اصلاح قانون به کودکان بی‌سرپرست خانواده بخشید

به گزارش ایکنا، یکی از خبرهای خوبی که اخیراً به ویژه طی هفته جاری همزمان با هفته بهزیستی منتشر و موجبات شادمانی را فراهم کرد، خبر مربوط به کاهش شیرخوارگاه‌ها و مراکز نگهداری از کودکان بی‌سرپرست بود. اتفاقی که نشان می‌دهد بسیاری از کودکان بی‌سرپرست صاحب پدر و مادر شده و بسیاری از زوج‌های در آرزوی فرزند توانسته‌اند به آرزوی خود برسند و پدر و مادر شوند و کودکانی که شرایط واگذاری به والدین جدید را ندارند در مراکزی شبیه خانواده و یا در کنار خانواده‌های امین نگهداری می‌شوند.

اما این اتفاق مهم و ارزشمند چگونه رخ داد؟ «اگر بخواهید کودکی را به سرپرستی بگیرید باید خودتان فرزند نداشته باشید و زمین و ملکی را به نام کودک بزنید» این جمله بیشترین اطلاعاتی بود که اکثر مردم در خصوص نحوه به سرپرستی گرفتن کودکان بی‌سرپرست در کشور داشتند و البته همین مسئله نیز موجب می‌شد بسیاری از زوج‌های نابارور یا افرادی که تمایل داشتند کودکی را به سرپرستی بگیرند ولی زمین و ملکی نداشتند که به نام کودک بزنند، از این کار منصرف شوند.

اما در سال 94 قانون جدید فرزندخواندگی تصویب شد که طی آن زوج‌های نابارور، زوج‌هایی که فرزند داشتند اما تمایل داشتند کودکی را به سرپرستی بگیرند و دختران مجرد بتوانند سرپرستی کودکان بی‌سرپرست را بر عهده بگیرند. در این قانون سخت‌گیری‌های مالی قانون قبلی اصلاح و امکان به سرپرستی گرفتن کودکان بی‌سرپرست توسط ایرانیان خارج از کشور نیز تسهیل شد.

حمایت مالی در قانون قبلی ذکر شده بود ولی شفافیت در راهکارهای عملیاتی و قانون وجود نداشت اما در قانون جدید بیمه، تملیک اموال و برخورداری از حق مستمری ولی (فوت و از کار افتادگی) مثل کودکان معمولی آورده شده است. در قانون قبلی متقاضیان از طریق دادگاه به بهزیستی معرفی می‌شدند اما در قانون فعلی متقاضیان اول به بهزیستی مراجعه و در صورت احراز صلاحیت به دادگاه مراجعه می‌‌کنند. در قانون قبلی سن فرزندخواندگی تا 12 سال بود اما در قانون جدید تا 16 سالگی افزایش یافته است. در قانون قبلی مرخصی دوره مراقبت برای مادر (فرزندخواندگی زیر 3 سال) وجود نداشت اما در قانون جدید سه ماه مرخصی با حقوق در نظر گرفته شده است. در قانون قبلی مشاوره چندانی قبل از سرپرستی وجود نداشت اما در قانون جدید دفتر مشاوره دینی توسط حوزه علمیه قم با همکاری بهزیستی مشاوره قبل از سرپرستی داده می‌شود.

همین تغییرات در قانون موجب شد تعداد زیادی از کودکان صاحب سرپرستان مؤثر و پدر و مادر شوند.

البته تغییر قانون در خصوص نحوه نگهداری از این کودکان به این تغییرات ارزشمند ختم نشد و در ادامه «شیوه‌نامه اصلاح آئین‌نامه اجرایی قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست» تدوین و اجرا شد که براساس آن تعداد مراکز نگهداری از کودکان و ظرفیت آنها کاهش یافت. در این اصلاحیه اشاره شده است که باید کودکان و نوجوانانی که به موجب حکم مرجع قضایی اعم از دادسرا یا دادگاه جهت نگهداری به بهزیستی سپرده شده‌‌اند، برای مراقبت موقت به خانواده‌های داوطلب سپرده شوند. با این اصلاحات خانواده‌های شایسته، امکان نگهداری کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست را پیدا کردند و شرایط دشوار فرزندخواندگی بر این فرایند حاکم نیست.

به دنبال این اصلاحیه، مؤسساتی جدید شکل گرفت که الگوی مراقبت آنها از کودکان به روش خانواده محور است و جایگزین روش‌های اردوگاهی و گروهی موجود شد. در گذشته نظارت بر نحوه نگهداری در مراکز و مؤسسات بر عهده سازمان بهزیستی و مراجع قضایی بود، اما به موجب اصلاح این آئین‌نامه و با توجه به دغدغه‌ه‌ای که در مورد کیفیت نگهداری این کودک وجود دارد، علاوه بر سازمان بهزیستی و مراجع قضایی، مرجع ملی حقوق کودک نیز بر فرآیند مراقبت از اطفال نظارت می‌کند و همین موضوع شرایط بهتری برای کودکانی که در اختیار خانواده‌ها هستند فراهم کرده است.

همین تغییرات در قانون موجب شد اتفاق خوب نگهداری کودکان در خانواده‌های جدید، خانواده‌های امین و مراکز شبه خانواده رخ دهد. البته در مرکز هر استان و در برخی شهرهای مهم، مرکزی برای نگهداری از کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست همچنان وجود دارد تا اگر خانواده متقاضی برای کودک وجود نداشت، دولت به وظایف خود در این زمینه عمل کند و یا اگر مراقبت در خانواده میزبان یا جایگزین به هر دلیل تداوم نیافت، کودک سریعا به آن مراکز منتقل شود.

تجربه موفقی که اصلاح و اجرای صحیح این قوانین داشت باید سرلوحه سایر قوانین جاری در کشور نیز قرار گیرد و با بررسی‌های کارشناسانه هر جا قانونی وضع شده که نتیجه مطلوبی در پی ندارد و یا قوانینی وجود دارد اصلاح شود. البته در خصوص اصلاح قوانین مربوط به کودکان بی‌سرپرست همچنان باید نظارت قوی بر اجرای درست این قوانین و شناسایی خانواده‌های امین و شایسته وجود داشته باشد تا کودکان در فضایی امن به زندگی خود ادامه دهند. 

افرادی که علاقه‌مند هستند کودکی را به سرپرستی بگیرند می‌توانند با مراجعه به سامانه ملی فرزندپذیری با قوانین و مقررات فرزندخواندگی آشنا و درخواست خود را برای این کار در همین سامانه ارائه کنند.