دعای برخورداری از دنیا و آخرت

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. یکصد و نودمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «دعای برخورداری از دنیا و آخرت» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود. 

وَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ ﴿۲۰۱بقره﴾

و برخی دیگر از مردمان گویند: ای پروردگار ما، ما را در دنیا نیکی عطا کن و در آخرت نیز ما را از خوبی‌ها و نعمت‌ها برخوردار گردان و از عذاب آتش حفظ فرما. 

در قرآن دعاهای بسیاری آمده که شاید جامع‌ترین همه آنها در همین آیه کوتاه عرضه شده است زیرا جمع بین حسنات دنیا و خوبی‌های آخرت و دوری از هرگونه رنج و عذاب، منتها سعادت است عامه مردمان را و خاصان را نیز، اگر چه ایشان از حسنه دنیا و آخرت و دوری عذاب معانی متعالی‌تری را منظور می‌کند. 

حسنات دنیا بنا بر قول حکمای پیشین، پنج موهبت است که عبارتند از: اول سلامتی جسم و روح، دوم شهرت و نام نیک و محبوبیت، سوم ثروت، چهارم مقام و آبرو و حرمت و پنجم مرگ راحت در سنین پیری. اما بی‌گمان اگر این هر پنج حاصل شود اما حسنه آخرت یعنی لذّات متعالی‌تر همچون لذت پادشاهی بر اقلیم خوبی و نیکویی، و لذت نشستن بر عرش سلیمان دانایی و لذت رضایت وجدان و احساس شگرف توفیق در انجام وظیفه و از هم مهمتر لذت مصاحبت با فرشته زیبایی و الهه هنر حاصل نشود، مایه رنج و محنت دنیا نیز خواهد بود و به حقیقت حسنات آخرت کسی را نصیب می‌شود که حسنات دنیا را در راه رسیدن به کمال معنوی خرج کند. 

بنابراین، قول بسیاری از مردمان که می‌گویند خدایا ما را از لذات دنیا برخوردار کن و از لذت آخرت بهره‌ای نمی‌جویند دعایی ناپخته و ناسنجیده است زیرا حسنات دنیا در سایه پیروی حق حاصل می‌شود و آن پیروی خود مایه حسنات آخرت نیز هست و هرگز نمی‌توان بدون تعهد به ارزش‌های برتر چون شرافت نفس و عدالت و انصاف و راستگویی و صداقت در جهان احساس خوشبختی کرد. این سخن را برتراند راسل فیلسوف و ریاضی‌دان بزرگ معاصر به تفصیل و با بیان محکم و روشن در کتاب تسخیر خوشبختی آورده است. 
هر چند که برحسب ظاهر تعلقات و اعتقادات دینی نداشته است. 

حافظ نعمت دنیا و آخرت را نصیب عاشقان دانسته است: 

فردا شراب کوثر و حور از برای ماست
و امروز نیز ساقی مهروی و جام می 

مولانا متن آیه را به صورت شعر در مثنوی درج و شرح کرده است: 

آتنا فی دار دنیا حَسَن
آتنا فی دار عقبانا حَسَن 
راه را بر ما چو بستان کن لطیف
مقصد ما لطف خود ساز ای شریف 

نیایشی‌های ادب پارسی همه بیشتر روی در نعمت‌ها و موهبت‌های اخروی دارد و مقصود از لذت‌های دار عقبا لذت‌های است متعالی و پایدار که هم در این دنیا و هم در نشئه دیگر می‌توان از آنها برخوردار شد و اگر بعضی طعنه زده‌اند که اهل ایمان به خیال لذت عقبا دل خوش کرده‌اند و نقد را گذاشته و نسیه را برگزیده‌اند از اشتباه ایشان است در معنی دار عقبا که گمان کنند تنها به زندگی پس از مرگ تعلق دارد در حالیکه لذات معنوی و مینوی در همین دنیا برای خوبان نقد است و این لذات همه محصول دوری از خودپرستی است که از آن به مستی تعبیر کرده‌اند: 

ماییم در این گوشه پنهان شده از هستی
ای دوست رفیقان بین یک جان شده از مستی (دیوان شمس) 

شرط ورود به بهشت نقد، صلح یا عقل کل است چنانکه مولانا در مثنوی آورده است: 
من که صلحم دائماً با این پدر
این جهان چون جنّت استم در نظر 
بانگ آبش می‌رسد در گوش من
مست می‌گردد ضمیر و هوش من 
شاخها رقصان شده چون ماهیان
برگها کف زن مثال مطربان