موجب شد تا برخی از این مؤسسات و تولیدکنندگان، قدرت و انگیزه خود را برای تولید در عرصه نرم‌افزار‌های قرآنی از دست بدهند

همین سخنان چراغ راه بسیاری از فعالان و تولیدکنندگان نرم‌افزار‌های دینی و قرآنی طی آن سال‌ها شد و این عرصه رشد نسبتاً خوبی پیدا کرد که شاهد برخی تولیدات فاخر نر‌م‌افزاری در آن زمان بودیم. در کنار همه ضعف‌های تولیدات نرم‌افزار‌های قرآنی، طی آن سال‌ها مؤسسات مختلفی از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی شکل گرفت و کار‌های متنوعی در این حوزه پدید آمد که منشأ خیرات و برکات بسیاری شد.

به تدریج بستر تولیدات قرآنی از فضای رایانه‌های شخصی، به سیستم‌های اندرویدی و‌ آی او اس نقل مکان کرد و گوشی‌های هوشمند به مهمترین مکان برای ارائه محتوا و محصولات چندرسانه‌ای بدل شد. تا پیش از این هجوم تولیدات قرآنی در آن زمان در بستر رایانه‌های شخصی رقابتی را ایجاد کرده بود که متاسفانه در برخی از آن‌ها مخاطب فراموش شده بود؛ لذا تغییر فضای ارائه محتوا، عدم نیازسنجی و ضعف حمایت‌های مادی و معنوی موجب شد تا برخی از مؤسسات و تولیدکنندگان، قدرت و انگیزه خود را برای تولید در عرصه نرم‌افزار‌های قرآنی از دست بدهند و ما امروز شاهد از دور خارج شدن بسیاری از این مجموعه‌ها باشیم.

تولید نرم‌افزارهای قرآنی به کمترین سطح رسید

عدم حمایت نهاد‌های دولتی ازجمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت‌های مربوطه آن طی سال‌های گذشته در این عرصه و سایر متولیان امور قرآنی به تولیدات چندرسانه‌ای و نرم‌افزار‌های فاخر قرآنی باعث شد تا براساس گزارش‌های صورت گرفته امروز این تولیدات به کمترین سطح خود در طول دهه گذشته برسد؛ به طوری که طی برآوردها در کشور شاید هر دو یا سه سال شاهد رونمایی از یک نرم‌افزار فاخر قرآنی هستیم.

موضوع مهم در این حوزه بیدار شدن مسئولان و متولیان قرآنی از خواب غفلت و ضرورت توجه آن‌ها به مهمترین و اثرگذارترین ابزار فناورانه انتقال پیام در زندگی بشر امروزی است

امروز به دلایل مختلف ازجمله بعد مادی آنچه بیشتر برای تولیدکنندگان محدود محصولات چندرسانه‌ای و نرم‌افزاری قرآنی اهمیت پیدا کرده است، جلوه‌های سمعی و بصری و ظاهر تولیدات است و به محتوای تولیدات توجه شایسته نمی‌شود. موضوعی که بایستی در جای خودش مورد بررسی قرار گیرد. قرآن معجزه الهی است و ظرفیتی مافوق ظرفیت‌ها دارد به گونه‌ای که حتی اگر کافران هم در آیات آن بیندیشند، هدایت می‌شوند، چراکه خداوند تمامی اسرار و رموز خلقت را در آن بیان کرده است. اما آن‌طور که باید نتوانسته‌ایم از همه آیات آن استفاده کنیم، این در حالی است که بسیاری از کشور‌ها از این ظرفیت استفاده کرده و بسته به فرهنگ خود آن را به کار گرفته‌اند، چراکه قرآن به دلیل آمیخته بودن با فطرت انسان، جذابیت ارائه به هر انسانی را دارد؛ موضوع مهم در این حوزه بیدار شدن مسئولان و متولیان قرآنی از خواب غفلت و ضرورت توجه آن‌ها به مهمترین و اثرگذارترین ابزار فناورانه انتقال پیام در زندگی بشر امروزی است.

تولیدات قرآنی نیازمند خلاقیت و حمایت است

در کنار همه این بی‌توجهی‌ها، شاهد گسترش شبکه‌های اجتماعی هم بودیم که دریای عمیق و گسترده‌تری را در عرصه انتقال پیام در حوزه فناوری اطلاعات به روی ما گشود که متاسفانه در این عرصه نیز آنطور که باید شاهد رشد و توسعه فعالیت‌های قرآنی نبودیم؛ موضوعی که برای تحقق آن نیازمند سه عنصر مهم خلاقیت، نوآوری و حمایت هستیم.

منظور از نوآوری در نرم‌افزار‌های قرآنی، شکستن مرز‌های محتوایی نیست، بلکه می‌توان این مفهوم را در شیوه ارائه مطالب قرآنی با ابزار نوینی تعریف کرد و با استناد به این آیه که «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ؛ بی تردید ما این قرآن را به تدریج نازل کرده‌ایم و قطعاً نگهبان آن خواهیم بود»(حجر/ 9)، قرآن از هرگونه تحریفی به دور است، زیرا خداوند نگهبان آن است.

مفهوم اصلی و عرفی نوآوری به معنای امری است که سابقه نداشته و قبلاً مثل و شبیه آن نیامده است؛ به عبارتی حرکت‌های جدید و بدیع در زمینه علمی، فرهنگی و قرآنی جامعه که قانع‌کننده، ریشه‌دار، اساسی و تأثیرگذارتر باشد.

قطعا همه کارشناسان عرصه دین این را باور دارند که روش‌های سنتی، مکتبخانه‌ای و آیه به آیه برای ترویج مفاهیم قرآنی کاربرد گذشته خود را آنطور که باید ندارد

با در نظر گرفتن این موضوع که در یک دهکده جهانی به سر می‌بریم، باید از زبان جهانی برای بیان مفاهیم قرآنی آن هم با شیوه‌های خلاقانه استفاده کنیم؛ زبانی که برای همه شهروندان این دهکده قابل فهم و کاربرد باشد و قطعاً همه کارشناسان عرصه دین این را باور دارند که روش‌های سنتی، مکتبخانه‌ای و آیه به آیه برای ترویج مفاهیم قرآنی همانند گذشته کاربرد ندارد.

هر چند ضعف فعالیت‌های قرآنی در کشور تاریخی است، اما متأسفانه قرآن در میان متولیان امور قرآنی هم مهجور مانده است و به نظر می‌رسد محدودیت موجود در حوزه تولیدات نرم‌افزاری و چندرسانه‌ای قرآنی به شناخت نادرست مدیران و متولیان قرآن از ماهیت فناوری اطلاعات برمی‌گردد، چراکه با وجود منابع، متون غنی اسلامی و قرآنی و نیروی انسانی متخصص، هنوز در کشور آن طور که باید امکان استفاده و ارائه محتوا با استفاده از جذابیت‌های گوناگون موجود فراهم نشده است و روزبه‌روز شاهد کوچکتر شدن دایره محصولات مؤسسات و تولیدکنندگان در حوزه قرآن هستیم.

باید گفت که کشور ما طلایه‌دار ترویج مفاهیم دینی و قرآنی است و به دلیل قابلیت بالای فضای مجازی و نرم‌افزار‌های تلفن همراه، امکان ترویج گستردگی و وسعت مباحث مطرح‌ شده در قرآن وجود دارد؛ در این میان ایده‌های قرآنی بسیاری را می‌توان ارائه و پیاده کرد، که متأسفانه زمینه آن آن طور که باید فراهم نیست و یکی از مهم‌ترین موانع موجود، مباحث مالی و حمایت‌ در این حوزه است.

اگر مشکل مالی وجود نداشته باشد و کسانی که ایده‌ دارند مورد حمایت قرار بگیرند و در نهایت همگی پای کار باشند، قطعاً می‌توان شاهد به ثمر نشستن ایده‌های ناب و فاخر قرآنی در عرصه نرم‌افزار و محصولات فناورانه حوزه قرآن بود. امروز با وجود نخبگان فناوری در کشور و مراکز متعدد در این عرصه ظرفیت تولید نرم‌افزار‌های قرآنی بسیار بالاست، تا جایی که می‌توان امید داشت پهنه این فعالیت‌ها در وسعت جهانی نیز گسترش پیدا کند و  نرم‌افزار‌هایی را تولید کرد که ضمن ارائه محتوای قرآنی، روی مخاطب‌ خارج از کشور هم تأثیرگذار باشد و با رقبای مانند خود در خارج از کشور رقابت کنند.

به قلم وهاب خدابخشی