تأسی به فرهنگ؛ بهترین روش به‌کارگیری فریضه امر به معروف
رئیس پژوهشکده مطالعات اجتماعی با بیان اینکه امر به معروف و نهی از منکر زمانی با موفقیت اجرا می‌شود که مخاطبان آمران به معروف و ناهیان از منکر احساس کنند که خیر فردی و اجتماعی آنها در نظر گرفته شده است، گفت: تأسی به فرهنگ بهترین روش برای اجرای صحیح امر به معروف و نهی از منکر است.
پس از شناخت اهمیت و ضرورت امر به معروف و نهی از منکر به عنوان دو فریضه واجب بر هر مسلمان و راه رسیدن جامعه به سعادت و حرکت به سوی خیر، لازم است شیوه‌های ساده و کاربردی اجرای آن آموزش داده شود تا هر مکلف بتواند با موقعیت‌شناسی و طبق شرایط مختلف، بهترین شیوه را برگزیند و به آن عمل کند. تذکر معمولاً برای غالب افراد خوشایند نیست و ممکن است ناراحتی و اختلاف ایجاد کند، پس اگر آمر یا ناهی به عنوان یک مصلح اجتماعی، دغدغه‌هایی جز وظیفه‌محوری و خداجویی، اصلاح افراد و جامعه و خیرخواهی و اخلاص‌مداری نداشته باشد، باید بتواند طوری تذکر دهد که مخاطب بدون ناراحتی و اجبار، به سمت اصلاح متمایل شود.
رسیدن به این مرحله مستلزم دانستن برخی نکات و به‌کارگیری آنها در شرایط متناسب است. به همین مناسبت ایکنا در رابطه با اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در جامعه و شیوه صحیح آن به گفتوگو با محمدسالار کسرایی، عضو هیئت علمی دانشگاه و رئیس پژوهشکده مطالعات اجتماعی پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید و می‌بینید.
ایکنا ـ با توجه به اهمیت فریضه دینی امر به معروف و نهی منکر، چه مهارت‌هایی برای ادای این فریضه مؤکد دینی باید مدنظر باشد تا نتیجه مطلوب حاصل شود؟
چنانچه به مقوله امر به معروف و نهی از منکر از منظر علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی بنگریم، هر جامعه‌ای به ویژه جامعه ایران اسلامی هنجارها و ناهنجاری‌ها و نیز معروفات و نواهی خود را دارد. همچنین، اگر علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی را مدنظر قرار دهیم، بحث بر سر این است که جامعه باید خود را کنترل کند. به همین دلیل بسیاری از جامعه‌شناسان به ویژه افرادی که به دنبال رویکرد کارکردگرایی هستند، بیشتر به دنبال ایجاد تعادل در جامعه هستند. اگر جامعه متعادلی داشته باشیم، جامعه بخش‌های مختلف خود را کنترل می‌کند و توازن رفتاری در چارچوب قوانین و قواعد پذیرفته شده در جامعه می‌رسد.
به همین دلیل در جوامع توسعه‌یافته و جوامعی که از لحاظ فرهنگی پیشرفته هستند، افراد بسیاری از نواهی و منکرات که ممکن است منکرات مربوط به حوزه دین و مذهب و یا منکرات اجتماعی باشد را به دلیل اینکه ممکن است به جامعه ایشان آسیب برساند، دوری می‌کنند. برای مثال در جوامع توسعه‌یافته فرهنگی، مردم در محیط اجتماعی خود ضایعات مصرف خود را رها نمی‌کنند و حتی از آن برای بازیافت و استفاده مجدد بهره‌گیری می‌کنند. این مسئله در جوامع پیشرفته به یک شکل و شیوه اجتماعی تبدیل شده که افراد به این نتیجه و تشخیص رسیده‌اند که این ضایعات به محیط اجتماعی آنها ضرر می‌رساند. لذا هر یک از افراد این جوامع به صورت خودکنترلی از نواهی و منکرات دور می‌شوند.
همچنین، ممکن است در جامعه‌ای رفتار افراد نه تنها به خود ایشان بلکه به دیگر افراد جامعه آسیب برساند و یکی از این رفتارهای ناپسند، توهین به عقاید دیگران است. در جوامع توسعه‌یافته از لحاظ فرهنگی، افراد جامعه تلاش می‌کنند که رفتارشان به دیگران آسیب نرساند و به هیچ وجه به دنبال توهین به عقاید و تفکرات دیگران نیستند. لذا جامعه خوب جامعه متعادلی است که به یک توازن رفتاری رسیده و افراد در چارچوب قواعد حاکم بر این جوامع، تعادل و توازن رفتاری را رعایت می‌کنند.
در جوامعی مانند ایران که جامعه هنوز به حد مطلوبی مانند کشورهای توسعه‌یافته نرسیده باشد، ممکن است مشکلات و آسیب‌های اجتماعی زیادی وجود داشته باشد که در این زمینه باید کار کرد و جامعه را به آن سطح از آگاهی رساند تا مردم بتوانند خود و جامعه را کنترل کنند و از نواهی و منکرات به دور باشند. در متون دینی ما نیز تأکید فراوانی بر امر به معروف و نهی از منکر شده و این فریضه دینی بنا به دستورات الهی باید ابتدا به صورت قلبی بوده و در ادامه بر زبان جاری شده و به مرحله عمل برسد.
به باور بنده در عرصه عمومی به ویژه از منظر علوم اجتماعی افرادی می‌توانند در حوزه امر به معروف و نهی از منکر موفق باشند که این عمل دینی را به ظریفانه‌ترین شکل خود انجام دهند. منظور از ظرافت این است که این عمل به‌گونه‌ای انجام شود که فرد مقابل و مخاطب آمران به معروف و ناهیان از منکر احساس کند که خیر او و خیر اجتماعی را می‌خواهند. اگر اجرای امر به معروف و نهی از منکر چیزی به غیر از این باشد، حتما با واکنش مواجه خواهد شد و چنانچه به مرحله خشونت برسد، با واکنش‌های شدید مواجه خواهد شد. این واکنش‌ها در جوامعی که مشکلات بیشتری داشته باشند، تندتر و خشن‌تر خواهد بود. پس هر چقدر جامعه با معضلات اجتماعی بیشتری مواجه باشد، واکنش‌ها به امر به معروف و نهی از منکری که به درستی اجرا نشود، بیشتر و شدیدتر خواهد بود.
برای مثال ممکن است فردی در جامعه شبی را با توجه به مشکلات مختلف خود به خوبی سپری نکرده باشد و این مسئله باعث شود تا رفتار این فرد با دیگران تحت‌الشعاع این مسائل قرار گرفته و رفتار خوبی با دیگران نداشته باشد. لذا ممکن است حتی اگر به صورت خیرخواهانه با مردم رفتار کرده و برای امر به معروف و نهی از منکر اقدام شود، با واکنش تند برخی از افراد مواجه شویم. بنابراین، هر چقدر جامعه بتواند خود را کنترل کند، مشکلات اجتماعی نیز کاهش پیدا کرده و مقوله‌ای مانند امر به معروف و نهی از منکر نیز به خوبی پیش خواهد رفت و تأثیرگذارتر خواهد بود.
امروز در کشوری مانند ترکیه برای مثال بانوان زمانی که در اماکن مذهبی حضور پیدا می‌کنند، حجاب خود را به خوبی رعایت می‌کنند و این مسئله نشان‌دهنده توسعه فرهنگی جامعه است و نشان از خودکنترلی جامعه از سوی مردم دارد. جامعه ایران نیز حتماً به این تعادل رسیده است. امروز در ایام ماه محرم قرار داریم و جامعه و حتی افرادی که مذاهب و ادیان دیگری نیز دارند، شعائر مذهبی را در این ماه رعایت می‌کنند. امروز حتی ارمنی‌ها و اهل سنت نیز برای امام حسین(ع) عزاداری می‌کنند و این مسئله به موضوعی ملی تبدیل شده است. لذا اگر چنین شود، نیازمندیم که جامعه به خودکنترلی برسد. این بدان معناست که مردم ایران اسلامی به نقطه‌ای برسند که مسائل مذهبی و دینی را چه اهل این مذهب باشند و چه نباشند رعایت کنند و به باورهای یکدیگر احترام بگذارند. این امر باعث ایجاد تعادل در جامعه خواهد شد. رفتار ما برای امر به معروف و نهی از منکر باید به‌گونه‌ای باشد که طرف مقابل این‌گونه احساس کند که فرد مقابل به عنوان آمر به معروف و ناهی از منکر با دوستی و همدلی به سراغ او آمده و بدون هیچ‌گونه توهین و خشونتی در فکر آگاه‌سازی اوست تا متوجه رفتار ناپسند و ناهنجار خود شود که ممکن است به دیگران آسیب بزند.
ایکنا ـ چگونه می‌توان از ابزار روز برای انجام صحیح امر به معروف و نهی از منکر بهره گرفت؟
بهترین راه برای دستیابی به شیوه صحیح امر به معروف و نهی از منکر، بهره‌گیری از ابزار و شیوه‌های فرهنگی است؛ چراکه اصل این فریضه الهی بر پایه‌های فرهنگی قرار دارد. تولید فیلم‌های هنری در قالب سینما و مجموعه‌های تلویزیونی، اجرای تئاترهای تأثیرگذار، هنر نقاشی و ... همگی ابزاری برای انتقال شیوه صحیح امر به معروف و نهی از منکر هستند تا افراد زمانی که با آن روبه‌رو شوند، این‌گونه به ذهنشان برسد که این هنرها و ابزار فرهنگی به دنبال انتقال پیام امر به معروف و نهی از منکر به آنها هستند.
هرچقدر در عمل به فریضه امر به معروف و نهی از منکر، خشونت به خرج داده شود، با واکنش‌های بسیار تند و خشن مواجه خواهیم شد و هر چقدر نیز بتوانیم پیام این فریضه الهی را به زبان هنر، معرفت و ادب منتقل کنیم و هشدارهای لازم را با به زبان مشفقانه و همدلانه بیان کنیم، در آن زمان می‌توانیم امر به معروف و نهی از منکر را به خوبی در جامعه پیش ببریم. هنر یکی از مؤلفه‌هایی است که در این رابطه ابزار زیادی برای انتقال پیام این فریضه الهی دارد. امیدواریم که بخش‌های هنری و فرهنگی کشور، بیشتر از این مؤلفه برای تثبیت فرهنگ امر به معروف در کشور استفاده کند.
ایکنا ـ وظیفه نهادهای حاکمیتی و مسئولان فرهنگی در رابطه با مقوله امر به معروف و نهی از منکر چیست؟
وظیفه مسئولان نهادهای حاکمیتی و حکومتی بسط فرهنگ شیوه صحیح اجرای امر به معروف و نهی از منکر در کشور است. البته بسط فرهنگی زمانی رخ می‌دهد که گفتار افراد و مسئولان با کردار ایشان یکی باشد. اینکه در آئین زرتشت به عنوان آئین باستانی ایرانیان به گفتار نیک، پندار نیک و کردار نیک اشاره شده، مؤید این است که در صورتی که عمل و سخن افراد یکی باشد، تأثیر بیشتری در میان مردم خواهد داشت. دین اسلام نیز بر یکی بودن و سنخیت قول و عمل افراد تأکید می‌کند و چنانچه قول و عمل مسئولان یکی باشد، می‌توانند به خوبی در رابطه با موارد مختلف همچون امر به معروف و نهی از منکر به فرهنگ‌سازی بپردازند.
امروز صدها مؤسسه فرهنگی در کشور وجود دارد. حال چرا این مؤسسات و نهادهای فرهنگی در کشور موفق نیستند؟ مردم قول و عمل این نهادها و مسئولان آنها را یکی نمی‌بینند. اگر سخن و کردار افراد با هم یکی باشد، مردم نیز به آنها اعتماد می‌کنند و آنها می‌توانند با توجه به ابزارهای فرهنگی و بودجه‌های فراوانی که در اختیار دارند، به اجرای برنامه‌های تأثیرگذار فرهنگی در کشور بپردازند. لذا تنها راه و روش برای اجرای صحیح امر به معروف و نهی از منکر تأسی به فرهنگ و نیز زور و اجبار بدترین وسیله برای نهادینه کردن چنین امری است.
گفتوگو از مجتبی افشار
انتهای پیام
