لیلة‌المبیت؛ اوج ایثار و آغاز هجرت
شب اول ربیع‌الاول را لیلة‌المبیت نامیده‌اند. دلیل این نام خوابیدن حضرت علی(ع) در رختخواب پیامبر(ص) برای جلوگیری از ترور پیامبر از سوی قریشی‌ها و خروج سلامت نبی اعظم(ص) از مکه به سوی مدینه است.
علی متقیان، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و فرهنگ یادداشتی را در خصوص شب لیلة‌المبیت در اختیار ایکنا قرار داده است که متن آن در ادامه می‌آید:
«شب اول ربیع‌الاول را لیلة‌المبیت نامیده‌اند. دلیل این نام خوابیدن حضرت علی (ع) در رختخواب پیامبر (ص) و آغاز هجرت نبی اعظم (ع) از مکه به مدینه است.
سال سیزدهم هجری است، مسلمانان تحت ستم مشرکان مکه، براساس پیمان‌های سال ۱۱ و ۱۲ بعثت، با مردم مدینه به‌ویژه بیعت‌الحرب که در عقبه منا شبانه پیمان بسته شد و در آن پیمان مردم یثرب، شهر خود را در اختیار مسلمانان قرار داده بودند، آماده هجرت شدند. در این طرف، فضای مکه سخت آشفته است و سایه سنگین ظلم سرمایه‌سالاران و مشرکان بر سر تعداد محدود مسلمان باقیمانده، سنگینی می‌کند.
مسلمانان براساس محتوای پیمان سوم عقبه، با قبول همه سختی‌ها و مصادره اموال و جدایی مادر از فرزند و شکنجه و سختی‌ها، بالاخره به یثرب مهاجرت کردند و مورد پذیرایی مردم یثرب (که به انصار شهرت یافتند) قرار گرفته‌اند. در این زمان عمده مردم یثرب مسلمان شده و فضای یثرب آماده حضور پیامبر (ص) بود. اینان برای حضور حضرت، لحظه‌شماری می‌کردند، تا پیامبر اعظم (ص) قدم به شهر آنان نهاده و افتخار میزبانی را به آنان بدهد.
مکیان که اطراف پیامبر (ص) را خلوت دیده، از غیبت مسلمانان استفاده کرده، در دارالندوه جمع شدند تا برای از میان برداشتن پیامبر (ص) تصمیمی اتخاذ کنند. جلسه با حضور سران اقوام که عضو دارالندوه بودند، تشکیل شد. پیرمردی ناشناس در جلسه حضور یافته بود که او را نمی‌شناختند، از دلیل حضورش سوال کردند، پاسخ داد اهل نجد هستم، شنیدم قصد تصمیم‌گیری مهمی دارید، به جلسه شما آمده‌ام تا در این تصمیم مهم شرکت کنم. (ابن هشام این شخص را شیطان نامیده و او را در این تصمیم شریک می‌داند)، پیشنهاد‌های متعددی مطرح شد، در نتیجه تصمیم جلسه با مشورت شیخ نجدی بر این شد که نمایندگان قبایل مختلف، شبانه دسته‌جمعی به خانه پیامبر (ص) حمله کنند و همگی با زدن ضربه، پیامبر (ص) را از پای درآورند.
حضرت از جانب جبرئیل از تصمیم شوم همشهریان خود آگاه شد، و موضوع را با حضرت علی (ع) درمیان گذاشت و از او خواست که آمادگی دارد به جایش در رختخواب آرمیده و خود شهر را ترک کند، علی (ع) با اشتیاق پیشنهاد را پذیرا شد و برای خوابیدن در رختخواب پیامبر (ص)، با این سوال اظهار آمادگی کرد، آیا در صورتی که در بستر شما بخوابم، حضرتعالی به سلامت می‌مانید؟ پیامبر (ص) در پاسخ فرمودند، آری! من به سلامت می‌مانم، علی (ع) با شنیدن پیش‌بینی سلامتی پیامبر (ص)، سجده شکر بجای آورد و افتخار خوابیدن در بستر پیامبر (ص) را پذیرفت، علی (ع) در خانه ماند و پیامبر (ص) از منزل خارج شد.
نوشته‌اند، مکیان اطراف خانه پیامبر (ص) کشیک می‌دادند تا زمان تعیین شده برای حمله نزدیک و حمله‌کنندگان آماده حمله شوند. پیامبر (ص) می‌خواهد از میان این جمعیت خانه را ترک کند، نوشته‌اند حضرت وقتی تصمیم گرفت خانه را ترک کند، آیات اولیه سوره یس را قرائت و از بین مشرکان که منتظر بودند تا شب فرا رسد و نقشه شیطانی خود را عملیاتی کنند، گذشت. در بین راه ابوبکر را دید و او را به همراه خود برد، حضرت از طرف جنوب برخلاف راه مدینه از مکه خارج شدند و در غار ثور استقرار پیدا کردند. مطابق نقشه، مشرکان طبق برنامه از پیش تعیین شده، به خانه پیامبر (ص) حمله‌ور شده، شمشیر‌ها را آماده فرود کردند، با برچیده شدن ملافه سبز، با علی (ع) مواجه شدند که به جای پیامبر (ص) در بستر آرمیده بود. با حضور علی بن ابی‌طالب (ع) در بستر پیامبر (ص) نقشه مشرکان مکه بر باد رفت و موفق نشدند طبق برنامه از پیش تعیین شده، پیامبر (ص) را از پای درآورند و نقشه آنان نقش برآب شد. با عصبانیت تمام، خانه پیامبر (ص) را ترک و تمام تلاش خود را برای دستگیری پیامبر (ص) بکار گرفتند.
کاری که علی بنابیطالب (ع) در لیلة‌المبیت انجام داد، از خودگذشتگی بزرگی بود که در تاریخ ماندگار شد. مفسران قرآن کریم در تفسیر آیه «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ» آورده‌اند این آیه در شأن امام علی (ع) به خاطر این از خودگذشتگی نازل شده است. گفته شد، پیامبر (ص) قبل از حمله مشرکان خانه را ترک کرد و از سمت جنوب از مکه خارج شد و در غاری به نام ثور استقرار یافت. مدت اقامت حضرت در غار را دو روز نوشته‌اند و مشرکان هم با شناسایی رد پا تا درب غار رفتند و تار عنکبوت و لانه کبوتر مواجه شدند.
مشرکان تمام تلاش خود را برای دستگیری پیامبر (ص) به کار گرفتند. به همین دلیل از بی‌راهه و مسیری طولانی‌تر راه مدینه را در پیش گرفت و هجرت را حرکت از مکه به یثرب آغاز کرد. مسیر پنج روزه مکه به مدینه با اقامت دوشبه حضرت در غار ثور ۱۲ روز به طول کشید و در ۱۲ ربیع‌الاول پیامبر (ص) در میان چشم‌های منتظر مردم یثرب، وارد محله قبا شد.
هجرت پیامبر (ص) از مکه به مدینه، نقطه عطفی در گسترش اسلام به شمار می‌رود. مردم مکه با توجه به شناخت کامل از پیامبر (ص) و آشنایی کامل با تبار حضرت، به دلیل موقعیت اجتماعی و اقتصادی و داشتن روحیه سرمایه‌سالاری، نتوانستند دعوت پیامبر (ص) را بپذیرند تا اینکه رسول خدا (ص) با ۱۳ سال رنج و قبول شکنجه و سختی‌ها و تحریم‌ها و فشارها، به امر الهی، بالاخره تصمیم به هجرت گرفت و شبانه شهر خود را تنها گذاشت و هجرت را آغاز کرد. هجرتی که مقدمه‌ای برای گسترش اسلام و توسعه این دین جهانی شد.
اهمیت این هجرت و عظمت آن در تاریخ اسلام آن شد که بعد‌ها، هجرت پیامبر (ص) را به عنوان مبدأ تاریخ انتخاب کردند و تا امروز نام هجرت افتخار سال‌شماری همه مسلمانان است. افتخار این سال‌شماری به سال ۱۷ هجری بازمی‌گردد روزی که قراردادی به دست خلیفه دوم رسید که پرداخت مبلغی را در شعبان تعیین کرده بود. از اینکه پرداخت این مبلغ برای شعبان گذشته است یا آینده سوال شد تا اینکه به پیشنهاد هرمزان ایرانی که در دربار خلیفه دوم کار‌های دیوانی انجام می‌داد، داشتن سال‌شماری مسلسل مانند ایرانی‌ها را مطرح و مورد پذیرش خلیفه قرار گرفت. منتهی برای آغار و مبدا این تاریخ پیشنهاد‌های متعددی رسید که در نهایت پیشنهاد امام علی بنابیطالب (ع) که در این بحث طرف مشورت قرار گرفته بود، مطرح شد.
امام علی (ع) در پیشنهاد خود هجرت پیامبر (ص) را به خاطر اهمیت آن به عنوان مبدا تاریخ مطرح کرد که مورد تایید همه مسلمانان قرار گرفت و قرار شد مبدا تاریخ مسلمانان هجرت پیامبر (ص) قرار گیرد با این تفاوت که هجرت پیامبر (ص) در شب اول ماه ربیع‌الاول که ماه سوم قمری است انجام شده بود و هنگام محاسبه تاریخ هجری مبدا را دو ماه قبل یعنی اول محرم سالی که هجرت پیامبر (ص) در آن سال تعیین شد، به عنوان مبدا تاریخ شناخته شد، یعنی هجرت پبامبر (ص) در روز اول ماه سوم سال اول هجری انجام شده است.
