مطالعات معنویت؛ حوزه مطالعاتی یا رشته‌ دانشگاهی؟

به گزارش ایکنا، اولین شماره دوفصلنامه «اسلام و مطالعات معنویت» حاوی هفت مقاله با عناوین «الگوی سلامت معنوی در قرآن کریم با رویکرد معناشناسی» اثر مسعود آذربایجانی، «بررسی کارکرد معنابخشی دعا و نیایش به حیات بشر در منظومه دین با تأکید بر نظریه کاتینگهام» به قلم مجتبی عطارزاده، «واکاوی مفهوم عرفان و معنویت و نسبت‌سنجی آن دو» نوشته علیرضا کرمانی و «مناسبات دانش اخلاق و مطالعات معنویت در پارادایم علوم اسلامی» نوشته مهدی علیزاده است.

همچنین «مطالعات معنویت؛ حوزه مطالعاتی یا رشته‌ دانشگاهی؟» به قلم احمد شاکرنژاد، «بررسی انتقادی مؤلفه فردگرایی در نظریه معنویت‌گرای عقلانیت و معنویت» اثر محمدجواد فرج‌نژاد و سیداحمد غفاری قره‌باغ و «مبانی تربیت عرفانی از منظر عرفان شیعی مأثور (بر اساس تبیین اندیشه‌‌های مرحوم آیت‌الله سعادت‌‌پرور) نوشته مصطفی همدانی از دیگر مطالبی است که در این شماره منتشر شده است.

در بخشی از مقاله «مطالعات معنویت؛ حوزه مطالعاتی یا رشته‌ دانشگاهی؟» آمده است: به تبع گسترش علاقه به معنویت، مطالعات معنویت نیز روز به روز در حال رونق است. اما مواجهه با انبوهی از مطالعات در زمینه معنویت این پرسش را در ذهن ایجاد می‌کند که آیا رشته‌ای با نام «مطالعات معنویت» به وجود آمده است یا اینکه این مطالعات در حد مطالعات پراکنده و یا دست‌کم در حد تشکیل حوزه‌ جدید مطالعاتی است. در این مقاله پس از معرفی انواع پژوهش‌های موجود در این باره با تمرکز بر مطالعاتی که به شکل ثانویه به دسته‌بندی و ترسیم اطلس مطالعات معنویت در غرب اقدام کرده‌اند، با روش استنادی در پیِ یافتن رشته مستقل «مطالعات معنویت» در سه زمینه مطالعات اجتماعی، مطالعات دینی و مطالعات الهیاتی خواهیم بود.

یافته این پژوهش آن است که در این میان تنها در زمینه مطالعات الهیاتی است که محققان از شکل‌گیری رشته مستقل «معنویت» خبر داده‌اند. البته این ادعا نیازمند ارزیابی است. مقاله حاضر پس از معرفی متخصصان، گروه‌های علمی و آثار تولیدشده در این عرصه، تلاش می‌کند با رویکرد پسینی به ارزیابی این ادعا پرداخته و پاسخی برای این پرسش فراهم آورد که آیا معنویت یک رشته دانشگاهی است و یا یک حوزه مطالعاتی؟

در بخشی از مقاله «مناسبات دانش اخلاق و مطالعات معنویت در پارادایم علوم اسلامی» نیز آمده است: نسبت معنویت و علم اخلاق زیرمجموعه‌ای از مباحث عام معنویت و دانش‌های اسلامی است که پیش‌فرض‌های علم شناختی بر آن حاکم است. انگاره کلان ما درباره پذیرش ظرفیت‌های پاسخگویی علوم اسلامی به چالش‌های عصری ما را با دوگانه پذیرش (تأییدگر) / نفی (انکارگر) منظومه علوم اسلامی مواجهه می‌سازد. سه‌گانه اخلاق - فقه - کلام این منظومه شناختی را تشکیل می‏‌دهد. در رهیافت تأییدگر، سه‏‌گانه دانش اخلاق، کلام و فقه به‌مثابه دانش‌های اصیل محوری اسلامی، هر یک حامل بخشی از نظام جامع معارف دین و پیام معنوی آن قلمداد می‌شود؛ بنابراین مقاله حاضر روایتگر دیدگاهی چندرشته‌‏ای است. از سویی با یک تحلیل انسان‌شناختی درمی‏‌یابیم که علم اخلاق در دلالت بر معنویت اسلامی، از موقعیت مرکزی و اصلی برخوردار است.

همچنین می‌خوانیم: برنهاده قرآنی مقاله حاضر در تحلیل انسان این است که بر اساس آیه شریفه ۸۴ سوره اسراء، «شاکله» انسان مبنای تصمیم‌گیری و انتخاب‌های وی است. شاکله خود با سه سازه بینش و منش و کنش مرتبط است؛ در این میان منش انسان هسته مرکزی شاکله وی به‌شمار می‌رود. بینش مقدمه آن و کنش برآمده از آن است. از سویی در یک تحلیل معنویت‌‏نگر، این فضایل و رذایل هستند که منش فردی، خانوادگی، اجتماعی و زیست‌محیطی فرد را تشکیل می‌دهند و در نتیجه شالوده شکل‌گیری «شاکله» به‌شمار می‌روند؛ بنابراین علم اخلاق با رویکرد اخلاق فضیلت بیشترین نقش را در روایت‏گری آموزه‏‌های معنوی به خود اختصاص می‏‌دهد و البته دو دانش کلام و فقه همچون حلقه‌های پیشینی و پسینی، تکمیل‌‏گر این روایت‌اند.

برای مشاهده متن کامل مقالات این شماره اینجا کلیک کنید.