امام سجاد(ع) نشان داد دین از سیاست جدا نیست

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین خلیلی، استاد دانشکده  اصول‌‌الدین امروز 21 مرداد در سخنانی به مناسبت سالروز شهادت امام سجاد(ع) که در دفتر آیت‌الله هادوی تهرانی در قم برگزار شد، گفت: دوران امامت امام سجاد(ع) از سخت‌ترین و بدترین دوران‌های حیات شیعه و پیشوایی ائمه اهل بیت(ع) بوده است؛ بعد از عاشورا بنی‌هاشم و مشخصا امام سجاد(ع)، در مواجهه با امویان در ظاهر شکست خوردند و بنی‌امیه بر طبل پیروزی کوبیدند و روز عاشورا به عنوان تیمن و تبرک روزه می‌گرفتند؛ تبرکت به بنوامیه و ابن آکلة الاکباد.

وی افزود: در مدینه چهار مسجد به شکرانه پیروزی بر اهل بیت(ع) ساختند و شیعه شکست روحی سختی را متحمل شد و مطرح شد که پرونده حیات سیاسی و اجتماعی شیعه بسته شده است و دیگر سر بلند نخواهد کرد چون از این خاندان فقط یک مرد یعنی علی بن الحسین باقی مانده است که شهرت آنچنانی هم نداشت.

خلیلی تصریح کرد: بنی‌امیه آنقدر بر اوضاع مسلط شده بودند که در مدینه، مرکز حکومت اسلامی از مردم رسما به عنوان برده یزید، بیعت گرفتند و حجاج بن یوسف ثقفی سفاک، عبدالملک مروان را از پیامبر(ص) برتر می‌دانست، در سال دوم حکومت یزید ملعون با اسب وارد مسجد مدینه شدند و به خانه خدا و محل دفن پیامبر(ص) اهانت کردند. در این دوره ارزش‌های مسلم اخلاقی به شدت تضعیف شد و فساد سیاسی و اخلاقی و اجتماعی حتی در مکه و مدینه علنا رواج یافت. کوفه که دارالمؤمنین و محل تجمع شیعه بود با سرکوب جدی مواجه شد و در چنین شرایط دیکتاتوری و خفقان امام(ع) با مدیریت توانمند خودشان عامل بقا و توسعه تشیع شدند.

استاد دانشکده  اصول‌‌الدین با بیان اینکه از طرفی ارتباط امام سجاد(ع) به علت استقرار در مدینه با مردم کوفه قطع بود، اظهار کرد: شیعیان واقعی هم که در کوفه بودند جرئت ابراز وجود نداشتند و در چنین شرایطی امام سجاد(ع) باید به حفظ امت اسلامی همت بگمارند لذا اگر نگوییم بدترین شرایط امامت ائمه(ع) است بلکه از سخت‌ترین شرایط‌ها در تمام دوران امامت ائمه(ع) است.

خلیلی تصریح کرد: امام(ع) شرایط را برای جنگ مسلحانه و حرکت نظامی درست نمی‌دانستند زیرا نیازمند عده و عده و عقیده سیاسی استواری بود و هیچ انسان عاقلی در شرایط متفاوت با یک روش برنامه‌های خود را اجرا نمی‌کند بلکه چیزی که رفتار سیاسی امام(ع) را مشخص می‌کند اوضاع میدانی است.

تغییر روش سیاسی امام سجاد(ع)  در اداره شیعیان

وی با بیان اینکه برخی به خطا گفته‌اند امام سجاد(ع) سیاست را بوید و کنار گذاشت و آن را به اهلش واگذار کرد، و خودشان به نیایش و عبادت و مسجد اکتفا کردند، ادامه داد: در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم که این خاندان قادة الامم و ساسة العباد هستند؛ کنار گذاشتن سیاست توسط امام یعنی کنارگذاشتن اسلام و تشیع؛ امام، پیشوای جامعه است و باید دین و دنیای مردم را تامین کند بنابراین این چه حرفی است که بگوییم امام سیاست را رها کرد بلکه درست این است که گفته شود قالب و رفتار سیاسی امام متناسب با شرایط تغییر کرد و از این طریق باعث توسعه تشیع شد و زمینه برای امامین صادقین(ع) فراهم و زمینه تزلزل بنی امیه ایجاد شد.

وی اضافه کرد: قیام‌های دوره ایشان مانند توابین بیشتر احساسی بود و موفق نشد البته اختناق آن دوره را شکست ولی باعث حفظ و توسعه تشیع نشد، قیام مختار هم که موقتا پیروزی به دست آورد در سال 67 شکست خورد و جالب اینکه امام سجاد(ع) مصلحت ندیدند با رهبران این قیام به صورت مستقیم مرتبط شوند.

خلیلی با بیان اینکه امام سجاد(ع) با اصل تقیه که بنیاد قرآنی دارد و اصل مسلم فقهی است کار را دنبال کردند، اظهار کرد: اهل سنت به خاطر تضعیف شیعه، با این اصل مسلم مخالفت دارند زیرا در طول تاریخ غلبه سیاسی با حاکمان آنها بوده و  فشار روی ایشان نبوده است که بخواهند تقیه کنند ولی امام سجاد(ع) با تقیه شیعه را حفظ کرد و به گسترش آن پرداخت. امام خودشان فرمودند کسی که امر به معروف را تعطیل کند مانند کسی است که قرآن را کنار گذاشته است مگر اینکه در حال تقیه باشد. امام صادق(ع) فرمودند: من لا تقیه له لا دین له.

وی افزود: امام(ع) دو کار انجام دادند؛ اول اینکه بعد از عاشورا احساس گناه و شرمسازی امت در برابر کوتاهی و کم‌لطفی نسبت به خاندان پیامبر(ص) به شدت در روح و روان امت اسلامی وجود داشت و امام(ع) این حس را در مردم زنده کرد و آتش را شعله‌ور نگه داشت؛ این کار را در قالب دعا و نیایش به نتیجه رساند. زیرا به دلیل فساد در جامعه ارتباط مردم با خدا کمرنگ شده بود و ایشان ارتباط امت اسلامی را به سمت خدا سوق داد و در عین حال حس تنفر و نفرت از بنی‌امیه را در هر شرایطی دامن می‌زدند بدون اینکه حساسیت حکومت را برانگیزد.

سیاست امام در واقعه حره

وی افزود: وقتی در سال دوم حکومت یزید به مدینه حمله کردند با امام(ع) به صورت عادی بیعت گرفتند ولی با مردم مدینه به صورت برده یزید بیعت گرفتند و سه روز جان و مال و ناموس مردم مدینه را بر لشکریانش آزاد اعلام کرد به طوری که نقل شده است که هزار فرزند نامشروع بابت این سه روز متولد شدند؛ بعد از این واقعه، وقتی عبدالله بن حنظله، صحابی ارجمند پیامبر(ص) و غسیل‌الملائکه، قیام کرد چون این قیام مورد تایید امام(ع) نبود زیرا در حمایت از زبیریان بود امام و خانواده ایشان از شهر بیرون رفتند چون اگر ذره‌ای بنی امیه نسبت به امام(ع) احساس همراهی با عبدالله بن حنظله را داشت آثاری از شیعه باقی نمی‌گذاشت.

عضو هیئت علمی دانشکده اصول‌الدین با بیان اینکه صحیفه سجادیه از آثار ماندگار امام سجاد(ع) است،  اظهار کرد:  در این دوره که فساد به اوج رسیده بود امام(ع) با دعاهای صحیفه به عنوان انجیل آل محمد(ص) مردم را به سمت خدا سوق داد ضمن اینکه امام سجاد(ع) بنیانگذار دومین مدرسه اهل بیت(ع) در مدینه هست و محل درس ایشان منزل و مسجد بود.

نگاه عالمان سنی به امام سجاد(ع)

وی ادامه داد: امام(ع) افکار و اندیشه اسلام را در این زمان گسترش داد و شخصیت‌های بزرگی از اهل سنت از امام(ع) بهره وافر علمی بردند؛ مثلا ابن سعد در طبقات الکبری گفته است که«کان لعلی بن الحسین روایاة کثیر؛ کان عالما ثقة مامونا رفیعا ورعا» اینها حرف‌های یک عالم سنی در مورد امام سجاد(ع)است. یا شافعی که رساله‌ای درباره حجیت خبر واحد دارد گفته است: علی بن الحسین و هو افقه اهل المدینه. جاحظ از متکلمین معتزلی هم گفته است بدون تردید در بین عامه و خاص و معتزله و همه فرقه‌ها تقدم علی بن الحسین قطعی است. ابن شهاب زهری که منسوب به بنی‌امیه است روایات زیادی از امام سجاد(ع) ذکر کرده است(این فرد سنی است و حتی یک بار به امام علی(ع) اهانت کرد که با توبیخ امام سجاد(ع) مواجه شد) او می‌گوید علی بن الحسین من زیادی بر من دارد زیرا مطالب زیادی از او آموخته‌ام و در عین حال خود را شیفته مرام و خلق و خوی امام(ع) می‌داند تا جایی که دیگران به او می‌گفتند علی بن الحسین، پیامبر تو است. ماذا فعلک نبیک(آیا پیامبر تو کار جدیدی نکرده است). سعیدبن مسیب از محدثین مشهور آن دروه می‌گوید: علی بن الحسین افقه اهل زمانه؛ زیرا امام(ع) معارف اهل بیت(ع) را گسترش دادند.

خلیلی اضافه کرد: صحیفه سجادیه امام(ع) که امروز در اختیار ما هست 54 دعا دارد ولی تا 180 دعا هم برای امام ذکر شده است و جالب اینکه امام، سیاست اسلامی را در این دعاها دنبال کردند. تقریبا در همه ادعیه، امام با ذکر صلوات به تبیین امامت و اسلام ناب پرداخته است مثلا در دعای 47، آورده‌اند: اللَّهُمَّ إِنَّک أَیّدْتَ دِینَک فِی کلِّ أَوَانٍ بِإِمَامٍ أَقَمْتَهُ عَلَماً لِعِبَادِک، وَ مَنَاراً فِی بِلَادِک بَعْدَ أَنْ وَصَلْتَ حَبْلَهُ بِحَبْلِک، وَ جَعَلْتَهُ الذَّرِیعَةَ إِلَی رِضْوَانِک، وَ افْتَرَضْتَ طَاعَتَهُ، وَ حَذَّرْتَ مَعْصِیتَهُ، وَ أَمَرْتَ بِامْتِثَالِ أَوَامِرِهِ، وَ الِانْتِهَاءِ عِنْدَ نَهْیهِ، وَ أَلَّا یتَقَدَّمَهُ مُتَقَدِّمٌ، وَ لَا یتَأَخَّرَ عَنْهُ مُتَأَخِّرٌ، فَهُوَ عِصْمَةُ اللَّائِذِینَ، وَ کهْفُ الْمُؤْمِنِینَ وَ عُرْوَةُ الْمُتَمَسِّکینَ، وَ بَهَاءُ الْعَالَمِینَ.؛ این طور امام با تحریف بزرگ معاویه که امامت را زیر سؤال برده بود مبارزه کرد و فرمود معاویه، خلیفه جور و ظلم بود و امامی که شایسته است تبعیت است ما هستیم و ما«کهف المؤمنین، قروة المتمسکین ...» هستیم.

وی افزود: در دعای 48 هم فرموده است: اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا الْمَقَامَ لِخُلَفَائِک وَ أَصْفِیائِک وَ مَوَاضِعَ أُمَنَائِک فِی الدَّرَجَةِ الرَّفِیعَةِ الَّتِی اخْتَصَصْتَهُمْ بِهَا قَدِ ابْتَزُّوهَا، وَ أَنْتَ الْمُقَدِّرُ لِذَلِک، لَا یغَالَبُ أَمْرُک، وَ لَا یجَاوَزُ الْمَحْتُومُ مِنْ تَدْبِیرِک‏ کیفَ شِئْتَ وَ أَنَّى شِئْتَ، وَ لِمَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ غَیرُ مُتَّهَمٍ عَلَى خَلْقِک ….؛ در این دعا هم مفهوم والای امامت از سوی امام مطرح می‌شود بنابراین گفته شود امام سجاد(ع) با سیاست خداحافظی کرد و به این بهانه بگویند امروز هم سیاست از دیانت جداست حرف درستی نیست و جایگاه علمی و مستندی ندارد.

خلیلی با بیان اینکه امام سجاد(ع) درکربلا جوانی حدود 23 ساله بودند و بیش از 30 سال هم امامت داشتند، اظهار کرد: امام سجاد(ع) با جهاد تبیین در شام و در ابتدای واقعه عاشورا شرایط را به نفع خاندان اهل بیت(ع) عوض کردند ولی هر وقت از ایشان در مورد مصیبت‌های دوران زندگی سؤال می‌شد به حوادث شام اشاره می‌فرمودند و سختی اسارت اهل بیت(ع) و اسارت زنان و مواجهه حکومت با خاندان اهل بیت(ع) را گوشزد می‌کردند.

علی فرج‌زاده