دیپلماسی دینی را جدی بگیریم

به گزارش ایکنا، احمد شاکرنژاد؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 16 تیرماه در نشست علمی «گزارش سفر علمی به کشورهای هندوستان و گرجستان» با بیان اینکه بنده از 23 آوریل تا یک می به جهت تعامل با شیعیان و هندوها و بررسی تحولات هندوئیسم معاصر به چند شهر هندوستان مسافرت علمی داشتم، گفت: دو شهر ریشی‌کش و دهرادون در شمال دهلی شهرهایی بود که ابتدا به آنجا سفر کردم، در این دو شهر هندوئیسم معاصر و هندوئیسم کلاسیک به فاصله 30 کیلومتر از هم قابل مشاهده است یعنی در شهر ریشی‌کش هندوئیسم معاصر و در شهر دهرادون هندوئیسم کلاسیک وجود دارد.

وی با بیان اینکه یوگا و مدیتیشن که در هند معروف است مربوط به هندوئیسم کلاسیک نیست، افزود: هندوئیسم کلاسیک همان هندوئیسمی است که از قدیم می‌شناختیم و کاملا مرتاضانه است یعنی افرادی خیلی سنتی و اهل ریاضت و دوری‌گزیدن از جهان مدرن مشغول عبادت‌های خاص هندو هستند و شهر هم توریستی نیست ولی 30 کیلومتر بالاتر یعنی ریشی‌کش، توریستی است و هندوهای مدرن و هندوئیسم معاصر در آنجا موج می‌زند و پلاژهایی در کنار دریا وجود دارد که توریست‌ها به آنجا می‌روند و برنامه یوگا و تفریح و بازارچه‌های فروش معنویت و کالاهای معنوی هم به صورت پررنگ وجود دارد؛ یعنی یک هندوئیسم مدرن‌شدن و جدید وجود دارد.  

شاکرنژاد بیان کرد: من بعد از این دو شهر به دهلی رفتم و در چند روز آنجا بودم و چیزی که برای من جذاب بود طریقت‌های جدید هندو از زیرشاخه‌های هندوئیسم مشهود بودند مانند معبد اشو و معبد فرقه هاراکریشنا و یا طریقت توشیتا و ... . از مسائل دیگر جذاب برای من این بود که ببینم هندوئیسم چگونه پیوند با سبک زندگی مدرن ایجاد کرده است که از دغدغه‌های مهم برای ما هم هست و پیشرفتی که هندوئیسم در این عرصه داشته است برای من جالب بود زیرا توانسته بودند فرهنگ هندو را به سازه تربیتی و سبک زندگی تبدیل کنند تا بتوانند نسل جدید خود را هندو نگاه دارند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه معبد آکشاردام در دهلی از جمله معابدی است که در 11 کشور شعبه دارد و چیزی حدود 4 هزار مرکز در سراسر جهان دارد، گفت: یکی از معابد اصلی آن در ابوظبی است که چند ماه قبل افتتاح شد ولی باشکوه‌ترین آن در دهلی است، البته مرکز فرماندهی آن در دهلی نیست؛ آکشاردام(آکشارداهام) مدل کاملی از پیوند آموزه‌های هندو با تربیت و معنویت و سبک زندگی است یعنی با ابزار و اشکال مدرن تلاش کرده‌اند تا هندوئیسم را وارد تربیت کودکان و رشد معنوی آنان کنند. 

 
آموزش سبک زندگی هندوئیسم در معابد هند

رئیس پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه این معبد فرهنگی تربیتی است و مخاطبان آن خانواده‌ها هستند، اظهار کرد: این معبد در فضایی بالغ بر 20 هکتار در حومه دهلی است؛ البته این زمین قرار بوده است به مسلمانان داده شود ولی به هر دلیلی به هندوها اعطا کردند؛ این معبد خیلی باشکوه است ولی در کنار آن مطالب قابل مطالعه برای ما وجود دارد؛ یک موزه انسان‌شناسی در آن جا دارند که در داخل آن سینما، موزه بوم‌شناختی و زنده است یعنی شخصیت‌های جریان خود را به شکل مجسمه درآورده‌اند که حرکت دارند و صحبت می‌کنند؛ از ابتدا که وارد تور داخل این معبد می‌شوید تا انتهای بازدید حدود شش تا هفت ساعت طول می‌کشد و پیوند آموزه‌های هندو با سبک زندگی در این معبد به راحتی قابل مطالعه و مشاهده است؛ با تصویر به زنان و کودکان آموزش هندوئیسم می‌دهند. 

وی افزود: این کار در قالب سینما و نمایش سه بعدی و دیدن موزه و ... انجام می‌شود؛ مثلا شما وارد یک کشتی شده و کشتی در دور معبد در حال گردش است و در طول مسیر تعامل فرهنگی با هندوئیسم به چشم می‌خورد و آموزش لازم را از طریق یکسری مجسمه‌های زنده ارائه می‌دهند. یا وارد اتاق تاریکی می‌شوید و ضمن توضیح مشکلات فراوری افراد صخره‌ای دیده می‌شود که این صخره شروع به تراشیدن خودش می‌کند و در حقیقت مشکلات زندگی را ابزارهایی برای خودسازی معرفی می‌کند کما اینکه صخره برای مقاوم‌شدن خودش را می‌تراشد؛ جالب اینکه در بدو ورود به این معبد همه ابزارهای ارتباطی را از مسافران می‌گیرند و کاملا در یک فضای آرام  ایزوله این کار آموزش و فرهنگسازی انجام می‌شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: این کار هندوهای معاصر خیلی جذاب است که با ابزار و تکنولوژی جدید هندوئیسم را به آموزه‌های سبک زندگی تبدیل و مردم را با آن آشنا کنند، با رقص آب، با رنگ و ابزارهای مختلف تلاش می‌کنند آموزه‌های خود را منتقل کنند؛ محدوده بزرگی برای بازی بچه‌ها و خرید ابزارآلات فرهنگی و معنوی هم دارند و در معابد دیگر هم به درجاتی این مسائل وجود داشت. 

شاکرنژاد با اشاره به سفر خود به شهر امریتسار بعد از دهلی، گفت: این شهر، شهر مقدس آئین سیکه است و معبد طلایی در آنجاست و در آنجا هم سیک‌ها همه تلاش خود را می‌کردند تا با موزه مردم‌شناسی و استفاده از ابزار روز آموزه‌ها و هویت‌های خود را به بچه‌ها منتقل کنند؛ برای من واقعا جالب بود که هندوئیسم چقدر بر روی سبک زندگی کار می‌کند. من دو روز بعد از هند وارد گرجستان شدم که ورود ما مصادف با روز عید پاک بود؛ غروب به کلیسا رفتیم و در مراسم عید پاک شرکت کردم ولی جالب بود که مسیحیان غیر از طریقت اونجلیست‌ها خیلی به سبک زندگی اهمیت نمی‌دهند دقیقا برعکس هندوها که اینقدر به این مسئله تاکید داشتند؛ در عید پاک معمولا جوانان حاضر در کلیسا از کسانی که به شدت درگیر این مراسم بودند فاصله می‌گرفتند و بیشتر هدفشان از حضور در این مراسم دیدن دوستانشان بود تا مشارکت در عید معنوی ولی در هند، کاملا جوانترها درگیر مراسم بودند و این طریقت‌های جدید در کار خود موفق بوده‌اند. 

 
نقش دیپلماسی دینی در معرفی مکاتب و مذاهب

شاکرنژاد با اشاره به تجربه حضور در گرجستان و ارائه مقاله در کنفرانسی در این کشور با بیان اینکه ارائه بنده در مورد دیپلماسی دینی بود، گفت: برخی آموزه‌ها در تشیع وجود دارد که به ما می‌آموزد نیاز نیست فکر کنیم هندو و مسیحی را قبول داریم یا نداریم و به صرف اینکه او یک انسان است می‌توانیم با او تعامل داشته باشیم که به آن تسلای معنوی گویند؛ یعنی اگر کسی عزیزی را از دست می‌دهد ما فکر نمی‌کنیم چون هندو و یا مسیحی است به او تسلیت نگوییم یا به کمک او نرویم زیرا این اعتقاد شیعه است؛ البته ما اختلافات جدی با مسیحیت و هندو و ... داریم ولی هنر در دیپلماسی دینی این است که با پذیرش اختلافات و مشکلات، راه را برای گفت‌وگو باز کنیم.

وی با بیان اینکه تاریخچه گفت‌وگوی ادیان، تاریخچه خوبی نبوده است، اظهار کرد: از زمانی که پروژه گفت‌وگوی ادیان شروع شده است درصدد بوده‌اند تا اختلافات بین مذاهب و مکاتب مختلف را منکر شوند و مخفی کنند؛ در واقع گفت‌و‌گوی ادیان فانتزی و آکادمیک بوده است ولی مهم این است که ما اختلافات بین خود را بپذیریم و با سلامت با یکدیگر زندگی کنیم.

رئیس پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: یک پایان‌نامه‌ای را محققی در مورد طهارت هندوها نوشته است که بنده در دفاع آن حضور داشتم؛ فکر می‌کنم این پژوهش‌ها خوب است ولی باز مسائل ما را حل نمی‌کند زیرا در هندوستان مسئله اصلی مسلمین این است که هندوها پاک یا نجس هستند؛ زمانی می‌توان به نتیجه رسید که کفش‌های آنان را بپوشیم و با آنان راه برویم زیرا بحث طهارت هندوها آنقدر مهم بوده است که اصلا یک کشور از هندوستان قدیم جدا شده و امروزه به پاکستان تبدیل شده است. راه حل مشکلات در میدان تعامل با هندوها رخ خواهد داد؛ مثلا اینکه ما در چه سطحی می‌توانیم با آنان دوستی برقرار کنیم. 

وی اضافه کرد: اخیرا بحث حکمرانی اخلاقی در پژوهشگاه مطرح است؛ حکمرانی قصد ندارد از بالا دستورالعمل بدهد بلکه در دل تجارب مردم و برخاسته از شیوه‌هایی که خود مردم طی می‌کنند آن را تقویت می‌کند تا با چالش کمتری این مسیر طی شود؛ در سفر هندوستان برای من جالب بود که توانسته بودند دیپلماسی معنوی را با محوریت آموزه‌های خود راه بیندازند و آنقدر شعاع این دیپلماسی زیاد است که به ایران و عربستان و قطر و ... هم رسیده است؛ این دیپلماسی را حاکمیت آن‌ها ایجاد نکرده است بلکه خود مردم آنجا ایجاد کرده‌اند و حکمرانی یعنی این. 

رئیس پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: مثلا برای تولید قدرت نرم در هند به این نتیجه رسیده‌اند که یوگا می‌تواند این کار را برای آنان انجام دهد و از طریق آن با کشورهای دیگر تفاهم کرده و محور مشترک می‌یابند؛ الان شعبه‌ای از یوگا که در ابوظبی ایجاد شده است توسط خود ارگان‌های مردم نهاد تاسیس شده است و برای کارگران هندی این کار راه‌اندازی شده است. نتیجه اینکه دیپلماسی دینی محور مشترک و جذاب در این دو سفر برای بنده بود که می‌توانیم از آن درس بگیریم. ما باید در ایده حکمرانی پای مردم را به میان بیاوریم و فکر نکنیم خودمان می‌توانیم انجام دهیم.