زیارت عاشورا؛ صمیمانه‌ترین نوع ارادت به سیدالشهدا(ع)

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین به مناسبت ایام ماه محرم یادداشت‌هایی را با محور «زیارت امام حسین (ع)» منتشر می‌کند، مشروح دومین قسمت را در ادامه می‌خوانیم.

چنانچه در گفتار قبل وعده کردیم، در این گفتار به تفصیل بیشتر به تقریر بحث می‌پردازیم. زیارت یا در حضور محقق شده و یا در متن متجلی می‌شود. چنانچه اشاره شد، یکی از مشهورترین زیارتنامه‌ها، زیارت عاشورا است که جایگاه فوق‌العاده‌ای در میان زیارتنامه‌ها از یک سو و شیعیان و دوستداران اهل بیت(ع) از سوی دیگر دارد.

تاکنون کتاب‌ها و شرح‌های مختلف، متعدد و ارزنده‌ای درباره زیارت عاشورا نگاشته شده است؛ از جمله کتاب «ترجمه لغات و شرح مفاهیم زیارت عاشورا» که به زبانی ساده هم زیارت را ترجمه و هم مفاهیم و لغات آن را به صورت ساده، قابل فهم و کوتاه برای عموم علاقه‌مندان شرح کرده است، اما آنچه در سلسله گفتار‌های آتی درباره زیارت عاشورا نوشته می‌شود، تلاش جدیدی است که با رویکرد گفتمانی و با توجه به سه مولفه غیریت‌سازی، برحسته‌سازی و هویت‌سازی به تحلیل آن پرداخته می‌شود.

زیارت عاشورا از یک سو، صمیمانه‌ترین نوع ارادت و دلدادگی به اباعبدالله الحسین(ع) و از سوی دیگر صریح‌ترین مفاهیم و عبارت‌های تبری‌جویانه از دشمنان آن حضرت است.

هر چند در سایر زیارتنامه‌های امام حسین(ع) مانند زیارت وارث، زیارت اربعین و ... نیز این دوگانه وجود دارد؛ اما دوگانه‌ای که در زیارت عاشور وجود دارد، متمایز است. از این منظر می‌توان مدعی شد که هیچ متن زیارتی را نمی‌توان مانند زیارت عاشورا یافت که دارای چنین ویژگی دوگانه‌ای باشد. به عبارت دیگر متن زیارت عاشورا، متن گفتمانی به این معنای است که در آن «خود/ دوست» و «غیر/دشمن» به واضح‌ترین شکل بیان و برجسته شده است و همین ویژگی، زیارت عاشورا را از سایر متن‌های زیارتی متمایز می‌کند. غیریت‌سازی در متن زیارت عاشورا با توجه به نوع برجسته‌سازی آن به گونه‌ای است که قابل مقایسه با سایر متن‌های زیارتی نیست.

در سلسله گفتار پیش رو سعی می‌شود با چنین رویکردی مرز‌های تقابلی زیارت مشخص و سپس، به سوال مورد اشاره در گفتار گذشته پاسخ داده شود. در گفتار بعد ان‌شاءالله درباره قلمرو‌های گفتمانی زیارت عاشورا بحث می‌کنیم و دوگانه‌های مصرح در متن را برمی‌شماریم.