نهادها و سازمان‌ها نگاهی مردسالارانه به فعالیت‌های قرآنی دارند + فیلم

بخش اول گفت‌وگوی ایکنا با غُصون مسلمی، مدرس و حافظ کل قرآن و برگزیده بیست‌وهفتمین دوره همایش ملی خادمان قرآن کریم، با تیتر «آموزش قرآن در حد فصیح‌خوانی برای بانوان کافیست» منتشر شد. اینک بخش دوم این گفت‌وگو از نظر مخاطبان می‌گذرد؛

ایکنا ـ درباره نسبت بانوان و جلسات قرآن گفت‌وگو داشتیم، حال بفرمایید این جلسات باید چه استانداردها و مؤلفه‌هایی داشته باشد؟

برای اینکه شیوه آموزش قرآن را بیش از پیش در کشور خودمان گسترش دهیم، باید دو حیطه تخصصی و عمومی داشته باشیم. طالبان حیطه تخصصی مشخص است و اساتید هم تمایل به کار تخصصی‌ دارند، اما در حیطه عمومی باید وسیع‌تر از مؤسسات، جلسات و محافل عمل کنیم. در محافل خانگی‌، خانواده، در جمع فامیل و محله به آموزش اهمیت دهیم و فضایی ایجاد کنیم تا هر کسی بتواند قرآن بخواند. در سیره ائمه می‌شنویم که نه فقط بزرگان دینمان، بلکه حتی قاریان در مسجد می‌نشستند و مردم به حضورشان می‌رسیدند و حمد و سوره را به منظور تصحیح نزدشان می‌خواندند. افراد بسیاری به حج می‌آیند، اما هنوز حمد و سوره‌شان تصحیح نشده و این سؤال هست که آیا حجشان درست انجام شده است؟. حداقل در حد تصحیح یک حمد و سوره یا روخوانی قرآن این کار را انجام دهند.

هر استادی مخاطب خاص خودش را دارد، اما ما به عنوان یک فرد قرآنی باید «طَبِيبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّهِ» بشویم، یعنی بگردیم و انسان‌های مشکل‌دار را پیدا و مشکلشان را حل کنیم، مثل پیامبر که همین کار را می‌کرد، ما نیز به دیگران آموزش دهیم. در آموزش‌هایم بارها با کسانی مواجه شده‌ام که در حد کلاس روخوانی قرآن نتوانستند ثبت‌نام کنند، ولی می‌گویند ما علاقه‌مندیم که به درستی قرآن بخوانیم. می‌گوییم اگر واقعاً علاقه‌مندید که قرآن یاد بگیرند، آموزش برای شما رایگان است و حتی کلاس‌های صوت و لحن را برای بانوان و با تدریس استاد بانو برگزار می‌کنیم. ما می‌گوییم در این حد که نماز تصحیح شود و افراد روخوانی و روان‌خوانی قرآن را یاد بگیرند، آموزش رایگان ارائه می‌دهیم.

ایکنا ـ پس باید بخش آموزش عمومی برجسته شود؟

بله، باید بخش عمومی برجسته شود. شاید یک نفر تنها راه درآمدش کار آموزشی باشد. چه اشکالی دارد که از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان دارالقرآن و سازمان اوقاف و امور خیریه مورد حمایت قرار گیرد و حق‌الزحمه‌ای به او پرداخت شود تا بتواند این جلسات را در سراسر کشور رایگان داشته باشد. حتی در فقه‌ آمده است کسی که برای دِین به زندان می‌رود، دولت اسلامی می‌تواند دین او را بپردازد تا خانواده او بی‌سرپرست نمانند. اسلام برای کارهایی که می‌توانیم برای حفظ حریم خانواده انجام دهیم، دستمان را باز گذاشته است. آموزش‌هایمان را طوری تسری دهیم که حفظ حریم خانواده و ارائه آموزش‌ توأمان باشد.

در حال حاضر بیشتر آموزش‌ها برای تربیت متسابق رقابت‌های تخصصی است. آیا در کشورمان فقط احتیاج به متسابق داریم؟ نه، ما نیاز به فهم قرآن داریم، حتی در محافل قرآنی ماه رمضان مقام معظم رهبری که جمعی به هنرنمایی قرآنی می‌پردازند، ایشان اشاره دارند که بیشتر به فهم و درک قرآن بپردازیم. گاهی فرد حافظ قرآن به روش‌هیا مختلف از جمله روش ضربدری محفوظات خود را در جمع‌های مردمی ارائه می‌دهد. منکر نیستم که این حافظان قرآن حرفه‌ای هستند، ولی ضروری نیست که این شیوه‌ها را نزد مردم برجسته کنیم. نیاز به فهم و درک قرآن داریم. مشکل جامعه ما فاصله گرفتن از مفاهیم قرآن است.

ایکنا ـ اقبال بانوان به یادگیری قرآن و مفاهیم آن بیشتر است یا یادگیری مباحث تخصصی و هنری؟

اقبال بانوان به حفظ قرآن 80 درصد است. اقبال بانوان 5 تا 6 برابر آقایان است، یعنی باید بسیار بیشتر کار و فضا را برای بانوان تقویت کنیم. بانوان نقش مهمی در جامعه دارند. مگر امام خمینی(ره) نفرموده‌اند که مرد از دامن زن به معراج می‌رود. پس باید از بانوان حمایت و آن‌ها را با مقوله‌های قرآنی مأنوس کنیم.

ایکنا ـ در صحبت‌هایتان به نسبت نهادهای دولتی یا قرآنی و جلسات اشاره کردید. ظاهراً نسبت منطقی برقرار نیست و به نظر می‌آید که آ‌‌ن‌ها کار خود را می‌کنند و به این جلسات بی‌تفاوت‌اند.

بله درست است. متأسفانه محافل قرآنی بانوان بسیار کم است، چون فضای مناسب نداریم. هنوز در مسابقات ویژه بانوان، صدا‌بردار و فیلم‌بردار آقا هستند. هنوز فضایی نداریم که کاملاً یک گروه تخصصی بانوان بتوانند آن را اداره کنند. باید به این موضوع اهمیت دهیم. فضاها را برای بانوان فراهم کنیم تا بتوانند کار تخصصی کنند یا هنرشان را ارائه دهند. مثلا اگر دعوتی از بانوان قرآنی کشورمان باشد به سفر خارجی اعزام می‌‌شویم و نهادهای قرآنی کشورمان برنامه‌ای ویژه اعزام‌ به دیگر کشورها ندارند. در کشور ترکیه محفل انس با قرآن با استقبال پرشور برگزار می‌شود و حتی برای شنیدن تلاوت، بلیت تهیه می‌کنند، آیا در کشورمان چنین اقبالی داریم؟ برخی اصلاً نمی‌دانند بانوانی داریم که می‌توانند قرآن را به روش تحقیق و ترتیل به زیبایی تلاوت کنند.

ایکنا ـ محافل یک بحث است. بحث دیگر این است که انتظار می‌رود از جلسات خانگی، سنتی و جلسات مؤسسات بازدید و همواره رصد شوند.

باید ببینیم الان ضرورت چیست؟ کدام قسمت را باید تقویت کرد؟ در بحث بانوان به طور تخصصی وقتی یک استاد دعوت می‌شود، می‌بینید که دخترش هم با او هست. این کار یعنی چه؟ یعنی یک بانو وقتی کار تخصصی انجام می‌دهد، خانواده‌اش را هم در کنار خودش تربیت می‌کند. ما باید به بحث انس با قرآن بانوان اهمیت دهیم، چون یک بانو محور خانواده است. باید محافل عمومی‌ را برای بانوان بهتر کنیم.

برنامه‌ای از رادیو معارف پخش می‌شود که به معرفی مساجد محلات می‌پردازد. شما هم به عنوان یک دردمند قرآنی محافل قرآنی را که در خانه‌ها برگزار می‌شود، معرفی کنید تا مردم بدانند من که در فلان محله زندگی می‌کنم کجا می‌توانم پای درس قرآن بنشینم. یکسری سنتی کار می‌کنند و خودشان هم قرآن را صحیح نمی‌خوانند و در احکام و مخارج مشکل دارند. عزیزانی که تلاوت صحیحی دارند در فضای عمومی حضور بیشتری داشته باشند و آن طور که قرآن به ما یاد داده «وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا»، ترتیل عربی و فصیح قرآنی را آموزش دهند. شما این فضاها را معرفی کنید تا بتوانیم قرآن را از مهجوریت خارج کنیم.

ایکنا ـ اگر صلاح می‌دانید در مورد نسبت مسابقات و جلسات قرآن بانوان صحبت کنید.

جلسات عمومی قرآن ویژه بانوان چون بسیار ضعیف عمل کرده‌اند، خروجی نداشته‌اند و حاصل و رتبه‌داران مسابقات، بانوانی هستند که متأسفانه نزد آقایان اساتید، تخصص‌ها را فرا گرفتند. اگر من بعد، آقایان اساتید به بانوان علاقه‌مند به یادگیری قرائت تخصصی قرآن، بانوان متخصص را معرفی کنند، خیلی به فضای مطلوب شرعی‌مان نزدیک‌تر می‌شویم.

ایکنا ـ بانوان می‌توانند در دوره‌های ارزیابی شورای عالی قرآن شرکت کنند؟

اتفاقاً بهمن‌ماه 1401 نشستی تخصصی در شورای عالی قرآن برگزار شد و همین که اجازه ارائه مقاله به بانوان دادند، نکته مثبتی بود، اما ارزیاب‌ها یا داوران دوره‌های ارزیابی چه کسانی هستند؟ ارزیاب‌ها آقا هستند، حتی وقتی از سوی یکی از بانوان این سؤال مطرح شد که چه زمانی ما یک ارزیاب بانو خواهیم داشت؟ پاسخی نشنیدیم.

ایکنا ـ یعنی اگر بخواهید درجه یک تنغیم، صوت یا غیره را بگیرید ارزیاب‌ها آقا هستند؟

بله، آقایان باید بگویند که من درجه 1، 2 یا 3 هستم و تا وقتی که این‌طور باشد من شرکت نمی‌کنم.

ایکنا ـ الان بانوانی در تنغیم و ... درجه یک هستند و شاید این توقع وجود داشته باشد که وقتی ارزیاب‌های آقا آن‌ها را مشخص کرده‌اند، اینها ادامه ارزیابی‌ها را انجام دهند؟

یک سؤال از شما می‌پرسم. قبل از اینکه این دوره برگزار شود وقتی من را به عنوان متخصص حوزه حفظ برای نوشتن آیین‌نامه دعوت می‌کنند، پس من را قبول دارند که دعوت کرده‌اند. نوشتن آیین‌نامه کار هر کسی نیست. در مسابقات بین‌المللی، داوران بانو از کشورهای دیگر به ما می‌گفتند که شما در بحث آیین‌نامه‌ از ما پیشرفته‌تر هستید. آیا می‌توانید به کشور ما بیایید و به ما آموزش دهید؟ اصلاً آیین‌نامه تخصصی نداریم. چطور در بحث نوشتن آیین‌نامه من را به عنوان متخصص قبول دارند. چرا وقتی که می‌خواهند مدرک بدهندآن موقع می‌گویند بیا امتحان بده؟ پس تا حالا در چه سطحی بوده‌ام؟ تازه می‌خواهید من را ارزشیابی کنید؟ حالا چطور از من انتظار دارید که به‌ عنوان یک مبتدی امتحان بدهم؟! غرور و تکبر نیست، بلکه صحبت این است که باید شأن هر چیزی حفظ شود. من کنار شاگردم آزمون بدهم؟ آیا شأن این کار زیر سؤال نمی‌رود؟ چطور در بحث ارزیابی و سطح‌بندی داوران مسابقات قرآن سازمان اوقاف، آقایان متخصص، معاف از آزمون شدند، اما فقط یک بانو معاف شد؟

مخاطبی که این حرف‌ها را می‌شنود صد درصد قرآنی‌ است، چون اصلاً غیر قرآنی‌ها که پای بحث‌های ما نمی‌نشینند. این درد قرآنیان است. وقتی بانوان را در حد یک ارزیاب قبول ندارند، آنان چطور می‌توانند در حیطه کشوری و بین‌المللی فعالیت کنند؟ قطعاً این اجازه را به ما نمی‌دهند. بارها می‌خواستیم در حد کشوری کارهایی را انجام دهم، اما غیر مستقیم به ما گفتند که از ما بشنو و نشنیده بگیر که تا زمانی که آقایان در رأس امور هستند، به شما بانوان اجازه قد علم کردن نمی‌دهند. هر جا خواستیم خدمتی را انجام دهیم متأسفانه زمین‌گیر شدیم.

ایکنا ـ پس توسعه فعالیت قرآنی بانوان اهمیت دارد. البته نیازمند اصلاح نگاه‌ها هم از جانب جامعه قرآنی و اساتید و هم از سوی نهادهای مسئول و تصمیم‌گیرنده هستیم.

از سال 73 به صورت تخصصی و شبانه‌روز کار قرآنی کرده‌ام. در بحث کار تخصصی، نه حفظ سنتی، کارهایی را که انجام داده بودم نزد اساتید مطرح آن زمان ارائه دادم، مثل آقای پرهیزکار، دکتر الیاس کلانتری و کسانی که قبل از انقلاب حافظ کل قرآن شده بودند. بسیار من را تشویق کردند. قرآن را در پنج رنگ برای کسی که می‌خواهد آن را حفظ کند، مشخص کرده و روش حفظ آسان را با رنگ‌بندی آیات، کلمات، رمزگذاری و کدگذاری انجام داده بودم. برنامه منسجمی را برای کسی که بخواهد روزانه قرآن را به صورت عادی و فشرده حفظ کند، نوشته بودم. آقای پرهیزکار وقتی کار من را دیدند، بسیار تشویق کردند و حتی گفتند که تا می‌توانی به این کار پر و بال بده و وارد بحث مفاهیم و تفسیر نشو.

هر جا خواستم برنامه‌ام را ارائه دهم، نگذاشتند مطرح شود. بعد از چندی متوجه شدم که آقایی کاری را مشابه من انجام داده و کتابش به چاپ رسیده است، اما من به عنوان یک بانو هر چه زحمت کشیدم نتوانستم کارم را به جایی برسانم و هنوز که هنوز است نتوانستم آن را به چاپ برسانم. یک بار از فرهنگسرای قرآن با من تماس گرفتند و گفتند با توجه به بررسی‌های صورت گرفته و کارشناسانی که ما به کشور مصر و کشورهای دیگر فرستادیم، به این نتیجه رسیدیم که حفظ تخصصی باید در طول سه سال انجام شود. گفتم شما تازه به این نتیجه رسیدید؟ من چند سال پیش حفظ تخصصی قرآن را به‌ صورت جدول روزمره برای یک حافظ نوشتم که هر روز چه کار باید انجام دهد و چه چیزهایی را باید دوره و حفظ کند؟ برنامه‌اش را هم مکتوب دارم، ولی وقتی آن را ارائه دادم، کسی من را تحویل نگرفت. باید هزینه‌ می‌شد و فقط یکسری آقا به خارج از کشور اعزام می‌شدند و بررسی‌ها را انجام می‌دادند و بعد می‌گفتند که بله حفظ تخصصی سه ساله خوب است. حتی وقتی به کشورهای دیگر رفتند و به این نتیجه رسیدند که 80 درصد اقبال به حفظ قرآن از سوی بانوان است، باز هم چند نفر بانو را برای شرکت در محافل آن‌ها اعزام نکردند تا ببینند از کدام کارهای آن‌ها می‌توانیم الگوبرداری کنیم. باز هم آقایان رفتند. حداقل چند بانو را هم می‌فرستادند تا ببینیم روش کارشان چیست، چون آن‌ها که اجازه نمی‌دهند آقایان وارد مجلس بانوان شوند و بدانیم که روش سنتی مصر، پاکستان، یمن و ... چگونه است؟ این کار هنوز هم انجام نشده است.

ایکنا ـ امیدوارم که اصلاحات اساسی انجام شود و جلسات قرآن بانوان بیشتر توسعه یابد. اگر نکته‌ای باقی مانده بفرمایید.

از زمانی که لذت انس با قرآن را چشیدم و احساس کردم که می‌توانم در این عرصه تأثیرگذار باشم، چه حمایت شوم و چه نشوم، فعالیت خودم را انجام می‌دهم و از خیرانی که پشتیبان من بوده‌اند تشکر می‌کنم. چه زمانی که در مؤسسه فعالیت و آن را اداره می‌کردم و چه زمانی که به سبب شیوع کرونا، فعالیت حضوری لغو شد و در قالب سایت این فعالیت را ادامه دادم. گاهی اوقات در پس اتفاقات به ظاهر ناشایست خیرات بسیاری وجود دارد. سایت قرآنی با این ایده راه‌اندازی شد که به افراد علاقه‌مند در دورافتاده‌ترین روستاهای کشور و حتی خارج از ایران آموزش دهم و همچنان سایت من وقف قرآن است و با کمک خیران و علاقه‌مندان هدایت می‌شود.

گفت‌وگو از مرتضی اوحدی