عقوبت حق‌الناس در همین دنیا به انسان می‌رسد

«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن (سوره بقره آیه 282) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است».

اوج تجلیگاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند برداشت چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا در ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی»، نوشته آیت‌الله‌العظمی مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش دوم با موضوع «عواقب دنیوی تضییع حق مردم» را می‌خوانید.

باید توجه شود که حق‌الناس نه تنها در قیامت بلکه در دنیا نیز دامن انسان را می‌گیرد. آیاتی از قرآن کریم مؤید این حقیقت است از جمله می‌فرماید «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّما بَغْيكُمْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ مَتاعَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ إِلَيْنَا مَرْجِعُكُمْ فَنُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» ای مردم ظلم شما قبل از قیامت در همین دنیا دست و پاپیچ شما می‌شود و شما را گرفتار خواهد ساخت. 

این آیه بسیار درس‌آموز است، از این جهت توصیه می‌شود که همه به خصوص جوان‌ها آن را حفظ کنند و به عنوان مراقبه هر روز بخوانند و برای خود معنا کنند. بعد به نفس خویش هشدار دهند و زنگ خطر بزنند که ظالم و کسی که حق‌الناس بر گردن اوست در همین دنیا بدبخت خواهد شد. 

امیرالمؤمنین(ع) از قول رسول خدا(ص) نقل می‌کنند که ظلم و حق‌الناس یکی از گناهانی است که «تُعَجَّلُ عُقُوبَتُهَا وَلَا تُؤَخَرُ إِلَى الْآخِرَةِ» عقوبت آن در همین دنیا به انسان می‌رسد. بسیاری از مشکلات و گره‌های کور زندگی ناشی از پایمال کردن حق مردم است. 

آنان که در زندگی، غصه، نگرانی و اضطراب دارند باید رفتار خود را بررسی کنند و چنانچه ظلمی در آن مشاهده کردند دست از آن بردارند. کسانی که به رغم برخورداری از وضع مالی خوب و خانواده شایسته، گرفتارند و در زندگی همواره با معضلاتی مواجه می‌شوند، باید قدری فکر کنند و دریابند که به چه کسی ظلم کرده‌اند؟ حق چه کسی را ضایع کرده‌اند؟ به چه کسی تهمت زده‌اند؟ از که غیبت کرده‌اند؟ زخم زبان و توهین آنها چه افرادی را شامل شده است؟ 

باید حقوق پایمال شده را بیابند و در همین دنیا به توبه و جبران آن بپردازند تا از گرفتاری و درماندگی رهایی یابند. امام باقر(ع) ظلم و تعدی را از جمله اعمالی می‌شمارند که عامل آن نمی‌میرد تا بازتاب ناگوار آن را ببیند «لا يَمُوتُ صَاحِبُهُنَ حَتَّى يَرَي وَبَالَهُنَّ»

آزار رساندن به همسایه یا همکار، ظلم به خویشاوند و به طور کلی اذیت کردن مردم وزر و وبال دارد و در همین دنیا انسان را گرفتار می‌کند. این گرفتاری‌ها، اثر وضعى ظلم و حق‌الناس است که بنا بر فرمایش امام باقر(ع) هرکسی پیش از مرگ ناچار است سنگینی بار آن را تحمل کند. ظلم و گناه انسان نه تنها گریبان خودش را می‌گیرد بلکه در آینده فرزندان او نیز اثر منفی دارد و آنان در اثر گناه پدر و مادر به سرنوشت شومی گرفتار می‌شوند. مثلاً گاهی یک ظلم یک زخم زبان یک غیبت یا یک تهمت علاوه بر خود انسان‌، فرزند او را نیز یک عمر دچار مصیبت می‌کند.

قرآن کریم می‌فرماید «وَلْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَةً ضِعَافاً خَافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللَّهَ وَلْيَقُولُوا قَوْلاً سَدِيداً» گرفتاری و حیرانی ناشی از ظلم فقط دامن ظالم را نمی‌گیرد، بلکه خانواده و اطرافیان او نیز مجبورند به ظلم او بسوزند.

امام صادق(ع) در روایتی می‌فرمایند هر کس به دیگران ظلم کند، گرفتاری آن را در خودش یا در مالش یا در فرزندانش می‌بیند «مَنْ ظَلَمَ مَظْلِمَةً أُخِذَ بِهَا فِي نَفْسِهِ أَوْ فِي مَالِهِ أَوْ فِي وُلْدِهِ» فساد اخلاقی بسیاری از جوان‌ها در اثر خوردن مال حرام و ناشی از ظلم پدر و مادر آنها به دیگران است. وقتی پدر یا مادر در کار مردم کارشکنی می‌کند، با غیبت، سرزنش و اهانت شخصیت دیگران را لکه‌دار می‌کند و دست به آبروریزی می‌زند، با گناهانی نظیر احتکار کم‌فروشی و گران‌فروشی حق افراد جامعه را پایمال می‌کند در محل کار و در وقت اداری سرگرم تلفن همراه و فضای مجازی است و به جای انجام وظیفه مشغول کارهای شخصی می‌شود؛ ظلم او فرزندش را نیز می‌گیرد، دختر یا پسر او فاسد و لاابالی می‌شوند و آبرویش را می‌برند.

باید توجه شود که گرفتاری آن فرزندان تقصیر خداوند نیست، بلکه آنها در آتشی می‌سوزند که پدر و مادرشان روشن کرده‌اند. اگر کسی یک ساختمان را شعله‌ور کند و اهل آن را در آتش بسوزاند آیا خدا مقصر است یا آنکه آتش‌افروزی کرده؟ آتش حق‌الناس نیز ربطی به پروردگار متعال ندارد ولی ذات باری تعالی از سر لطف و رحمت خود برای آن فرزندان جبران خسارت می‌کند. اگر لایق باشند دست آنها را می‌گیرد تا سقوط نکنند و در زندگی فرصت‌هایی سر راهشان قرار می‌دهد که با غنیمت شمردن و استفاده از آن فرصت‌ها می‌توانند پیشرفت‌های جهشی داشته باشند. 

یکی دیگر از پیامدهای ناگوار ظلم و حق‌الناس در دنیا که دامن افراد و اجتماع را می‌گیرد، قطع نزولات آسمانی است. امام سجاد(ع) می‌فرمایند ظلم در قضاوت، شهادت دروغ، کتمان حق، خودداری از ادای زکات، کوتاهی در قرض دادن، یاری نکردن محرومان و سنگدلی نسبت به فقرا و نیازمندان و نیز ظلم به یتیمان و نیازمندان و رد کردن سائل در شب گناهانی هستند که باران آسمان را حبس می‌کنند «تَحْبِسُ غَيثَ السَّمَاءِ»

تضییع و پایمال کردن حق مردم مانع استجابت دعا نیز می‌شود. طبق روایتی که از قول امام صادق نقل شده کسی که خواهان استجابت دعای خویش است. باید درآمدش حلال و پاکیزه باشد و حقی از مردم به گردن او نماند. آن حضرت در ادامه روایت می‌فرمایند «إِنَّ اللَّهَ لَا يَرْفَعُ إِلَيْهِ دُعَاءُ عَبْدٍ وَ فِي بَطْنِهِ حَرَامٌ أَوْ عِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ» خداوند متعال دعای کسی که در شکمش لقمه حرام یا به گردن او حقی از مردم باشد را اجابت نمی‌کند. 

حتی طبق روایات، دعای کسی که برای ظلم ظالم عذری تراشیده و ضایع شدن حق مردم را به نحوی توجیه کرده است مستجاب نخواهد شد. در حدیثی از امام جعفر صادق(ع) نقل شده است «مَنْ عَذَرَ ظَالِماً بِظُلْمِهِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِ مَنْ يَظْلِمُهُ فَإِنْ دَعَا لَمْ يَسْتَجِبْ لَهُ وَلَمْ يَأْجُرُهُ اللَّهُ عَلَي ظُلَامَتِهِ» بر این اساس هرکس ظلم ظالمی را توجیه کند خداوند متعال کسی را بروی مسلط می‌گرداند که به او ستم کند دعای او نیز مستجاب نمی‌شود و در ازای ستمدیدگی‌اش اجر و پاداشی ندارد.