عرفه فرصتی برای توجه دوباره به عالم غیب/ هنگام قرائت دعا به چه نکاتی توجه کنیم + صوت

۹ ذی‌الحجه، روز عرفه؛ از روزهای پرفضیلت سال است که روایات بسیاری آن ‌را به عنوان روزی ویژه برای بخشایش گناهان و اجابت دعا معرفی کرده‌اند.

در منابع روایی اعمالی برای این روز برشمرده‌ شده است که بافضیلت‌ترین آنها دعا و استغفار است. لذا زیارت امام حسین(ع) و خواندن دعای عرفه، در این روز بسیار سفارش شده است.

در قسمتی از دعای عرفه می‌خوانیم: «خدایا قرار ده، بی‌نیازی را در روح و روانم و یقین را در دلم و اخلاص را در عملم و نور را در دیده‌ام و بصیرت را در دینم و مرا به اعضایم بهره‌مند کن و گوش و چشمم را دو وارث من گردان و مرا بر آن‌که به من ستم روا داشته پیروز کن و در رابطه با او انتقام و هدفم را نشانم ده و چشمم را بدین سبب روشن گردان».

به همین مناسبت خبرنگار ایکنا با حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمدرضا نجفی‌نژاد از اساتید حوزه علمیه گفت‌وگو کرده است که متن آن را در ادامه می‌خوانید؛

ایکنا ـ درباره علت نامگذاری و اهمیت روز عرفه به چه موادی می‌شود اشاره کرد؟

روز عرفه اولین روز شروع اعمال حج و فرصت آشنایی و ارتباط با خدای سبحان است. برخی عرفه را به این معنا گرفتند که فاصله‌ای که بین عبد و مولی می‌افتد در این روز از بین می‌رود و انسان با پروردگار خود آشتی می‌کند و با خدای تبارک و تعالی آشنا می‌شود. البته برخی علت نامگذاری این روز را آشنایی و روبرو شدن مجدد حضرت آدم و حوا در زمین گفته‌اند که مقدمه رسیدن به کمال آنها است.

عرفه فرصتی است که در روایات آن را معادل شب قدر دانستند یعنی ظرفیتش در بخشش و آمرزش گناهان به اندازه شب قدر است. آنقدر این رحمت وسعت دارد که امام سجاد(ع) فرمودند حتی به بچه‌های درون رحم هم می‌رسد یعنی حتی اگر افراد خودشان اراده و عزمی نداشته باشند و حرکتی برای بهره‌مندی از این مغفرت نکنند خود مغفرت به سمتشان می‌آید کما اینکه در روایات داریم اگر انسان‌ها از روزی خودشان فرار کنند آن روزی به سمتشان حرکت می‌کند و آنها را در بر می‌گیرد. طبیعتا رزق‌های معنوی هم همینطور است. برخی ارزاق را انسان طلب کند و با تلاش به دست می‌آورد ولی برخی آنقدر فراگیر است و شمول دارد که حتی اگر انسان‌ها کاری انجام ندهند به صرف واقع شدن در یک ظرف زمانی از آن بهره‌مند می‌شوند.

روز عرفه از روزهایی است که هر کس آن را درک کند از این فیوضات بهره می‌گیرد. بله، اگر در مکان خاص عرفات یا حرم سیدالشهدا(ع) باشد به طور ویژه و خاص بهره‌مند می‌شود ولی فارغ از آن در هر نقطه عالم که باشد با کوچک‌ترین توجهی به خدای سبحان بهره فروانی نصیبش می‌شود. این خاصیتی است که خدا به روز عرفه داده است.

در این روز برخی اعمال مثل دعای امام حسین(ع) وارد شده که خودش دریایی از معارف است. همچنین دعای امام سجاد(ع) در روز عرفه که روان‌شده و به تعبیری شرح دعای پدرشان امام حسین(ع) است که هر کدام از اینها اهمیت ویژه به این ظرف زمانی می‌دهد.

ایکنا ـ ظاهرا خود این موضوع که انسان‌ یک روز را برای ارتباط با خدا و دعا اختصاص دهد ارزش و اهمیتی خاص دارد.

طبق روایات، دعا چکیده و عصاره همه عبادات است و اگر کسی اهل دعا شد اهل بهره‌مندی از مجموعه عظیمی از مفاهیم دینی است. در دعا خاصیتی است که در سایر اعمال عبادی نیست چون دعا ارتباط مستقیم با خداوند است، دعا مطرح کردن حوائج با کسی است که برآوردن حوائج با اوست، دعا درخواست بلندترین حوائج از خدای متعال است. این دعا هر چقدر باشد، هر چه باشد به همان اندازه انسان بهره‌مند می‌شود.

دعا اتصال به عالم ملکوت و عالم غیب است. ما که در عصر خودمان غرق در مادیات و امور طبیعی هستیم و چشم و گوش ما را عوامل طبیعی پر کرده گاهی ممکن است توجه‌مان نسبت به عالم ملکوت و عالم غیب ضعیف ‌شود و ذهن ما از آن منصرف شود و توجه نکنیم اسباب و عواملی دیگر در عالم هست. روز عرفه بستر مناسبی است که برگردیم و آن علل و عوامل ملکوتی را پیدا کنیم، آن اسباب غیر مادی را جست‌وجو کنیم و آن اسباب معنوی را برای حل مشکلات خودمان به کار بگیریم.

از جهت دیگر وقتی انسان سر سفره معارف دعا می‌نشیند و به شئون مختلفی که امام حسین(ع) با حضرت حق صحبت می‌کند توجه می‌کند مجموعه نیازهای خودش را می‌بیند. اگر به من بگویند شما چه نیازهایی در زندگی داری و به خاطر چه نعمت‌هایی از خدا تشکر می‌کنی ممکن است چند قلم نیازهای ظاهری خودم مثل آب و غذا و سلامتی را بیان کنم ولی وقتی سر سفره دعا می‌نشینیم متوجه می‌شویم دامنه نیازهای ما خیلی بیش از اینها است و ما در امور معنوی احتیاجات فراوانی داریم. همینطور درمی‌یابیم که نعمت‌های خدا غیر قابل شمارش است. پس در اثر دعا ما به وجود این نعمت‌ها و نیازها التفات پیدا می‌کنیم و آنها را طلب می‌کنیم. همین آگاهی‌بخشی ما را به سطح بالایی از معرفت می‌رساند.

ایکنا ـ برخی از ما دعای عرفه را می‌خوانیم ولی کمتر به معانی آن توجه می‌کنیم. به صورت خلاصه بفرمایید مضامین اصلی که در این دعا وجود دارد چیست؟

من خواهشم از عزیزانی که می‌خواهند دعا را قرائت کنند این است؛ تصورشان این نباشد که ما باید چند ساعت رو به قبله بنشینیم و عبارات عربی را بدون اینکه معنای آنها را بدانیم بر زبان جاری کنیم. دعا لقلقه زبان نیست. دعا این نیست که متنی را تکرار کنیم فارغ از اینکه بفهمیم چه گفتیم. اگر کسی کل دعای عرفه را بخواند ولی معنای آن را نفهمد ترجیح با این است که انسان یک صفحه از دعا را بخواند ولی معنایش را بفهمد و روی آن تامل کند و کاملا آگاهانه با خدا گفت‌وگو کند. همین مسئله وجود فرد را تکان می‌دهد و علاقه به قرائت بقیه دعا را در او ایجاد می‌کند. پس حتما به معانی توجه شود و افرادی که دعا را می‌خوانند معنای درخواست‌هایی که مطرح می‌شود را بفهمند.

در روایت داریم برخی دعا می‌کنند، زبانشان تکان می‌خورد، ملائکه دعایشان را می‌شنوند و می‌گویند خدایا، چرا دعایشان را مستجاب نمی‌کنی؟ خداوند می‌گوید او لسانا این درخواست را مطرح می‌کند ولی در قلبش نیست. پس انسان باید با همه وجود و از قلب درخواست‌هایش را بخواهد. طبعا وقتی کسی متوجه نباشد چه می‌گوید آن خواسته در قلبش شکل نمی‌گیرد. پس توجه به مضامین دعا خیلی مهم است. حتما نیاز نیست که افراد تا آخر دعا را بخوانند بلکه می‌توانند بخش کمی از دعا را بخواند ولی با توجه بخواند. حتی اگر در مجامع عمومی دعا شرکت می‌کنند همزمان با اینکه قرائت‌کننده دارد دعا را قرائت می‌کند به ترجمه دقت کنند، مثل نماز جماعت که امام جماعت حمد و سوره را تلاوت می‌کند و ما آن را گوش می‌دهیم. پس صرف گوش کردن به دعا کافی است که از همه فیوضات آن بهره بگیریم و در همان زمان می‌توانیم نگاهی به ترجمه بیندازیم و بهره بگیریم. البته خوشبختانه بسیاری از کسانی که دعا را می‌خوانند آن را ترجمه می‌کنند و توضیح می‌دهند.

در مورد پرسش شما باید عرض کنم دعای عرفه با یک ترتیب منطقی بسیار زیبا شروع می‌شود. در ابتدا خداوند تبارک و تعالی مورد حمد و ستایش امام حسین(ع) قرار می‌گیرد: «الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِى لَیْسَ لِقَضائِهِ دافِعٌ، وَلَا لِعَطائِهِ مانِعٌ، وَلَا کَصُنْعِهِ صُنْعُ صانِعٍ». پس از آن حضرت برخی نعمت‌های الهی را می‌شمارند و بابت آن سپاسگزاری می‌کنند نعمت‌هایی که خداوند متعال از هنگام طفولیت و حتی قبل از آن به انسان عطا می‌کند. بعد حضرت به مراحل مختلف زندگی اشاره می‌کند که انسان رشد و نمو دارد و در مسیر رشد حرکت می‌کند. نهایتا حضرت به نعمت‌های معنوی و احتیاجات خود می‌رسند. در بخش قابل توجهی از دعا از خدا طلب مغفرت می‌شود و به نواقص و ضعف‌ها و معصیت‌ها و اشتباهاتی که از ناحیه انسان سر می‌زند اشاره می‌شود.

در آخر امام به نتیجه نهایی نظام آفرینش اشاره می‌کنند که همان سعادت و شقاوت بشر است و از خدا می‌خواهند در این مسیر که حرکت می‌کنیم به سعادت برسیم چون هر چقدر که زندگی با کیفتی داشته باشیم ولی در نهایت این زندگی منتهی به شقاوت شود متضرر خواهیم شد. لذا حضرت در پایان دعا از خدای متعال درخواست می‌کند به هر طریق سعادتمند شوم و اگر سعادتمند نشوم هر چه نعمت دریافت کرده باشم نفعی برای من نخواهد داشت.