بسیج؛ نیروی همیشه آماده جهاد و برخاسته از بطن توده‌های مردم

29 آبان تا 5 آذر در تقویم ملی کشور هفته بسیج نام گرفته و مناسبت آن نیز تأسیس بسیج مستضعفین به دستور امام خمینی(ره) در 5 آذر 1358 است. امام(ره) در بخشی از این پیام به نوعی همه ملت را دعوت به حضور در بسیج کرده و فرمودند: «همه جا بايد اينطور بشود كه يک مملكتی بعد از چندسالی كه بيست ميليون جوان دارد، بيست ميليون تنفگدار داشته باشد و بيست ميليون ارتش داشته باشد و يك چنين مملكتی آسيب‌پذير نيست و الان هم الحمدلله آسيب‌پذير نيست. الان هم ما پشتيبانمان خداست و ما برای او نهضت كرديم، برای پياده كردن دين او نهضت كرديم، و خدا با ماست و من اميدوارم كه شكست برای شما نباشد. خداوند همه‌تان را حفظ كند.»

این بخش از پیام امام(ره) تقارن نزدیکی با آیه معروف 60 سوره «انفال» دارد که می‌فر‌ماید: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ».

همچنین امام(ره) در آخرین پیام به مناسبت سالگرد تأسیس بسیج در 2 آذر 1367 با استناد به آیات قرآن از تعبیر «شجره طیبه» برای بسیج استفاده کرده و فرمودند: «بسيج شجره طيبه و درخت تناور و پرثمری است كه شكوفه‌های آن بوی بهار وصل و طراوات يقين حديث عشق می‌دهد. بسيج مدرسه عشق و مكتب شاهدان و شهيدان گمنامی است كه پيروانش بر گلدسته‌های رفيع آن، اذان شهادت و رشادت سر داده‌اند. بسيج ميقات پابرهنگان و معراج انديشه پاک اسلامی است كه تربيت‌يافتگان آن، نام و نشان در گمنامی و بی‌نشانی گرفته‌اند. بسيج لشكر مخلص خداست كه دفتر تشكل آن را همه مجاهدان از اولين تا آخرين امضا نموده‌اند.»

این عبارت امام خمینی(ره) نیز اشاره به آیات 24 و 25 سوره «ابراهیم» دارد که خداوند می‌فرماید: «أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ تُؤْتِي أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا» (آيا نديدى خدا چگونه مَثَل زده: سخنى پاك كه مانند درختى پاك است كه ريشه‌اش استوار و شاخه‌اش در آسمان است؟ ميوه‌اش را هر دم به اذن پروردگارش مى‌دهد.)

با این مقدمه بنا داریم در سلسله یادداشت‌هایی به برخی از آیات قرآن که مبین شاخص‌ها و ویژگی‌های بسیج است و به عبارت دیگر بسیجی واقعی با این آیات تطابق دارد، اشاره کنیم و نکات و تفاسیر پیرامون این آیات را بیان نماییم.

در اولین قسمت از این سلسله یادداشت به بیان نکات و تفاسیر در خصوص آیه 71 سوره «نسا» می‌پردازیم که می‌توان گفت شاید یکی از مبانی اصلی تشکل بسیج را بتوان براساس این آیه توضیح‌ داد.

متن آیه: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُبَاتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعًا»

ترجمه آیه: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! آمادگی خود را (در برابر دشمن) حفظ کنید و در دسته‌های متعدّد، یا بصورت دسته واحد، (طبق شرایط هر زمان و هر مکان،) به سوی دشمن حرکت نمایید.»

در اين آيه، ضرورت هوشيارى و آمادگى رزمى براى امّت اسلامى و رهبرى حقّ مطرح است و از این منظر بسیجی نیرویی است که در هر زمان و مکان آماده فداکاری و جهاد در راه خداست.

در این آیه «حَذَرَ»، به معناى بيدارى، آماده‌باش و وسيله دفاع است. «ثُباتٍ»، جمع «ثُبه»، به دسته‌هاى پراكنده (شامل گروه‌هاى پارتيزانى كه دشمن را گيج و تمركز فكرى او را سلب مى‌كند) مى‌گويند ولذا مسلمانان بايد مرزهاى كشور خود را حفظ كنند و عمل به اين آيه، رمز عزّت و غفلت از آن، رمز سقوط و شكست مسلمانان مى‌باشد. اینها ویژگی‌هایی است که کاملا با ساختار بسیج و نیروی بسیجی تطابق دارد و به عبارت بهتر بسیج برپایه چنین نگاه و رویکردی شکل گرفته است؛ نیروی آماده برای جهاد در مقابل دشمن در هر زمان و مکان.

در تفسیر نمونه در خصوص این آیه آمده است که «قرآن خطاب به عموم مسلمانان كرده و دو دستور مهم، براى حفظ موجوديت اجتماعشان به آنها مى‌دهد؛ نخست مى‌گويد: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد با كمال دقت مراقب دشمن باشيد مبادا غافلگير شويد و از ناحيه آنها خطرى به شما برسد. سپس دستور مى‌دهد كه براى مقابله با دشمن از روش‌ها و تاكتيک‌هاى مختلف استفاده كنيد و در دسته هاى متعدد يا به صورت اجتماع، براى دفع دشمن حركت كنيد. به عبارتی آنجا كه لازم است در دسته‌هاى مختلف و پراكنده حركت كنيد از اين طريق وارد شويد و آنجا كه ايجاب مى‌كند همگى به صورت يک ارتش به هم پيوسته به ميدان دشمن بشتابيد، اجتماع را فراموش نكنيد.

اين آيه دستور جامع و همه‌جانبه‌اى به تمام مسلمانان، در همه قرون و اعصار، مى‌دهد كه براى حفظ امنيت خود و دفاع از مرزهاى خويش، دائما مراقب باشند و يک‌نوع آماده‌باش مادى و معنوى به طور دائم بر اجتماع آنها حكومت كند و از طرف ديگر براى دفاع از خويشتن نيز هرگونه آمادگى از نظر روانى و معنوى و از نظر بسيج منابع فرهنگى، اقتصادى و انسانى و همچنين استفاده از كامل‌ترين نوع سلاح زمان و طرز به كار گرفتن آن را فراهم سازند. مسلما اگر مسلمانان همين يک آيه را در زندگى خود پياده كرده بودند در طول تاريخ پر ماجراى خويش هرگز گرفتار شكست و ناكامى نمى‌شدند.

همانطور كه این آيه اشاره مى‌كند نبايد در استفاده كردن از روش‌هاى مختلف مبارزه جمود به خرج داد، بلكه بايد با توجه به مقتضيات زمان و مكان و چگونگى موقعيت دشمن اقدام نمايند، آنجا كه وضع دشمن طورى است كه بايد در دسته‌جات مختلف به سوى او بروند از اين روش استفاده كنند و هر كدام برنامه مخصوص به خود در مقابله با او داشته باشند و آنجا كه ايجاب مى‌كند همه با برنامه واحد، تهاجم را شروع كنند در يک صف به ايستند. از اينجا روشن مى‌شود اينكه بعضى از افراد اصرار دارند كه مسلمانان در مبارزات اجتماعى خود همه روش واحدى را انتخاب كنند و هيچگونه تفاوتى در تاكتيک‌ها نداشته باشند علاوه بر اينكه با منطق و تجربه، سازگار نيست با روح تعليمات اسلام نيز موافق نمى‌باشد و شايد آيه فوق اشاره‌اى به اين معنى نيز در بر داشته باشد كه مسئله مهم پيشبرد اهداف واقعى است، خواه موقعيت ايجاب كند كه همه از يک روش استفاده كنند و يا از روش‌هاى گوناگون. ضمنا در آیه از كلمه (جميعا) استفاده مى‌شود كه براى مقابله با دشمن همه مسلمانان بدون استثناء بايد شركت جويند و اين حكم اختصاص به دسته معينى ندارد.»

بررسی ساختار بسیج و شاخص‌های یک نیروی بسیجی با این آیه بیانگر آن است که بسیج نیرو و سازمانی منطبق با آموزه‌های این آیه است؛ یعنی بسیج علاوه بر اینکه نهادی آماده و پای کار در هر موقعیت زمانی و مکانی است تنها محدود به مبارزه نظامی نیست و در عرصه‌‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی نیز حاضر در صحنه و آماده جهاد است. از طرف دیگر طبق این آیه بسیج نیز نیرویی محدود و منحصر به یک قشر، گرایش و سلیقه نیست و تمامی آحاد جامعه اسلامی را در برمی‌گیرد.

لذا باید گفت تشکیل بسیج به دستور امام(ره) برپایه تجارب تاریخی از شکست مسلمانان در برهه‌های مختلف به واسطه عدم توجه به این آیه قرآن و آیات مشابه و در نظر نگرفتن مسئله آمادگی همیشگی در مقابل دشمن بوده است و امام(ره) با فهم ضرورت وجود یک نیروی همیشه آماده مردمی فراتر از ارتش و سپاه، دستور تأسیس سازمان بسیج مستضعفین را صادر کردند تا نظام اسلامی هیچگاه دچار غفلت و بی‌توجهی از هجمه‌های دشمن در عرصه‌های مختلف نشود.

لذا از این آیه می‌توان نتیجه گرفت که بسیج نیرویی است که:

ـ بايد در هر حال آماده و بيدار باشد و از طرح‌ها، نفرات، نوع اسلحه، روحيه، همكارى داخلى و خارجى دشمنان آگاه بوده و متناسب با آنها طراحی و عمل كند.

ـ آمادگی رزمی را در سایه ایمان قرار داده است.

ـ از تاكتيک‌هاى مختلف براى مقابله با دشمن استفاده می‌کند.

ـ کاملا مردمی است و اختصاص به جمعیت و گروه خاصی ندارد و مزیت اصلی آن نیز در برخاستن از دل توده‌های مردم است.