اقبال لاهوری یک تنه پرچم «نهضت بیداری اسلامی» را به دوش می‌کشید

به گزارش ایکنا، محفل ادبی هندیران در رونمایی از کتاب «باقیات اقبال» اثر سیدتقی عابدی در گرامیداشت صد‌و‌چهل‌و‌ششمین سالروز تولد علامه اقبال لاهوری با حضور اهالی ادب کشورهای ایران فرهنگی شامگاه شب گذشته 19 آبان برگزار شد.

این جلسه با مدیریت علی‌رضا قزوه و اجرای سیدمسعود علوی‌تبار به میزبانی گروه بین‌المللی هندیران برگزار شد.

اقبال؛ مورد اقبال ایرانیان

در ابتدای این نشست علی‌رضا قزوه شاعر و پژوهشگر ادبی نام‌آشنای کشورمان و مدیر مرکز شعر و موسیقی و سرود در محبوبیت اقبال لاهوری در ایران بیان کرد:  کارهای اقبال در ایران چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب همواره با اقبال روبرو بوده است و خیلی از بزرگان ما از جمله شهید دکتر شریعتی و علامه شهید آیت‌الله مطهری درباره اقبال کتاب و مطالب مهمی نوشته‌اند. رهبر انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز به این شخصیت بزرگ علاقه بسیاری دارند به‌گونه‌ای که ایشان حتی علامه اقبال لاهوری را از لحاظ تفکر و اندیشه یکی از معماران انقلاب اسلامی می‌دانند.

علی‌رضا قزوه با اشاره به کتاب «باقیات اقبال» تصریح کرد: استاد سید تقی عابدی ساکن کانادا هستند اما در هندوستان و پاکستان چهره و نامی بسیار آشنا هستند. ایشان به تازگی بخشی از شعرهای منتشر نشده اقبال را با تلاش و پیگیری‌های گسترده در این مجموعه جمع‌آوری کرده‌اند که بخش اعظم این اشعار به زبان اردو است. تعداد شعرهای فارسی هم در این مجموعه قابل توجه است. توصیه می‌کنم حتماً کسانی که دیوان‌ها و کتاب‌های اقبال را چه به زبان اردو و چه به زبان فارسی نشر می‌دهند این نویافته‌ها را که به همت دکتر عابدی در باقیات اقبال در دسترس قرار گرفته‌اند بعد از این هم در دیوان‌های خود بگنجانند.

رسالت الهی شعر

رضا اسماعیلی شاعر و پژوهشگر ادبی نیز در سخنانی با عنوان «چرا باید «اقبال» را بشناسیم؟» گفت: اقبال، شاعری را مسند انسان‌سازی و اصلاح‌گری می‌داند و معتقد است شاعر رسالتی الهی و پیامبرگونه دارد. سروده‌های اقبال سرشار از حکمت و گزاره‌های ضد استعماری و بیدارگرانه هستند. اقبال پیش و بیش از آن که شاعر باشد، یک انسان مسئول، یک مسلمان آرمانخواه و یک مصلح اجتماعـی بود. او به معنای واقعی کلمه یک تئوریسین اسلامی بود که پرچم «نهضت بیداری اسلامی» را به دوش می‌کشید و سرود رهایی بخش «بازگشت به خویشتن» را در گوش مسلمانان جهان فریاد می‌کرد. به اعتقاد وی یکی از دلایل عقب ماندگی مسلمانان در طول تاریخ، روگردانی آنان از اسلام و پيروی از غرب و سبک زندگی غربی بود.

رضا اسماعیلی در ادامه تصریح کرد: از دیدگاه اقبال، مسلمانان زمانی به انحطاط و ضعف کشیده شدند که وحدت و یکپارچگی خویش را از دست دادند و تحت تأثیر شعارهای دهن پرکن و خالی از محتوای استعمارگران قرار گرفتند. تفرقه، خواه ناخواه، ضعف و زبونی می‌آورد و ضعف و زبونی، ترس را در انسان قوت می‌بخشد و ریشه دواندن ترس در وجود آدمی باعث می‌شود انسان در برابر هر نیروی قاهری سر تعظیم و کرنش فرود آورد. به مرور و با گذشت زمان قدرت مسلط، فرهنگ و ارزش‌های زورمدارانه خویش را بر افراد تحت سلطه خویش تحمیل می‌کند و آنان را تحت سیطره فرهنگی خویش در می‌آورد. از همین‌جاست که ازخودبیگانگی آغاز می‌شود و این سرگذشت همه جوامع اسلامی در طول قرن‌های گذشته است.

اقبال انسانی است که متوجه خطر از خودبیگانگی مسلمانان می‌شود و زنگ خطر را به صدا در می‌آورد و ندای بازگشت به خویشتن را در گوش جان مسلمانان جهان فریاد می‌کند، تا آنان را از خواب غفلت و پریشانی برهاند و به حرکت و خیزش وادارد. تشویق اقبال به بازگشت به اسلام و سعی در احیای خودباوری اسلامی در بین مسلمانان در سطرسطر اشعار و آثار این شاعر و متفکر بزرگ دیده می‌شود. اقبال در كتاب «تجدید بنای اندیشه دینی در اسلام» که یکی از مهم‌ترین آثار او است، راهکار احیای عزت و عظمت اسلامی را «نوسازی فکر دینی» و «بیداری جهان اسلام» می‌داند.

وی تاکید کرد: همانطور که اشاره شد، اقبال به عنوان یک مصلح بزرگ اجتماعی، درد جهان اسلام را تقلید کورکورانه از غرب و سبک زندگی غربی می‌دانست و نسخه شفابخشی که برای این درد تجویز می‌کرد «بازگشت به خویش» بود. در تمام اشعار و آثار اقبال شما این ایده و نظریه را مشاهده می‌کنید. به خصوص در اشعار او. از همین رو مضمون اکثر اشعار وی، دعوت به وحدت اسلامی، احیا و نوسازی فکر دینی، مبارزه با استعمار، پرهیز از تقلید کورکورانه از غرب و بازگشت به خویشتن است.

وظیفه نشر آثار علامه اقبال

سیدحسن رضا نقوی شاعر از پاکستان دیگر سخنران این نشست عنوان کرد:  دکتر عابدی تا حالا بیش از ٧٠ کتاب گردآوری و ترجمه کرده است. از جمله تألیفات دکتر عابدی مجموعه شعر فارسی میرزا غالب را که متعلق به دوره مغول بود در  دو جلد با نام کلیات غالب فارسی در مؤسسه غالب در دهلی به چاپ رساند. عابدی در آثار شاعران مختلف هندو درباره پیامبر اسلام و اهل بیت تحقیق کرد و کتابچه‌هایی حاوی نعت و مراثی را تالیف کرد. در میان آنها گوپی ناته‌امان، کالی داس گپتا رضا، دلو رام کوثری قابل توجه‌اند. او به ویژه روی کتاب روپ کمار کوماری، بانوی شاعر هندو کار کرد که این زن هندو به پیامبر اعظم(ص) ارادت ویژه داشت. کتاب مذکور در مولتان پاکستان منتشر شده است. دکتر عابدی در مورد میر انیس، میرزا دبیر، حالی، اقبال لاهوری و فیض احمد فیض نیز تحقیقات زیادی انجام داده و مقالات او در هند، پاکستان و کانادا منتشر شده است.

نقوی ادامه داد: کتاب جدید وی بنام باقیات اقبال به زبان اردو را ناشر معروف پاکستانی خانه کتاب جهلم منتشر کرد و استقبال خوب در پاکستان و هند داشت. دکتر عابدی در این کتاب، بخشی از سخنان اقبال لاهوری که تاکنون منتشر نشده با مثال‌هایی استدلال شده است، آورده است. نشر آثار علامه اقبال و رساندن آن به مردم وظیفه مهم ادبی است. دکتر عابدی تاریخ‌های جدید و گوشه‌های جدیدی از اشعار اقبال را به منصه ظهور رساند و علاوه بر آن مکاتب و خطبه‌های اقبال را مورد بحث قرار داد. از توانایی وی در این تحقیق می‌توان تخمین زد که وی به تمام 65 روزنامه و مجله‌ای که سخنرانی اقبال در آنها منتشر شده است مراجعه و همچنین به تمام سخنانی که اقبال در سخنرانی‌های خود نیاورده است اشاره کرده است. در این کتاب ٣٠ شعر کامل و ٢٦ شعر منسوخ نیز ذکر شده است.

این شاعر پاکستانی تصریح کرد: امروز خیلی نیاز داریم که فکر اقبال، ایده اقبال و آثار اقبال که در زبان انگلیسی و اردو هستند، به زبان فارسی ترجمه شوند و ملت و مردم ایران با آثار غیر فارسی اقبال آشنا شوند که در واقع مردم ایران مخاطب اصلی علامه اقبال لاهوری بوده‌اند. بفرموده مقام معظم رهبری؛ جمهوری اسلامی تجسم آرمان اقبال لاهوری است.

صاحب پیام در میدان بیداری امت اسلامی

در ادامه مراسم سیدتقی عابدی نویسنده و پژوهشگر ادبی از کانادا، که تحقیق و تدوین کتاب «باقیات اقبال» به کوشش وی به سرانجام رسیده است بیان کرد: کتاب «باقیات اقبال» شامل آن دسته از اشعار علامه اقبال است که در کلام متداول و اشعار معمول او در بین مردم دیده نشده است. می‌توان گفت حدود ۴۲ درصد اشعار اردو و فارسی اقبال تاکنون در به رشته تحریر در نیامده بود. مجموعه‌ای شامل  ۹۲ منظومه و ۶۳ غزل و قطعات و رباعیات و ...که علامه اقبال به علل مختلف چاپ و منتشر نکرده بود.

سیدتقی عابدی پیرامون انگیزه جمع‌آوری این مجموعه گفت: همه می‌دانیم اقبال لاهوری یک دانشور، یک فیلسوف و یک فرد سخنگو و صاحب پیام در میدان بیداری امت اسلامی است که حفظ کردن هر مصرع، هر بیت و هر شعر از این حکیم بزرگ برای ما لازم و ضروری است. بنابراین من سعی کردم تمام اشعار اردو و فارسی علامه اقبال لاهوری را که در مجموعه اشعار متداول و مشهور او و در دیوان‌های اردو و فارسی وی موجود نبود را در کتاب «باقیات اقبال» جمع آوری و ارائه دهم.

استقبال از باقیات اقبال

سید مسعود علوی تبار شاعر هم در معرفی دکتر عابدی و کتاب او عنوان کرد: دکتر سید تقی عابدی متولد حیدر آباد هندوستان است. سال‌ها در ایران مخصوصاً در شهر آبادان اقامت داشت و اکنون در تورنتو کانادا زندگی می‌کنند. ایشان تاکنون نزدیک به ۷۰ عنوان کتاب در زمینه‌های مختلف ادبی و پژوهشی و ترجمه تألیف کرده‌اند. اولین کتاب ایشان ترجمه اردوی کتاب «شهید» اثر شهید آیت‌الله مرتضی مطهری است که در اوایل انقلاب اسلامی در پاکستان با تیراژ بسیار بالا چاپ و در اختیار عموم قرار گرفت.  آخرین تألیف انتشار یافته دکتر عابدی کتاب «باقیات اقبال» است که در ۷۱۸ صفحه و در قطع وزیری توسط انتشارات کرنر پاکستان چاپ و در دو کشور هند و پاکستان توضیع شد. استقبال از این کتاب به گونه‌ای بود که در کمتر از دو هفته چاپ اول آن به فروش کامل رسید. در این کتاب که اکثر منابع آن توسط آکادمی اقبال کانادا در اختیار محقق گذاشته شده است مجموعه‌ای از اشعار نو یافته اردو و فارسی علامه اقبال آورده شده است. همچنین برای اولین بار یک ترجمه روان از اشعار فارسی به زبان اردو را دکتر سید تقی عابدی در این کتاب نیز قرار داده است.

در این نشست شاعرانی همچون علی‌رضا قزوه، رضا اسماعیلی، محمد حسن مقیسه، سید مهدی طباطبائی،  سید مسعود علوی تبار، محمد علی یوسفی،  محمد مهدی عبداللهی، سید حسن رضا نقوی،  علی‌رضا حکمتی، نغمه مستشار نظامی، مریم رزاقی، سارا جلوداریان، فاطمه ناظری، لیلی حضرتی،  سارا عبداللهی فر، زیبا فلاحی، و مریم فروزان کیا حضور داشتند.