نسخه‌های خطی عراق؛ گنجینه‌‌ای ارزشمند برای نسل آینده + فیلم

به گزارش ایکنا به نقل از الجزیره، عراق از نظر تعداد زیاد نسخ خطی گرانبها و کمیاب، گنجینه‌ای غنی در اختیار دارد و این آثار علمی تاریخی در طول سال‌های جنگ و هرج و مرج امنیتی که این کشور در دهه‌های گذشته شاهد آن بوده، آسیب دیده و غارت یا قاچاق شده است.

در اکتبر گذشته، مرکز نسخه‌های خطی عراق وابسته به وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار باستانی این کشور ابتکاری را برای آموزش و افزایش توانمندی‌های تیم‌های فنی این مرکز در زمینه حفظ نسخه‌های خطی ارزشمند و کتاب‌های کمیاب و تلاش برای بازگرداندن برخی از نسخه‌های گم شده آغاز کرد.

درخشش علوم اسلامی، در گنجینه نسخ خطی عراق

به گفته احمد کریم العلیاوی، مدیرکل اداره نسخ خطی عراق این سازمان در ابتدا در حد یک بخش کوچک در سال 1940 تأسیس شد و امروزه در سطح یک اداره کل است که شامل 4 بخش فهرست‌نویسی، تصویربرداری، نگهداری و مرمت است.

مدیر مرکز نسخ خطی عراق خاطرنشان کرد: این مرکز در حال همکاری با نهادهای عراقی و بین‌المللی برای اجرای این طرح است.

العلیاوی به الجزیره گفت که اداره نسخه‌های خطی عراق حدود 47 هزار نسخه خطی دارد که شامل زبان‌ها و موضوعات مختلف است که برخی از آنها بیش از هزار سال قدمت دارد و به دست خوشنویسان عراقی و خارجی کتابت شده است.

مدیر این مرکز از وجود گنجینه‌های ارزشمند در خزانه بخش نسخ خطی خبر داد که بیشتر آنها به زبان‌های عربی، فارسی، ترکی و اردو و همچنین کردی، آلمانی، فرانسوی، انگلیسی و عبری نوشته شده است. این نسخ خطی حوزه‌های وسیعی از جمله فقه، علوم قرآن، فلسفه، عقاید، زبان و علوم آن، پزشکی و غیره را در بر می‌گیرد.

کمبود نیروهای متخصص مانع بزرگ نگهداری نسخ

العلیاوی می‌گوید که راه‌اندازی ابتکار بزرگ احیای نسخ خطی پس از یک سال و نیم کار و همکاری با یک تیم تخصصی و چند کمیته‌ تخصصی صورت گرفت و یک برنامه راهبردی برای بررسی وضعیت این مرکز در سطوح اداری و فنی و همچنین بررسی آنچه این دست‌نوشته‌ها از نظر حفاظت، نگهداری و مرمت نیاز دارند صورت گرفت.

این بررسی‌ها نشان می‌دهد که مهمترین نیاز شامل کمبود کادر متخصص لازم برای نگهداری و مرمت و همچنین فهرست‌نویسی و کمبود تجهیزات عکاسی دیجیتال است که برای تهیه نسخه دیجیتال از این دست‌نوشته‌ها ضروری است.

به گفته العلیاوی، این ابتکار با هدف راه‌اندازی برنامه‌های تخصصی در این زمینه برای جذب محققان و متخصصان بین‌المللی و همچنین حمایت‌های لازم در زمینه مالی و فنی آغاز شده است.

وی خاطرنشان کرد: نسخه‌های خطی عراقی نیاز به عکاسی دیجیتال رنگی دارند که با دقت در آرشیو دیجیتال نگهداری شوند و اولین هدف این ابتکار، دیجیتالی کردن نسخه‌های خطی است، زیرا شرایط مربوط به حفاظت نسخه‌های خطی مهم فراهم نیست.

مدیر اداره نسخ خطی بر همکاری با نهادهای عراقی و بین‌المللی برای تحقق این امر و بهره‌مندی از تجارب سایر کشورها در این زمینه تأکید و خاطرنشان کرد: مرکز نسخه خطی مشارکت گسترده‌ای را در محافل فرهنگی در عراق، جهان عرب و در سطح بین‌المللی آغاز کرده است.

وی در صدد است تا این ابتکار را گسترش دهد تا نسخه‌های خطی سرقتی و مفقودی شناسایی شود. او تأکید کرد که هماهنگی لازم با مسئولان استان‌های عراق برای حفظ نسخه‌های خطی موجود وجود دارد. 

در ادامه ویدئویی از تلاش‌های اداره نسخ خطی عراق در بخش احیای نسخه‌های دست‌نویس را مشاهده می‌کنید.

نسخه‌های خطی، یادگار ارزشمند برای نسل آینده

جمال هاشم الذویب، محقق تاریخ عراق، می‌گوید که این کشور دارای نسخه‌های خطی فراوانی است که قدمت آن به دوران امویان و عباسیان و پس از آن برمی‌گردد و شامل جنبه‌های مختلف دانش است.

الذویب خاطرنشان کرد که بسیاری از این دست‌نوشته‌ها مورد بی‌توجهی، غارت و قاچاق قرار گرفته‌اند، به ویژه نسخه‌های خطی ارزشمند به خوبی نگهداری نشده‌اند. 

الذویب انتظار دارد که این ابتکار عمل برای احیای نسخه‌های خطی، این ثروت را که نشان دهنده هویت و میراث ملی این کشور است حفظ کند. این محقق بر ضرورت حفظ این ثروت و سپردن آن به دست دانش‌پژوهان برای مطالعه بر روی آن با هدف آگاه ساختن نسل‌های جدید از میراث علمی و فرهنگی گذشته عراق تأکید می‌کند.

الذویب هشدار می‌دهد که در صورت ادامه بی‌توجهی به این نسخه‌های خطی، کشور ظرف چند سال این ثروت عظیم را از دست خواهد داد و در نتیجه نسل‌ها از میراث غنی که بیش از هزار سال را در بر می‌گیرد، محروم خواهند شد.

 لیث مجید حسین، رئیس اداره کل آثار باستانی و میراث فرهنگی عراق می‌گوید: مرکز نسخ خطی عراق از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا مرکزی جامع شامل کتابخانه‌های خانواده‌های علمی و شخصیت‌های مشهور عراقی مانند وکیل عباس العزاوی، ابو الثناء الآلوسی، صادق کمونه، طه السنوی، رشید عالی الکیلانی و دیگران است.

رئیس اداره آثار باستانی می‌افزاید: نسخ خطی دارای تنوع زیادی شامل مکاتبات و فرمان‌های مربوط به دوران پس از اسلام به ویژه قرن ششم هجری است و هیچ نسخه خطی مربوط به دوره‌های پیش از اسلام وجود ندارد.

ترجمه: محسن حدادی