لزوم بهره‌گیری از اندیشه‌های دینی و قرآنی در حکمت عملی

به گزارش خبرنگار ایکنا، همایش «حکمت عملی؛ چیستی، مبانی و روش‌ها» امروز دوشنبه 26 دی‌ماه از سوی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین عسگر دیرباز، رئیس مؤسسه حکمت و فلسفه ایران، در این نشست سخنرانی کرد که در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید:

ما علاوه بر اینکه باید مروری بر کارهایی که تاکنون در زمینه حکمت عملی انجام شده داشته باشیم باید تلاش کنیم مباحث مربوط به حکمت عملی را طی نشست‌های مختلفی که برگزار می‌کنیم گام‌هایی به پیش ببریم چون اینکه فقط مباحث گذشته را مرور کنیم باعث رونق حکمت عملی نمی‌شود لذا باید ارتباط حکمت عملی با اهدافی که این مؤسسه پژوهشی گرانسنگ دارد را به میزان بیشتری مورد مطالعه قرار دهیم. گروه حکمت عملی از گروه‌های تازه تأسیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران است اما کم‌کم در حال باز کردن جای خود است و با ارتباط وثیقی که بین حکمت نظری و حکمت عملی در آموزه‌های فیلسوفان ما وجود دارد و معمولاً این دو بخش از حکمت، پا به پای هم پیش می‌روند اگر چه برخی از فیلسوفان همانند فارابی تأکید بیشتری بر این همراهی داشته و برخی به شکل کمرنگ‌تر بر این همراهی تأکید می‌کنند.

ارتباط حکمت عملی و فلسفه علوم انسانی

نکته دیگر، ارتباط این گروه پژوهشی با گروه تازه تأسیس دیگری به نام فلسفه علوم انسانی است. با توجه به اینکه در جامعه ما و بسیاری از کشورهای دیگر مخصوصا کشورهای اسلامی حدود نیم قرن است که مسئله علوم انسانی، مبانی آن، غایت و روش علوم انسانی مورد کنکاش و بررسی قرار گرفته و در نتیجه در کشور ما این مطلب بین اندیشمندان و متخصصان علوم انسانی مطرح بوده و درباره اینکه علوم انسانی ما باید کارآمدتر، بومی‌تر و متناسب‌تر با فرهنگ ایرانی و اسلامی باشد قدم‌های بلندی برداشته شده است بنابراین در همین راستا موسسه حکمت و فلسفه تصمیم گرفته است که گروه پژوهشی فلسفه علوم انسانی را هم راه اندازی کند که آقای دکتر مهدی عبداللهی مدیر این گروه هستند. همچنین بین دو گروه حکمت عملی و فلسفه علوم انسانی می‌تواند روابط مختلفی را به تصویر کشید.

بنده علاقه‌مندان را دعوت می‌کنم که در این زمینه تفکر کرده و به ما کمک کنند تا این دو گروه پا گرفته و توسعه پیدا کنند و رابطه موثق و ارگانیکی بین آنها برقرار شود. ممکن است برخی از مبادی و غایاتی که با عنوان فلسفه علوم انسانی مطرح هستند در گروه حکمت عملی با نگاه خاصی که به لحاظ غایت و روش دارد مورد مطالعه قرار گیرد لذا همکاری این دو گروه به لحاظ روشی و تقسیم کار به میزان زیادی مؤثر است و قطعاً مدیران این دو گروه، چنین اقداماتی را در دستور کار دارند و خواسته بنده این است که میزان تأثیرگذاری آنها بیشتر شود.

اهمیت توجه به پیشینه حکمت عملی

نکته دیگری که باید اشاره کنم این است که بایستی به پیشینه این موضوع نیز توجه شود. البته منظور این نیست که صرفاً به مواردی همانند تاریخ تدوین و تأسیس و تحولات و تطورات حکمت عملی در فرهنگ خودمان و فضای فلسفی پرداخته شود البته گزارش تاریخی ارزش و جایگاه خود را دارد اما هدف ما این است که بتوانیم از این پیشینه گرانقیمت برای برداشتن گام‌های توسعه‌ای در مباحث حکمت عملی استفاده کنیم بنابراین پرداخت به آرای افرادی نظیر فارابی، ابن سینا، حکیم سبزواری و علامه طباطبایی در دوران معاصر که با طرح نظریه اعتباریات اقدامات فلسفی ارزنده‌ای انجام داد و همچنین پرداختن به دیدگاه سایر اندیشمندان ضرورتی انکارناپذیر است.

وقتی به این پیشینه مراجعه می‌کنیم باید هدف ما برداشتن گام‌های توسعه‌ای و حل مسائل ریشه‌ای باشد همچنان که انتظار می‌رود اندیشمندان ما دیدگاه‌های فیلسوفان غربی و اسلامی در دوران معاصر که به این موضوعات پرداخته‌اند را مطرح و در یک تعامل دوستانه به تضارب آرا دست بزنند. این موسسه پژوهشی هم از ابتدای تأسیس چنین هدفی را دنبال کرده که بتواند در فضای فکری جهانی هم تأثیرگذار باشد چراکه این داد و ستد مستمر و رشدیابنده و فزاینده است که می‌تواند جایگاه این موسسه و ایران عزیز را در جهان اسلام و همه جهان ارتقا ببخشد. در بین شاگردان مرحوم علامه طباطبایی، افرادی همانند مرحوم آیت‌الله حسن‌زاده آملی، آیت‌الله جوادی آملی، مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی، آیت‌الله صادق لاریجانی و بزرگان دیگر متأثر از اندیشه‌های وی قدم‌هایی برداشته‌اند که طرح اندیشه‌های آنها می‌تواند به غنای چنین نشست‌هایی کمک کند.

دلایل عدم رشد حکمت عملی به میزان کافی

استدعای بنده از حضار در این همایش این است که همانند ‌همایش‌‌های دیگر ورود جدی و فعال داشته باشند تا به پربارتر شدن این همایش کمک کنند. از سوی دیگر اگر با اندیشمندانی مواجه هستیم که آرای متفاوتی دارند حتما از این اندیشمندان هم استفاده کنیم تا چالشی که ممکن است بین دیدگاه‌های مختلف وجود داشته باشد به غنای مباحث ما کمک کند. نکته دیگر این است که در زمینه حکمت عملی می‌‌توانیم از اندیشه‌های دینی و قرآنی و فرمایشات پیامبر اسلام(ص) هم کمک بگیریم.

شاید یک عامل اینکه حکمت عملی در فضای فرهنگی ما آنگونه که باید و شاید رشد پیدا نکرده این بوده که کمتر توانسته‌ایم از آموزه‌های دینی و قرآنی خودمان به خوبی بهره بگیریم. البته درست است که روش بحث در حکمت نظری و عملی، روش عقلی و برهانی و قیاسی است اما در عین حال به اعتقاد ما آموزه‌های دینی در قرآن کریم و فرمایشات پیامبر(ص) و ائمه(ع) یقیناً مبتنی بر پایه‌های برهانی و استدلالی هستند لذا باید از آیات قرآن و فرمایشات پیامبر(ص) و معصومین(ع) الهام بگیریم و در مسیر یافتن برهان‌هایی در این زمینه تلاش کنیم که چگونه حقایقی که توسط خدای متعال و پیامبر(ص) و معصومان(ع) به عنوان اخلاق و سنت‌های اجتماعی در جوامع بشری بیان شده‌اند را به کار بگیریم و با مروری بر این سنت‌ها بتوانیم مبانی برهانی و استدلالی آنها را به کمک معرفت و یافته‌های بشری مدلل کنیم.

همچنین لازم است مبانی آنها را به صورت اقناعی نشان دهیم تا در نتیجه بر سر سفره قرآن و روایات هم نشسته باشیم و در بحث‌های حکمی و استدلالی خودمان مخصوصا در زمینه حکمت عملی و فلسفه علوم انسانی، از آنچه خدای متعال توسط پیامبر اسلام و ائمه به ما مرحمت فرموده محروم نباشیم و استفاده بهینه‌ای از آنها داشته باشیم. ان‌شاء الله بتوانیم با انتشار مطالب چنین همایش‌هایی و ترجمه آنها به زبان‌های دیگر در جامعه خود و در عرصه جهانی نقش‌آفرین باشیم و افراد و پژوهشگران را به تفکر و تأمل بیشتر وا بداریم و در نتیجه موجب رشد و تعالی فرهنگی بیشتر جامعه شویم.