چگونه می‌توان در عصر زیست مجازی هم‌سرنوشتی را به بالندگی هدایت کرد‌؟

به گزارش خبرنگار ایکنا، نخستين كنفرانس بين‌‌‌المللي «اخلاق ديجيتال و فضای مجازی» دوشنبه 30 بهمن در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران برگزار شد.

در این نشست محمد حسن‌زاده؛ رئیس پژوهشگاه علم و فناوری اطلاعات ایران با عنوان «مقوله‌بندی چالش‌های اخلاق دیجیتال در حوزه سلامت» سخنرانی کرد و گفت: در این همایش موضوع مهمی را مطرح شده و برای ۱۰۰ سال آینده مجامع به طور جدی به این موضوع می‌پردازند. انسان الان در دوره تحول است. انسانی که تاکنون در جامعه فیزیکی زندکی کرده در حال ورود به دوره جدیدی است و آن دوره دیجیتال است. عصر دیجیتال شاخص‌های مشخصی دارد از جمله اینکه محتوا در آن دیجیتال است. فضای مجازی هم مشخصه‌هایش روشن است. در عصر دیجیتال و فضای مجازی یکی از مهمترین چالش‌ها رعایت اصول اخلاقی است و همین امر موجب شکل گیری اخلاق دیجیتال شده است.  

اخلاق بخشی از حوزه سلامت است

وی ادامه داد: اخلاق دیجیتال قوانین و اصولی است که باید در جایی که واسط ارتباط انسانی کامپیوترها هستند به آنها پایبند باشیم. وقتی واسطی بین کامپیوتر و من و شما قرار دارد، طبیعتا هر چه نقش کامپیوتر در این رابطه پررنگ‌تر می‌شود گرایش به اخلاق دیجیتال هم پررنگ‌تر می‌شود چون این واسط بدون عقل و واکنش نیست و به عنوان‌ مثال اگر در گذشته کامیپوتر به مثابه ابزاری در دست پزشک بود ولی امروزه پزشک، ویژگی بیماری شما را وارد سیستم می‌کند و خود سیستم تشخیص می‌دهد بیماری شما چیست. بدین صورت رفته‌رفته پزشک از فرایند حذف شده و دستگاه برای شما تصمیم می‌گیرد شما چه بیماری دارید.

وی افزود: در این فضای مجازی ما نیازمند یکسری توجهات هستیم. اولین توجه در عرصه سیاست‌گذاری است و سیاست‌گذاران باید قوانینی بگذارند که حق و حقوق کاربران را مشخص کند. یک بخش دیگر آموزش و فرهنگ‌سازی در جایی است که طرف مقابل ما کامپیوتری است که قدرت تصمیم‌گیری دارد. کاری که در این مطالعه انجام دادیم این است ببینیم در اسناد سلامت تا چه میزان به این مقولات پرداخته شده است. اجمالا کارها بسیار ناقص است و ابتدای مسیر هستیم. از قدیم اخلاق بخشی از حوزه سلامت بوده و ما باید در عصر جدید نیز به این مقوله توجه کنیم. امیدواریم در آینده رهنمودهایی برای اخلاق دیجیتال در فضای سلامت شکل بگیرد.

اخلاق دیجیتال امید بشر در تجربه زیست مجازی

در ادامه نشست احد فرامرز قراملکی؛ استاد دانشگاه تهران با عنوان «هم‌سرنوشتی جهانی و اخلاق فضای مجازی» سخنرانی کرد و گفت: من ابتدا باید تصویرم را از اخلاق دیجیتال عرض کنم. اخلاق دیجیتال رویکرد تحلیلی اخلاق هنجاری در موقعیت معین در زیست مجازی است. ابتدا عرض کنم مواجهه حیوانات و اجداد ما با مشکلاتی که در زندگی داشتند واکنش ستیز و گریز بوده است، یعنی با محاسبه غریزی یا می‌گریختند یا ستیز می‌کردند که پایه هر دو ترس بوده است. مشکلات امروزی بشر تفاوت ماهوی پیدا کرده است. سازوکار بقای تمدنی با واکنش جنگ و گریز نمی‌تواند مشکلات را حل کند و واکنش هوشمندانه را اقتضا می‌کند.

وی ادامه داد: ترس عاملی است که مادر و پدر و معلمان در نهاد کودک ایجاد می‌کنند و در این جهت به جای درست کاری دست به دست‌کاری می‌زنند و این دست‌کاری یعنی فریب. همانگونه که گفته‌اند اندیشیدن سخت است اما ترس آسان است لذا دائما ما سازوکار جنگ و گریز داریم در حالی که باید ترس را تحلیل کنیم و مواجهه هوشمندانه داشته باشیم. مسئله این است که فضای مجازی بر ترس بشر افزوده یا کاسته است.

وی تاکید کرد: در مواجهه جنگ و گریز، اصل پیش‌بینی ناپذیری است که ترس را افزایش می‌دهد. آیا در عصر امروز پیش‌بینی‌پذیری افزایش پیدا کرده است یا نه؟ تمام علوم دست به دست هم داده‌اند تا طبیعت را قابل پیش‌بینی کنند ولی آیا خود ما انسان‌ها پیش‌بینی‌پذیری را افزایش دادیم یا کاهش دادیم. در سال ۱۹۹۸ یک پژوهشگر کتاب مهمی نوشت و آن را به نام قانون جنگل نام‌گذاری کرد: «یا بخور یا خورده می‌شوی». عنوان فرعی کتاب قدرت پیش‌بینی‌پذیری در ساختن آینده شما بود. ادعا این است انتظاری که ما از اخلاق دادیم کمک به پیش‌بینی‌پذیری ما است.

وی تصریح کرد: نکته اصلی این است مهمترین عنصر در سازوکار بقای تمدنی درک هم‌سرنوشتی بشر است. مرادم از هم‌سرنوشتی این است که عضویت در یک‌گروه اجتماعی باعث می‌شود همه اعضا در امور سرنوشت‌ساز شریک شوند. هم‌سرنوشتی سطوح مختلف دارد از جمله هم‌سرنوشتی سازمانی. همچنین به دلیل تجارب دوره پساتجددگرایی هم‌سرنوشتی جهانی داریم. درک هم‌سرنوشتی جهانی اهمیت زیادی در بحث اخلاق دارد. مثال مناسب هم‌سرنوشتی مسافران یک کشتی هستند. سوال ما این است که هم‌سرنوشتی رو به بازندگی دارد یا رو به بالندگی؟ نتیجه مشارکت عمومی در هم‌سرنوشتی است. جهانی شدن و تحولات عصر اطلاعات درک هم‌سرنوشتی را آسان کرده ولی آیا هدایتش را هم آسان‌تر کرده است؛ این یک پرسش است.

قراملکی در پایان یادآور شد: چگونه می‌توان در عصر زیست مجازی هم‌سرنوشتی را به بالندگی هدایت کرد‌ و در کنار آسایش، آرامش را زیاد کرد. آیا فضای مجازی پیش‌بینی‌پذیری را افزایش داده است یا کاهش؟ آیا عصر دیجیتالی شدن، واکنش هوشمندانه را تقویت می‌کند یا بشر راه دیگری برای گریز و ستیز پیدا کرده است و دنیای جدید بر طبل جنگ و گریز می‌کوبد. اخلاق دیجیتال را اگر امید بشر در تجربه زیست مجازی بدانیم، آن وقت این مساله مطرح می‌شود که باید در اخلاق حداکثرگرا باشیم یا اعتدال‌گرا یا حداقل‌گرا. فلاسفه سه دسته هستند برخی حداکثرگرا، برخی اعتدال‌گرا و برخی حداقل‌گرا. به نظرم این «یا» اشتباه است و ما باید هر سه باشیم یعنی در اخلاق دیجیتال، برای برنامه کوتاه مدت در جهت حفظ هم‌سرنوشتی به حداقل‌گرایی نیاز داریم، در برنامه میان‌مدت به اعتدال‌گرایی نیاز داریم و در برنامه بلندمدت برای بالندگی هم‌سرنوشتی به حداکثرگرایی اخلاقی نیاز داریم.