ایمان به قیامت و معاد در سوره غاشیه

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین یادداشتی را به مناسبت ایام مباهله و با محور «پرسشگری در قرآن» نوشته که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم.

در رخداد‌های تاریخ اسلام کمتر رویدادی به پایه و منزلت واقعه مباهله می‌رسد، هرچند که از صدر اسلام تاکنون توجه کافی به این رخداد مهم نشده است. با گرامیداشت این رخداد بی‌مانند، گفتار دیگری از پرسشگری در قرآن کریم را تقدیم حضور مخاطبان می‌کنیم.

مانند بسیاری از سوره‌های قرآن کریم، سوره هشتاد و هشتم قرآن کریم نیز با پرسش آغاز شده است، پرسش سوره غاشیه چنین است. آیا حدیث فراگیرنده/ غاشیه، به تو رسیده است؟ چنانچه اشاره شد، اغلب پرسش‌ها در قرآن کریم، استفهام حقیقی نیستند، بلکه عمدتاً در سیاق پرسش، غرض مهم دیگری نهفته است و قرآن کریم درصدد است تا با اسلوب پرسشی، آن غرض مهم را جلوه‌گر کرده و آن را مورد توجه مخاطب قرار دهد.

یکی از تأکیدات در قرآن کریم، توصیف و در نهایت ایمان به قیامت و معاد است که در سوره‌های متعدد قرآن با بیان‌های مختلف بدان اشاره شده است. رخداد قیامت و بازگشت انسان به سوی خداوند از مسلمات مشترک اعتقادی در ادیان ابراهیمی است، اما جزئیات آن از جمله نحوه حضور و حشر انسان‌ها در صحنه قیامت گویا در قرآن کریم صورت کامل‌تر و جامع‌تری یافته است. از این رو در بسیاری از سوره‌ها صحنه‌های قیامت توصیف شده است. از جمله در نخستین آیه سوره غاشیه سخن از واقعه قیامت با عنوان غاشیه به معنای واقعه دربرگیرنده (همه انسان‌ها) آمده است که از آن به عنوان سخن نو و جدید یاد شده است.

در این سوره به فرجام انسان‌ها و وضعیت آن‌ها در قیامت در قالب دو نماد یا دو چهره مختلف و متمایز اشاره شده است. چهره‌های غم‌زده و شرمسار که در نقمت و عذاب آن روز گرفتارند و چهره‌هایی (انسان‌هایی) که طراوت و شادابی دارند و از نعمت‌های فراوان و بی‌مانند بهشتی بهره‌مند هستند. پرسش‌هایی که در اواسط این سوره آمده است نیز به نوعی درصدد تنبه و آگاه کردن انسان‌ها به تحقق قیامت مرتبط و درصدد است تا توجه و ملاحظه انسان را به خلقت آسمان، زمین، کوه‌ها و شتر (حیوان عظیم‌الجثه)، معطوف دارد تا انسان‌ها با مناظره این مخلوقات به قدرت خداوند در وقوع قیامت باورمند شوند و یقین بدانند خداوندی که آسمان و زمین و ... را خلق کرده است، قادر است، قیامت را نیز برپا کند و انسان‌ها را در روزی که هیچ شکی در آن نیست و هیچ‌کس را گریزی از آن نیست، جمع و به اعمالشان رسیدگی کند.