100 سال روضه‌خوانی مخفی برای امام حسین(ع) در عربستان

مکه مکرمه و مدینه منوره، دو پایتخت و مرکز اصلی مذهبی و فرهنگی جهان اسلام است که همه طوائف و مذاهب اسلامی برای تثبیت موقعیت و مشروع نشان دادن مذهب و مرام خود می‌کوشند در آن دو شهر مقدس برای خود پیشینه‌ای جست‌وجو کنند. در این میان تاکنون درباره سوابق تشیع در حجاز و خدماتی که شیعیان عموماً و ایرانیان خصوصاً به حرمین مکرمین داشته‌اند پژوهشی انجام نشده بود؛ تا اینکه حجت‌الاسلام والمسلمین حسین واثقی، نویسنده و پژوهشگر، با واقف شدن به این خلأ و نیاز به تألیف مجموعه کتاب‌های «ذخائر الحرمین شریفین» اقدام کرد. تاکنون 16 جلد از این کتاب به چاپ رسیده و چهار جلد دیگر آن در دست چاپ است.

حجت‌الاسلام والمسلمین واثقی برای معرفی جزئیات هرچه بیشتر خدمات و نقشی که شیعیان و ایرانیان در مکه و مدینه داشته‌اند، یادداشتی را با محوریت خلاصه موسوعه 20 جلدی ذخائرالحرمین الشریفین در اختیار ایکنا قرار داده است که به صورت روزانه برای مخاطبان منتشر می‌شود.

چند ویژگی این سری کتاب‌ها

1- موضوع این سلسله ابتکاری و جدید است و به منظور پر کردن خلأها و کمبودها به آن پرداخته شده است.

2- چون در این زمینه تاکنون هیچ کاری انجام نشده است در منابع و مصادر چاپی مواد قابل توجهی برای این‌گونه موضوعات یافت نمی‌شود. به همین سبب عمده مواد و مصالح این سلسله از کتب خطی فراهم آمده است، و این بر صعوبت کار چند برابر افزوده است.

3- به دلیل آنکه عمده منابع این کتاب، نسخه‌های خطی است و برای عموم دسترسی به آنها آسان نیست، سعی شده اغلاط چاپی و یا علمی بدان راه نیابد، تا از این کتاب به کتاب‌های دیگر منتقل نشود.

4- این سلسله به زبان عربی تألیف شده تا مخاطب بیشتری داشته باشد، و سوابق تشیع در حجاز بر همگان معلوم شود.

5- در آخر هر کتاب، یک یا دو صفحه چکیده کتاب به زبان انگلیسی چاپ شده، تا کسانی که در کشورهای غیراسلامی زندگی می‌کنند و زبان عربی نمی‌دانند از عناوین موضوعات آگاه شوند.

6- مستند هر مطلب در آن ذکر شده تا اهل تحقیق بتوانند به مصدر هر کلام مراجعه کنند و نیز راه برای پژوهش‌های بعدی هموار باشد.

7- در آخر هر جلد ـ به جز اول و دوم- انواع نمایه‌ها آمده است تا مراجعه موردی محققین برای یافتن آنچه در نظر دارند به آسانی و سرعت انجام پذیرد.

جلد اول: شامل سه کتاب است

1. خُطَباء المنبر الحسینی فی المدینه المنوّره. شرح حال و معرفی 73 منبری و روضه‌خوان است که در دوره صد ساله وهابیت، مجالس روضه‌خوانی امام حسین را به صورت زیرزمینی در مدینه منوره برگزار می‌کردند.
2. قضاه المدینه المنوره من الشیعه، شرح حال قاضی‌های شیعی مدینه منوره است در قرون ششم، هفتم و هشتم هجری، دوره‌ای که قضاوت و امامت جمعه و امارت مدینه در دست شیعیان بوده است.
3. المدینه المستهدفه. شرح و توضیح ستم‌هایی است که از ناحیه ظالمان در طول قرون بر شیعیان مدینه رفته است.

این سه کتاب تألیف نویسنده معاصر اهل مدینه، استاد عبدالرحیم حربی است که اصلاح، ویرایش و در 432 صفحه چاپ شده است.

جلد دوم: بَهجَه الجُلَساء فی تَعریف الخَمسَه أَهلِ الکِساء نام دارد، منظومه‌ای بلند و شیرین، روان و دلنشین است در قالب اُرجوزه، در فضائل پنج‌تن آل‌عبا است.

این کتاب سروده خضر بن عطاءالله موصلی مکی (د 1007هـ)‍ در سال 996 هجری قمری و در مکه معظمه است كه به سلطان مکه تقدیم کرده است. من آن را از روی نسخه اصل - ‌همان نسخه‌ای که شاعر به شریف مکه هدیه کرده ‌ـ تحقیق و اعراب‌گذاری کرده و با یک مقدّمه نسبتاً طولانی در 176 صفحه به چاپ رسانده‌ام. شیخ آقابزرگ تهرانی، این شاعر را شیعه دوازده امامی می‌داند.

جلد سوم: التُراثُ المکّی نام دارد که حاوی اسناد حضور علمی شیعیان در مکه معظمه و به تعبیر دقیق‌تر معرفی آثار علمی حوزه علمیه شیعه در مکه است. این اثر كه در 664 صفحه به چاپ رسید و كتاب فصل وزارت ارشاد و كتاب برگزیده كنفرانس بزرگداشت آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی شد، حاوی این موضوعات است:

الف) خبر یا متن صد اجازه روائی که علمای شیعه در مکه معظمه برای طلاب و فضلا نوشته‌اند.

ب) معرفی 330 نسخه خطی شیعی که در مکه و طائف كتابت شده است.

ج) معرفی 120 تألیف شیعی در مکه.

د) قرائت و مقابله کتاب‌های حدیثی و فقهی شیعه در مکه. کاری که در آن زمان رائج بوده و متأسفانه اکنون مهجور شده است.

هـ) تملک و خرید و فروش نسخه‌های خطی شیعه در مکه، و موضوعات جانبی دیگر.

در پایان 80 صفحه تصویر رنگی از انجامه‌های نسخه‌های خطی مکی و نمونه خط علمای شیعه در مکه که روی کاغذ گلاسه چاپ شده است. همانطور که ملاحظه می‌شود منابع این کتاب قطور، تماماً نسخه‌های خطی است که نشانه اهمیت و سختی کار است.

جلد چهارم و پنجم : المدنیات

این کتاب به مناسبت آنکه سال 2013 میلادی مدینه منوره پایتخت فرهنگی جهان اسلام اعلام شده، در دو جلد به چاپ رسید و كتاب سال حوزه علمیه شناخته شد و در مراسم مسعای قلم نیز برگزیده شد.

به عنوان حسن مطلع و بدرقه کتاب، اول هر دو جلد، تصویری رنگی از تابلوی گران‌بهای سنگ‌نوشته ﴿بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ﴾ آمده با معرفی تاریخچه آن، و استخراج آنچه در حاشیه آن نوشته شده است. این سنگ‌نوشته بی‌نظیر به ابعاد 380 سانتی‌متر طول، 133 سانتی‌متر عرض، ضخامت 35 سانتی‌متر، و وزن حدود سه تُن، توسط خطاط و حجار شهیر میرزا محمدعلی سنگلاخ خراسانی (در گذشته 1294هـ ق) تهیّه و حکاکی شده، وی در طول هشت سال و با صرف 658 کیسه پول نقد آن را آماده کرده تا ببرد و در روضه‌‌النبی در مدینه منوره نصب کند، اما سلطان عثمانی به وی اجازه نداد و به ناچار آن را به تبریز آورد و اکنون در موزه تبریز نگهداری می‌شود.

محتوای این کتاب دو جلدی بدین قرار است:

1- شرح حال سید محمد بن حسن بن شدقم (د 1008 هـ ق) از علمای شیعه مدینه.

2- سؤالات فقهی سید محمد بن حسن بن شدقم، و پاسخ آن‌ها از سوی صاحب‌المدارک.

3- شرح حال سیدعلی بن حسن بن شدقم (د حدود 1034هـ ق) از علمای شیعه مدینه.

4- چند دسته سؤالات سید علی بن حسن بن شدقم، و پاسخ آن‌ها توسط صاحب‌المدارک.

5- شرح حال سید محمد بن جویبر مدنی از علمای شیعه مدینه.

6- سؤالات سید محمد بن جویبر مدنی، و پاسخ آن‌ها توسط صاحب‌المعالم شیخ حسن عاملی.

7- سؤالات سید محمد بن حسن بن شدقم مدنی، و پاسخ آن‌ها توسط صاحب‌المعالم.

8- شش دسته سؤالات سید علی بن حسن بن شدقم، و پاسخ آن‌ها توسط صاحب‌المعالم.

9- ایرادهای سیدعلی بن حسن بن شدقم بر پاسخ‌های صاحب‌المعالم.

10- نامه سید علی بن حسن بن شدقم، به سید نورالدین برادر پدری صاحب‌المدارک و برادر مادری صاحب‌المعالم.

11- نامه سید علی بن حسن بن شدقم، به شیخ محمد پسر صاحب‌المعالم.

12- شرح حال شیخ محمد بن أحمد بن خاتون عاملی مکی.

13- پرسش‌های سید علی بن حسن بن شدقم، و پاسخ‌های شیخ محمد بن أحمد بن خاتون عاملی مکّی، و اشکالات سیّد علی بر پاسخ‌ها.

14- مقاله‌ای درباره آیه‌‌الإفک، تألیف سید علی بن حسن بن شدقم.

15- رساله اعتقادات، تألیف سید علی بن حسن بن شدقم.

16- مقاله‌ای درباره واجب نبودن طواف نساء در عمره تمتع، از سید علی بن حسن بن شدقم.

17- مقاله‌ای درباره واجب بودن حضور شاهد به هنگام طلاق، از علی بن حسن بن شدقم.

18- مقاله‌ای درباره آشنایی دو شاهد بر طلاق با طلاق‌دهنده و مطلَّقه، از شیخ عبدالنبی جزائری.

19- پرسش‌های سید علی بن حسن بن شدقم، و پاسخ‌ علمای اهل سنّت و زیدیه.

20- رساله الشهاب الثاقب فی تخطئه الیزیدی الناصب، در ردّ بر کسانی که از لعن یزید ممانعت می‌کرده‌اند، تألیف سید علی بن حسن بن شدقم.

21- پرسش‌های سید علی بن حسن بن شدقم، و پاسخ‌های شیخ محمد فرزند صاحب‌المعالم.

تا اینجا آنچه ذکر کردیم در جلد اول المدنیّات آمده است، و اما آنچه در جلد دوم المدنیات آمده، بدین قرار است:

22- فرستادن پرده‌های مستعمل مقبره پیامبر اکرم به مراقد أئمه اطهار در عراق.

23- شش سؤال از سوی سید علی بن حسن بن شدقم، و پاسخ آن‌ها از سوی شیخ محمد بهاء‌الدین عاملی.

24- پرسش‌های دیگر سید علی بن حسن بن شدقم، از شیخ محمد بهاء‌الدین عاملی، که بدون جواب مانده است.

25- رساله‌ای درباره تطبیق اوزان عرفی مدینه در اوائل قرن 11 هـ با اوزان شرعی، تألیف سید علی بن حسن بن شدقم.

26- پرسش‌های سید محمد بن علی بن طرّاد مدنی، و پاسخ آنها از سوی شهید ثانی.

27- پرسش‌های فقهی شیخ حسین بن ربیعه مدنی، و پاسخ شهید ثانی به آن‌ها.

28- شرح حال سید حسن بن شدقم مدنی (د998هـ).

29- پرسش‌های فقهی سید حسن بن شدقم مدنی، و پاسخ آن‌ها از سوی شیخ حسین بن عبدالصمد عاملی.

30- معرفی میراث علمی شیعی در مدینه شامل: اجازات، تألیفات، نسخه‌های رونویسی شده در مدینه، مقابله کتابها و تملّکات نسخه‌های شیعی.

31- اشعاری در مدح پیامبر اکرم و ائمه بقیع.

32- مناظره سید مهنّا مدنی با ابراهیم ابن‌الحسام درباره احترام سادات.

33- شرح حال سید مهنّا بن سنان مدنی قاضی رسمی و شیعی مدینه.

34- اشعار ابراهیم بن أبی‌الغیث مشهور به ابن‌الحسام العاملی در نکوهش بعضی از سادات فاسق.

35- اشعار سید مهنّا مدنی درباره احترام همه سادات، و ردّ بر اشعار ابن‌الحسام.

36- رساله کشف‌الیقین فی مودّه المتّقین و شنآن الفاسقین از ابن‌الحسام عاملی در توضیح نظرش درباره احترام سادات.

37- رساله الإیضاح و التبیین بفضل ربّ العالمین علی عباده المطیعین و المذنبین، از سید مهنّا مدنی در انتقاد از رساله ابن‌الحسام.

38- شرح حال شیخ أحمد بن عبدالکریم بن سالم مشهور به ابن‌الجلال الحمصی.

39- معرفی بعضی از روستاها و مزارع اطراف مدینه که مربوط به ائمه: بوده است مانند: عُرَیض، صریا، سایه، عنابه.

40- قبض رسید هدیه سلطان حسین بایقرا برای حرم نبوی که یک جلد قرآن نفیس و أشیاء دیگر بوده است.

41- اسناد موقوفات در ایران برای مکه مکرمه و مدینه منوّره.

42- نامه من به مرکز بحوث‌المدینه، درباره معرّفی نسخه خطّی مفقود از  آخر کتاب التحفه اللطیفه سخاوی.

43- رساله هدایه الصدیق إلی حکایه الحریق، تألیف فضل الله بن روزبهان خنجی اصفهـانی (د925هـ ق) درباره آتش‌سوزی مسجدالنبی در سال 886 هـ ق.

44- فهرست قرآن‌های خطی که در سال 1308 هـ ق در کتابخانه حرم نبوی موجود بوده است.

45- گزارش کاملی از خوشبو کننده‌ای که سلطان حسین صفوی در سال 1118 هـ ق برای حرم نبوی ارسال کرد و سرقت شد. با این مشخّصات: وزن حدود 15 کیلو، کروی شکل، قالب آن از طلای ناب، درون عنبر خالص، صدها جواهر گرانبها روی آن نصب شده بود.

46- چاپ فاکسی میلیه رنگی از رساله أمّهات النبی تألیف محمد بن حبیب بغدادی.

47- آخرین فصل کتاب، معلومات جدیدی است که مکمّل کتاب التراث المکّی است.