استفاده از تعالیم دینی در سیاستگذاری‌های اجتماعی از سوی وزارت علوم

رضا صفری شالی، دانشیار دانشگاه خوارزمی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره اولویت‌های آموزش عالی در سال 1402 پرداخت و با تأکید بر اهمیت علوم انسانی و اجتماعی گفت: با توجه به شرایط جامعه و قابلیت‌هایی که وزارت علوم و رشته‌های دانشگاهی دارند به چند مورد اشاره می‌کنم و از جمله آنها این است که باید انطباق علوم و رشته‌های آموزش و مطالعات پژوهشی با مسائل روز جامعه به وجود بیاید، به گونه‌ای که رشته‌های دانشگاهی و مطالعات پژوهشی به این مسائل پاسخ دهند.

وی افزود: در این شرایط رشته‌های دانشگاهی در عین اینکه جنبه نظری خود را حفظ می‌کنند جنبه کاربردی نیز دارند و می‌توانند مشکلی از مشکلاتِ روز جامعه را حل کنند. مثلاً اگر برای بخشی از جامعه نیازها و مسائلی وجود دارد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان یک وزارت پیشران و پیشگام باید با استفاده از ظرفیت‌هایش، از جمله دارا بودن بهترین نیروهای انسانی، در این راستا اقدام کند. اعضای هیئت علمی در تمام دانشگاه‌ها زیر چتر وزارت علوم هستند. لذا وزارت علوم می‌تواند از این توانمندی‌ها در راستای حل مشکلات موجود در جامعه استفاده کند.

صفری شالی یادآور شد: موضوع دیگری که باید مدنظر آموزش عالی در سال 1402 باشد توجه به فرهنگ بومی و جغرافیایی کشور و تنوعات قومی و نژادی است. مخصوصاً در رشته‌های علوم انسانی باید سرفصل درس‌ها به گونه‌ای تدوین شود که به فرهنگ و قابلیت‌های نقاط مختلف کشور پرداخته شود. علاوه بر اینکه در علوم پایه، مهندسی و کشاورزی به این موارد توجه می‌شود و در علوم انسانی باید به شکل خاصی به این نقاط قوت توجه شود تا گامی در راستای توسعه و پیشرفت کشور برداشته شود و حس انسجام اجتماعی را در بین اقوام و نژادها و مذاهب مختلف را به وجود بیاوریم.

تقویت روحیه شهروندی

وی بیان کرد: این حس با تقویت روحیه شهروندی به وجود می‌آید، چراکه شهروندی متضمن دو اصل شامل حقوق و وظیفه است؛ یعنی شهروند یک کشور از حقوقی برخوردار است و تعهداتی دارد که باید به آنها عمل کند. با استفاده از تقویت مسئولیت‌پذیری اجتماعی می‌توان این اهداف را محقق کرد. بنابراین تقویت مسئولیت‌پذیری اجتماعی را می‌توان به عنوان یکی دیگر از اولویت‌های آموزش عالی در سال 1402 نام برد.

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در پاسخ به این سؤال که تقویت مسئولیت‌پذیری اجتماعی چه نتایجی را در جامعه در پی دارد؟ تصریح کرد: تقویت مسئولیت‌پذیری اجتماعی باعث می‌شود که افراد نسبت به آدم‌های اطراف خود، محیط زیست، کشور و جامعه احساس مسئولیت کنند. بنابراین لازم است ظرفیت‌های موجود در آموزه‌های دین مبین اسلام و در فرهنگ ملی بین دانشجویان، اساتید و کارکنان دانشگاه‌ها تقویت شود تا شاهد گسترش هم‌افزایی میان آنها باشیم و در نتیجه انواع خدمات اجتماعی شکل گیرد.

سطوح مختلف رشته‌های دانشگاهی

صفری‌ شالی در پاسخ به این سؤال که استفاده از آموزه‌ها و فرهنگ اسلامی و ایرانی تا چه اندازه باید مورد توجه آموزش عالی باشد گفت: این اقدام مربوط به بُعد سیاستگذاری و در تعامل با سایر دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی و اجتماعی محقق می‌شود. یعنی علاوه بر اینکه در داخل خودِ وزارت خانه این اقدامات در ارتباط با دانشگاهیان انجام می‌شود وزارت علوم می‌تواند از ظرفیت‌های علوم انسانی و با بهره‌گیری از فرهنگ اسلامی و ایرانی در تعامل با سایر نهادها و دستگاه‌ها استفاده کند و در قالب توصیه‌های سیاستی و برنامه‌ها به دستگاه‌های اجرایی پیشنهاد دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی تأکید کرد: ما در دانشگاه‌ها رشته‌هایی داریم که برخی به سطوح خُرد مانند رشته روانشناسی، برخی به سطوح میانی همانند مدیریت و برخی به سطوح کلان جامعه همانند جامعه‌شناسی و اقتصاد می‌پردازند. لذا لازم است از این ظرفیت‌ها با توجه به فرهنگ بومی و جغرافیایی بهره بگیریم و نگاهی علمی، دقیق و کاربردی به وضعیت جامعه داشته باشیم و با عنایت به ظرفیت رشته‌های مختلف که به برخی از آنها اشاره شد، انواع سرمایه همانند سرمایه اقتصادی، سرمایه انسانی، نیروی انسانی متخصص و سرمایه اجتماعی را برای پیشرفت کشور فراهم کنیم.

لوازم تقویت سرمایه اجتماعی

وی تأکید کرد: سرمایه اجتماعی شامل احساس امنیت، اعتماد متقابل، مشارکت، احساس مسئولیت، احساس تعلق است. اگر بگوییم سرمایه اقتصادی و انسانی شرط لازم برای توسعه هستند، سرمایه‌های اجتماعی و حتی سرمایه‌های فرهنگی همانند سطوح دانش و تعاملات فرهنگی نیز شرط کامل برای توسعه یک جامعه محسوب می‌شوند، چراکه سرمایه‌های فرهنگی و اجتماعی منجر به توسعه پایدار می‌شوند. بنابراین لازم است وزارت علوم این موارد را به نحو احسن مد نظر داشته باشد. این موارد از یک سو بخشی از نیازهای جامعه هستند و از سوی دیگر وزارت علوم با توجه به تنوع رشته‌ها و نیروی انسانی‌اش می‌تواند در این راستا فعالیت و نقش خود را در رشد و پیشرفت جامعه ایفا کند.

صفری شالی ادامه داد: اگر بخواهيم به دسته‌بندی اولویت‌های آموزش عالی برای سال 1402 با تأکید بر علوم انسانی و اجتماعی بپردازیم، باید اول انطباق انواع علوم دانشگاهی و رشته‌های آموزشی در مطالعات پژوهشی با مسائل روز جامعه و پاسخ به آنها و به عبارتی در عین پرداختن و توجه به جنبه‌های بنیادی، نظری و معرفتی داشتن جنبه کاربردی و توسعه‌ای، دوم توجه به فرهنگ بومی و جغرافیایی کشور و تنوعات قومی، نژادی و... و استفاده از ظرفیت‌های موجود و سوم استفاده از آموزه‌ها و تعالیم اسلامی و فرهنگ ایرانی در سیاستگذاری اجتماعی در همکاری و تعامل با سایر دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی و اجتماعی و به عبارتی استفاده از ظرفیت‌های سبک زندگی اسلامی ایرانی در همکاري با نهادهای مثل آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و... است.

لزوم انعقاد تفاهم‌نامه با دستگاه‌های اجرایی

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی تأکید کرد: چهارمین اولویت، توجه به موضوعات و مسائل جامعه در سطوح خُرد، میانی و کلان با عنایت به ظرفیت‌های رشته‌های مرتبط به منظور برنامه‌ریزی و پاسخگویی با هدف ایجاد و تقویت انواع سرمایه اقتصادی، انسانی، اجتماعی و فرهنگی به منظور تحقق توسعه همه جانبه و پایدار در کشور و پنجم، تقویت مسئولیت‌پذیری اجتماعی و معرفی ظرفیت‌های موجود در آموزه‌های دین اسلام و فرهنگ ملی در بین دانشجویان و دانشگاهیان با هدف گسترش تعاون، مشارکت و انواع خدمات اجتماعی با هدف احساس تعلق اجتماعی است.

وی در پایان گفت:‌ ششمین موردی که آموزش عالی باید در نظر داشته باشد تدوین سیاستگذاری و چارچوب‌های توسعه و و انعقاد تفاهم‌نامه با سایر دستگاه‌ها و نهادها با هدف استفاده از ظرفیت‌های موجود به منظور تدوین بسته‌های جامع و کاربردی در حوزه‌های مختلف برای اقشار مختلف جامعه است؛ برای مثال در نشست‌های علمی و اجتماعی در تلویزیون و فضای مجازی چنین کاری انجام شود، به طوری که سطح نشست‌ها با استفاده از توان علمی وزارت علوم افزایش یابد و اقدامات مطالعاتی دستگاه‌ها با حضور و نظارت معاونت پژوهشی و به صورت خاص بخش ارتباط با صنعت وزارت علوم صورت گیرد در این راستا از توان اعضای هیئت علمی بیشتر استفاده خواهد شد و این استفاده علاوه بر تأثیر در پیشرفت کشور، در روزآمد شدن دانش اعضای هیئت علمی مؤثر است. ‌

گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی