نظارت؛ حلقه گمشده تشخیص سره و ناسره در طب ایرانی

حسین رضایی‌زاده، معاون توسعه سلامت دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت به مناسبت هفته سلامت در گفت‌وگو با ایکنا، به تشریح جایگاه طب ایرانی در سلامت مردم پرداخت و با تأکید بر اینکه طب ایرانی در فرهنگ و اذهان مردم به خصوص در نسل‌های قبل‌تر به شکل کاملاً سنتی و فرهنگی و به عنوان جزئی از تمدن ما نهادینه است، گفت: فارغ از اینکه برخی از مفاهیم طب ایرانی را قبول داشته باشیم یا خیر و فارغ از بحث‌های چالشی که در خصوص آموزه‌های طب ایرانی مثلاً در مورد سردی و گرمی و سازگاری و عدم سازگاری غذاها، اینکه چه ماده غذایی با چه ماده دیگری سازگاری دارد و ... وجود دارد، طب ایرانی جزئی از فرهنگ روزمره، فرهنگ تغذیه، آداب تغذیه، طرز تهیه غذاها و حتی سفره آرایی‌های ماست.

وی درباره میزان اقبال کنونی مردم ایران به طب ایرانی، گفت: این اقبال قبلاً هم وجود داشته و اکنون هم وجود دارد ولی شاید با توجه به اینکه از سال 86 رشته‌های تخصصی طب ایرانی و داروسازی سنتی به شکل آکادمیک گسترش پیدا کرده و توجه رسانه‌ها به آموزه‌های علمی این طب نیز افزایش یافته، اقبال به طب ایرانی در حال افزایش است.

افراط و تفریط‌ رسانه‌ای نسبت به گفتمان طب ایرانی

این متخصص طب ایرانی در ادامه به نقد عملکرد رسانه‌ها درباره انتشار مطالب منتسب به طب ایرانی پرداخت و گفت: درست است که خطاهایی در تلاش برای تفکیک سره از ناسره و جدا کردن ادعاها و افراط و تفریط‌ها نسبت به گفتمان علمی و منطقی طب ایرانی توسط رسانه‌ها رخ داده و برخی از رسانه‌ها تحت تأثیر افرادی که بعضاً اطلاعات کافی و جایگاه علمی کافی نداشتند، قرار گرفتند اما مجموعاً رسانه‌ها ورود قابل قبولی به طب ایرانی داشتند و در ترویج آن نمره قبولی می‌گیرند.

وی نقدی نیز بر گسترش عطاری‌ها ارائه کرد و گفت: عطاری‌ها باید محل عرضه گیاه دارویی باشند اما اگر «داروی گیاهی» عرضه کنند تخلف کرده‌اند چراکه طبق قانون، عرضه دارو باید در داروخانه و زیر نظر پزشک صورت گیرد. اما اقبال مردم به عطاری‌ها نشان دهنده نیاز مردم است که این نیاز باید به شکل درست و علمی پاسخ داده شود. اگر نگاه علمی به نیازهای مردم نداشته باشیم و تعصبات خودمان را در حوزه سیاست‌گذاری و مدیریت نیازهای مردم و شناخت نیازهای جامعه اعمال کنیم، این مراکز به شکل قانونی و غیرقانونی و البته با تهدید سلامت مردم توسعه پیدا می‌کنند.

معاون توسعه سلامت دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت اظهار امیدواری کرد سیاست‌گذاران ما فارغ از تعصبات و افراط و تفریط‌های غیر علمی و صرفاً احساسی بتوانند تصمیم درستی در مورد مراکز عرضه گیاهان دارویی بگیرند و تأکید کرد: باید اینگونه خدمات را به درستی و درچهارچوب‌های قابل نظارت ارائه کرد تا امکان تشخیص سره از ناسره وجود داشته باشد و مشاغل مرتبط با طب ایرانی زیر نظر وزارت بهداشت به عنوان متولی امر سلامت قرار گیرند.

وی ضمن تأکید بر این مسئله که وزارت بهداشت به لحاظ قانونی متولی امر سلامت و نظارت بر مراکز عرضه گیاهان دارویی است، اما سال‌هاست که در این زمینه کم‌کاری و اهمال کرده است، گفت: متأسفانه این اهمال ادامه دارد، رشته‌های آموزشی که می‌تواند این نیاز را برطرف کند تاکنون تصویب نشده و نظارت بر مراکز عرضه گیاهان دارویی که مسئولیت آن باید از وزارت صمت به وزارت بهداشت صورت گیرد، همچنان از سوی هر دو وزارتخانه و سازمان غذا و دارو مورد غلفت قرار دارد.

خطر اهمال در نظارت بر عطاری‌ها

رضایی‌زاده هشدار داد: به خاطر این اهمال‌ها اگر سلامت مردم در خطر قرار بگیرد، که در خطر هست، همه ما به عنوان مسئولان نظام سلامت در پیشگاه خداوند و مردم به دلیل کم‌کاری و عدم تصمیم به جا و به موقع در این خصوص مسئول هستیم.

وی در ادامه نقد عملکرد وزارت بهداشت در خصوص طب ایرانی، گفت: از جمله اقدامات بسیار خوب و قابل ستایش وزارت بهداشت در دوره اخیر فعالیت معاونت بهداشت این وزارتخانه، تلاش برای ادغام صددرصدی آموزه‌های طب ایرانی در نظام شبکه بهداشتی و انتقال این آموزه‌ها به بهورزان، مراقبان و سفیران سلامت و پزشکان شاغل در شبکه بهداشت کشور است که امیدواریم تا آخر امسال این پوشش طبق برنامه به 100 درصد برسد و چنانچه این اتفاق بیفتد بخش زیادی از این آموزه‌های پیشگیرانه و سلامتی طب ایرانی در کنار سایر آموزه‌های علمی و پزشکی رایج به مردم و به کسانی که به خانه‌های بهداشت مراجعه می‌کنند ارائه می‌شود.  

رضایی‌زاده در ادامه به محور آموزه‌های طب ایرانی و جایگاه پیشگیری در این طب اشاره و اظهار کرد: اصل و اساس طب ایرانی مبتنی بر پیشگیری از بیماری‌ها، رعایت بهداشت و ارتقای سطح سلامت است و اگر ما به طب ایرانی صرفاً در حوزه دارو و درمان، توسعه درمانگاه‌ها یا سلامتکده‌ها و یا خدمات درمانی و بالینی نگاه کنیم راه را خطا رفته‌ایم.

هشدار به فاصله گرفتن از آموزه‌های طب ایرانی

معاون توسعه سلامت دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت ضمن گرامیداشت یاد مرحوم دکتر محمد مهدی اصفهانی، از پیشکسوتان و احیاگران طب سنتی ایرانی اسلامی، گفت: به قول مرحوم دکتر اصفهانی حداقل 60 تا 80 درصد طب ایرانی و آموزه‌های آن مبتنی بر بهداشت، پیشگیری و ارتقای سطح سلامت است. این آموزه‌ها از طریق آموزه‌های سبک زندگی درست و سالم به مردم در جنس، سن و شرایط مختلف شغلی، فکری، روحی و اقلیمی و خصوصاً در حوزه ورزش، تغذیه و خواب از طریق حکمای ما ارائه شده است و اگر به عنوان بخشی از فرهنگ مردم به شکل دیگری ترویج شود یعنی ما از طب ایرانی فاصله گرفته‌ایم. یعنی می‌شود گفت نگاه پیشگیرانه طب ایرانی نگاه غالب و اصلی است و یادآوری این آموزه‌ها به عنوان جزئی از فرهنگ روزمره ما یک اتفاق بسیار مهم است.

وی از برنامه‌های این دفتر برای ترویج آموزه‌های اصیل و علمی طب ایرانی نیز سخن گفت و اعلام کرد: رایزنی‌های خوبی با وزارت آموزش و پرورش صورت گرفته و تلاش می‌کنیم بخشی از این آموزه‌ها به زبان علمی، ساده و البته جذاب به آموزش‌های ساری و جاری کودکان ما در مدارس به خصوص تا کلاس ششم اضافه شود که این مطالب در قالب مطالب درسی آماده شده و به زودی اتفاق خوب و بزرگی در این زمینه رخ خواهد داد.

همکاری با رسانه‌ها به خصوص شبکه سلامت برای ترویج آموزه‌های پیشگیرانه طب ایرانی و حفظ الصحه از دیگر اقداماتی بود که رضایی‌زاده در خصوص آن سخن گفت و اعلام کرد: در دو سال اخیر همکاری نزدیک و صمیمانه‌ای با معاونت بهداشت وزارت بهداشت داشته‌ایم و علی‌رغم نقدی که بر عملکرد کلی وزارت بهداشت در خصوص اهمال وزارت صمت و وزارت بهداشت در نظارت بر مراکز عرضه فراورده‌های طبیعی و آموزش‌‌‌های مورد نیاز در این حوزه وجود دارد، اما همکاری معاونت بهداشت کم کاری‌های قبلی را با سرعت خوب جبران می‌کند.

وی در پاسخ به این سؤال که چه مقدار از سلامت مردم در گرو رعایت اصول پیشگیرانه مبتنی بر آموزه‌های طب ایرانی است و در صورت توجه به این آموزه‌ها چند درصد از بیماری‌ها کاهش پیدا می‌کند؟ گفت: آمار رسمی و جدی در این خصوص وجود ندارد اما می‌دانیم که علاوه بر همه خدمات حوزه پزشکی در عرصه‌های درمان، دارو و فناوری‌های پزشکی، واژه‌ای با عنوان «مؤلفه‌های اجتماعی مؤثر بر سلامت» وجود دارد و گفته می‌شود بخش عمده سلامت جوامع و مردم تحت تأثیر مؤلفه‌های اجتماعی مؤثر بر سلامت است. این بخش اینطور دسته‌بندی می‌شود که 75 درصد از سلامت عمومی جوامع به مؤلفه‌های اجتماعی مؤثر بر سلامت باز می‌گردد.

ارتباط 75 درصدی سلامت جوامع با مؤلفه‌های اجتماعی

این متخصص طب ایرانی اضافه کرد: پس 75 درصد سلامت جوامع مبتنی بر مؤلفه‌های اجتماعی مؤثر بر سلامت است و بخش دارو، درمان و فناوری حدود 25 درصد نقش را ایفا می‌کنند. در بخش مؤلفه‌های اجتماعی مؤثر بر سلامت اولین و بزرگ‌ترین عاملی که وجود داد سبک زندگی فرد است. البته موارد دیگری هم مثل امنیت، امنیت شغلی و اجتماعی، میزان درآمد، نوع خدمات آموزش و پرورش که فرد به آن دسترسی دارد، کوچه، محله و منطقه‌ای که فرد در آن به دنیا آمده و بزرگ شده، دسترسی به خدمات بهداشتی و ...بر این مسئله مؤثر است.

وی در نتیجه‌گیری از این بخش از سخنان خود، گفت: مؤلفه‌های اجتماعی مؤثر بر سلامت تأمین‌کننده 75 درصد از سلامت کلی جوامع هستند که مهم‌ترین رکن این مؤلفه‌ها را سبک زندگی تشکیل می‌دهد.

رضایی‌زاده افزود: پس اگر طب ایرانی با توجه به پیشینه فرهنگی، تمدنی و همخوانی با فرهنگ مردم ایران بتواند در حوزه اصلاح سبک زندگی، خود مراقبتی و اقدامات پیشگیرانه به درستی جابیفتد و نقش خود را ایفا کند، می‌تواند در پیشگیری از شیوع و بروز بیماری‌ها، کاهش بار بیماری‌ها و کاهش هزینه‌های حوزه سلامت نقش ایفا کند. به ویژه اینکه بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر کنونی عمدتاً بیماری‌های زندگی شهری و صنعتی مثل بیماری‌های کبد چرب، پرفشاری خون، دیابت و چاقی است که خود چاقی زمینه ساز بسیاری از بیماری‌ها را فاهم می‌کند و طب ایرانی به عنوان متولی سبک زندگی مردم به شکل عملی، منطقی و درست می‌تواند نقش مهمی را در سلامت مردم ایفا کند.

گفت‌وگو از زهرا ایرجی