موزه‌گردی در تبریز + فیلم

روز جهانی موزه و میراث فرهنگی است چراکه موزه‌ها یکی از مهمترین اماکن تاریخی هر شهری هستند و تاریخ و قدمت آن را نشان می‌دهند؛ شهر تبریز نیز به دلیل بافت تاریخی‌ و کهنی که دارد، بعد از شهر تهران بیشترین تعداد موزه‌ها را به خود اختصاص داده و هرساله میزبان گردشگران بسیاری است.

شهر تبریز یکی از شهرهای باستانی و تاریخی ایران است که آثار تاریخی و فرهنگی بسیاری را در دل خود جای داده است؛ از جمله این آثار می‌توان به موزه‌های این شهر اشاره کرد که بعد از شهر تهران با دارا بودن ۲۶ موزه، بیشترین تعداد موزه‌ها را به خود اختصاص داده است که در این گزارش به معروف‌ترین و پربازدیدترین این موزه‌ها اشاره می‌کنیم. 

موزه آذربایجان

موزه آذربایجان تبریز یکی از مهم‌ترین موزه‌های ایران و دومین موزه باستان‌شناسی کشور پس از موزه ملی ایران شناخته می‌شود. زیربنای موزه آذربایجان ۲۴۰۰ مترمربع بوده و دارای سه طبقه و یک سالن نمایش در هر طبقه به ابعاد ۳۷ در ۱۲ متر، چند اتاق اداری و کتابخانه است.

بنای موزه آذربایجان بر اساس نقشه تنظیمی باستان‌شناسی فرانسوی به نام «آندره گدار» با الهام از سبک معماری محلی در آذربایجان ایران تهیه و ترسیم شده و توسط اسماعیل دیباج احداث شده است.

موزه آذربایجان دارای گنجینه‌ای مهم و با ارزش حاوی ۱۲ هزار قطعه اشیاء عتیقه و هنری است که ۲۳۰۰ قطعه از این اشیاء عتیقه و هنری به ثبت رسیده و به‌دلیل کمبود فضا بخش محدودی از این آثار در بخش‌های مختلف موزه در معرض نمایش برای دوستداران تاریخ، فرهنگ و هنر قرار دارند. این موزه در دسترس‌ترین نقطه‌ تبریز، خیابان امام و در جوار مسجد کبود واقع شده است.

موزه عصر آهن

سایت موزه عصر آهن، گورستانی شگفت‌انگیز و البته مخوف، مدفن انسان‌ها در عصر آهن بوده است که سال ۱۳۷۶ طی یک عملیات خاک‌برداری برای ساخت مجتمع در تبریز کشف شد. این محوطه باستانی با قدمتی بالغ بر ۳۵۰۰ سال در جوار مسجد کبود تبریز قرار دارد و به دلیل قدمت بالا دارای ارزش جهانی است.

سایت موزه عصر آهن پس از انجام کاوش و مرمت در سال ۱۳۸۶ به عنوان نخستین موزه‌ی صحرایی ایران شروع به فعالیت کرد. از آثار به دست آمده در این سایت می‌توان به ۳۸ گور که افراد در آنها به شیوه‌ی جنینی دفن شده‌اند به همراه اشیایی چون سفال، ابزار جنگی، جواهر و... اشاره کرد.

به دلیل قرارگرفتن صورت اجساد به سمت شمال و به طور کلی نحوه‌ی دفن آنها، این قوم را پیروان آئین مهرپرستی می‌دانند. 

اکثر اجساد یافت شده این محوطه در سنین پایین مرده‌اند و اسکلت‌ها به صورت جنینی دفن شده‌اند؛ در کنار هر اسکلت نیز ظروف‌های سفالی قرار دارد که عمدتاً سفال‌های نخودی و خاکستری رنگ هستند.

توسط کاوش‌های انجام شده، تعدادی اسکلت کشف شد که دو اسکلت به موزه آذربایجان انتقال یافت و ۱۲۰ اثر در قالب ظروف در این موزه نگهداری می‌شود و زیورآلات زنان که اکثرا سنگ‌های قیمتی هستند نیز در موزه آذربایجان نگهداری می‌شود.

طبق پیش‌بینی باستان‌شناسان ۵۰ درصد این گورستان حفاری شده و باقی آن زیر خانه قدیمی جنب گورستان است که این خانه هم اکنون در تملک سازمان میراث فرهنگی است تا ادامه کاوش‌ها بر روی آن انجام شود. 

موزه سنجش

موزه سنجش با بیش از ۱۶۰ سال قدمت یکی دیگر از موزه‌های مهم تبریز است. این موزه در داخل فضای خانه سلماسی، یکی از خانه‌های تاریخی تبریز متعلق به دوران قاجار واقع شده و راه‌اندازی این موزه به سال ۱۳۸۱ بر می‌گردد. 

موزه سنجش، تنها موزه‌ی سنجش موجود در کشور است. گفته می‌شود، ساخت این خانه به دست خانواده‌ی حیدرزاده انجام شده و بعدها خانواده سلماسی که در آن دوران از تاجرهای سرشناس تبریزی بودند، آن را تکمیل و به وضع امروزی تبدیل کردند. 

در این موزه زیبا، انواع ابزارهای وزن‌کنی مانند ترازوهای زرگری، قپان‌های بزرگ، سنگ‌وزنه‌ها، پیمانه‌های مختلف نفتی، وسایل و ابزارهای مربوط به علم نجوم مانند اسطرلاب، ابزارهای مربوط به علم هواشناسی، قطب‌نما و همچنین ساعت‌های مختلف به نمایش گذاشته شده‌ است که نام موزه سنجش نیز از همینجا نشأت می‌گیرد. به نحوی می‌توان گفت گردآوری چنین ابزارهای ارزشمندی در واقع نشانگر تکامل و پیشرفت این فناوری‌ها در گذشته است، چراکه ابزارهای موجود در این موزه به سده‌های گذشته دلالت دارند.

یکی‌دیگر از مهم‌ترین چیزهایی که در این موزه زیبا نگهداری می‌شود، یک تنه درخت پنج میلیون ساله از دوران پلیوسن زمین‌شناسیِ نوزیستی است که یک زمین شناس محلی در پارس آباد مغان آن را خریداری و سپس به تبریز منتقل کرده است. همچنین آوندها و دیواره این درخت با جذب موادآلی سخت شده و لایه بیرونی آن، رنگی شبیه زنگ زدگی آهن به خود گرفته است. 

موزه سنجش که در خانه سلماسی واقع شده است در سال ۱۲۵۳ احداث شده و در واقع منزل شخصی این خانواده سرشناس تبریزی بوده است. پس از فوت ایشان، اداره میراث فرهنگی این خانه را در سال ۱۳۷۴ از خانواده آقای سلماسی خریداری کرده و پس از مرمت و بازسازی به عنوان موزه سنجش و یکی از دیدنی‌های گردشگری تبریز در اختیار همگان قرار داده است.

موزه قرآن و کتابت

موزه قرآن و کتابت تبریز که یکی از موزه‌های شهر تبریز است در محل مسجد صاحب‌الامر و در مرکز شهر تبریز ایجاد شده است؛ در این موزه نسخ نفیسی از قرآن مربوط به دوره‌های گوناگون تاریخ نگهداری می‌شوند.

در موزه قرآن و کتابت، مجموعه نفيسی از نسخ قرآن مجيد مربوط به ادوار مختلف تاريخ و قطعات زيبايی از آثار خوشنويسان معروف جمع‌آوری و در معرض تماشای علاقه‌مندان گذاشته شده است که از جمله اين نفايس می‌توان به يک صفحه از قرآن کريم منسوب به دستخط مبارک حضرت امام رضا(ع) اشاره کرد که بر روی تکه‌ای از پوست نوشته شده است. علاوه بر اين نسخ خطی، انواع قلمدان‌هايی مقوايی مذهب دارای نقوش مينياتوری و روکش لاکی، همچنين انواع پلاک‌های فلزی منقوش به منقوش به ادعيه و اوراد، ظروف چينی، سفالی، برنجی مزين به آيات قرآنی و بسياری از آثار و تصاوير بزرگان دينی در اين موزه به نمايش در آمده‌اند.

از برجسته ترين آثار ديگر می‌توان به لباس قسم منقوش به کل آيات قرآن، کوچکترين قرآن خطی مطلا، جام شفابخش و کتيبه سنگی ميخی اشاره کرد. قرآن مجيد به خط نسخ غبار کوچکترين قرآن به اندازه cm۶ -cm ۴ با مرکب مشکی نوشته شده و صفحه اول و دوم مذهب و مطلا و بين آيات طلاکاری شده، تمام صفحات کادربندی به رنگ قرمز و طلايی کار شده، جلد آن لاکی و طلا و تذهيب دار است. نشان جزء و حزب‌ها تذهيب و طلاکاری شده، داخل جلد کتاب زمينه قرمز رنگ با گل و بوته طلايی کار شده که به دست مسيح الطالقانی در سنه ۱۲۹۳ ه. ق تحرير شده است.

موزه قاجار

موزه قاجار یکی از چندین موزه شهر تبریز است که به‌طور تخصصی به نمایش آثار دوره قاجار می‌پردازد. به سبب اهمیت شهر تبریز در زمان حکومت قاجار و اقامت اغلب ولیعهدان قاجاری در این شهر، تبریز در این دوران، شاهد فراز و فرودهای بسیاری بوده است. این موزه در محل عمارت تاریخی امیر نظام گروسی پیشکار ناصرالدین شاه احداث شده است. 

هرچه از بافت تاریخی و موزه‌های بی‌نظیر تبریز بگوییم، باز هم کم گفته‌ایم؛ سخن را در اینجا به پایان می‌رسانم و تجربه‌ی ماجراجویی در این موزه‌ها را به خودتان واگذار می‌کنم.