چگونگی تدریس دین اسلام در ایالت‌های آلمان

به گزارش ایکنا به نقل از پایگاه تخصصی جامعه و فرهنگ ملل، در آلمان نزدیک به شش میلیون مسلمان زندگی می‌کنند و حدود یک میلیون دانش‌آموز مسلمان مشمول تحصیل اجباری هستند و تقاضا برای کلاس‌های درس دین اسلام بسیار زیاد است. طبق ماده ۷ بند ۳ قانون اساسی آلمان، آموزش دین تحت نظارت دولت، با همکاری جوامع دینی و در تطابق با تعالیم و اصول مربوطه قرار دارد. برخی ایالت‌های آلمان، تدریس دین اسلام را به عنوان یک درس در مدارس معرفی کرده‌اند، در حالی که در سایر ایالت‌ها پروژه‌های آزمایشی در حال اجرا هستند. در برخی ایالت‌ها هنوز هیچ درسی در خصوص دین اسلام ارائه نمی‌شود.

اما تدریس دین اسلام در ایالت‌های مختلف آلمان چگونه اجرا می‌شود؟ جوامع اسلامی چه نقشی در این موضوع دارند؟ چه تعداد دانش‌آموز در این کلاس‌ها شرکت می‌کنند و این کلاس‌ها در چه مقاطع تحصیلی و در چه نوع مدارسی ارائه می‌شود؟ انتخاب معلمان چگونه انجام می‌شود و چه کسی مسئول توسعه و تأیید برنامه درسی است؟ آیا تغییرات برنامه‌ریزی‌شده‌ای در ساختار، محتوا یا سازماندهی این درس وجود دارد؟

تدریس دین اسلام با همکاری مسلمانان

در ایالت نیدرزاکسن، تدریس دین اسلام مطابق با قانون مدارس این ایالت ارائه می‌شود. این کلاس‌ها بر اساس اصول جوامع دینی و به عنوان یک مدل انتقالی مشابه با تدریس دین بر اساس اعتقادات مذهبی انجام می‌شود. یک شورای نظارت، متشکل از نمایندگان اتحادیه ترکی-اسلامی برای امور دینی (DITIB) بر تطابق کلاس‌ها با اصول دینی نظارت دارد و برنامه‌های درسی و مواد آموزشی را تأیید می‌کند.

بر اساس اطلاعاتی از وزارت آموزش و پرورش ایالت نیدرزاکسن، در سال تحصیلی ۲۰۲۳/۲۰۲۴ تعداد ۳,۳۶۲ دانش‌آموز در کلاس‌های درس دین اسلام شرکت کردند که در ۴۷ مدرسه دولتی (از جمله ۳۲ مدرسه ابتدایی و سه دبیرستان) و ۱۷ مدرسه آزاد آموزش عمومی ارائه شده‌ است. در حال حاضر، این درس در مدارس فنی‌وحرفه‌ای ارائه نمی‌شود. معلمان دارای صلاحیت دولتی هستند و دوره‌های آموزشی گسترده‌ای را گذرانده‌اند.

برنامه درسی توسط کمیسیونی که توسط دولت منصوب شده، تهیه می‌شود و شورا به عنوان مشاور عمل می‌کند و تأیید نهایی را انجام می‌دهد. همچنین، شورا مواد آموزشی مجاز را بررسی کرده و مجوز تدریس دینی را به معلمان اعطا می‌کند. طبق گفته وزارت آموزش و پرورش، در حال حاضر هیچ تغییری در ساختار، محتوا یا سازماندهی این درس برنامه‌ریزی نشده است.

تدریس دین اسلام در بادن-وورتمبرگ

برخلاف نیدرزاکسن، تدریس دین اسلام در ایالت بادن-وورتمبرگ تحت نظارت دولتی و از طریق یک مدل بنیاد مناقشه‌برانگیز انجام می‌شود. برای این منظور، یک شورای مدارس سنی، متشکل از نمایندگان جامعه اسلامی بوسنی‌ها و اتحادیه انجمن‌های فرهنگی اسلامی ایالت تشکیل شده است. این مدل بنیاد طبق قرارداد تا سال ۲۰۲۵ در نظر گرفته شده است و مشخص نیست که بعد از آن چه خواهد شد. اتحادیه DITIB و جامعه اسلامی بادن-وورتمبرگ (IGBW)  این مدل را غیرقانونی دانسته و از شرکت در بنیاد خودداری کردند. این جوامع دینی می‌گویند: این مدل وظیفه بی‌طرفی دولت را تضعیف کرده و به شدت در آزادی دینی و حق تعیین سرنوشت جوامع دینی دخالت می‌کند.

در حال حاضر، ۱۰,۰۶۰ دانش‌آموز در کلاس‌های درس دین اسلام شرکت می‌کنند.

به دلیل تعداد محدود معلمان مدرس اسلام، تمرکز این برنامه در حال حاضر بر بخش آموزش عمومی است. طبق اطلاعات وزارت آموزش و پرورش بادن-وورتمبرگ، این برنامه در حال حاضر در ۱۳۸ مدرسه ارائه می‌شود.

تدریس دین اسلام در ایالت نوردراین-وستفالن

ایالت نوردراین-وستفالن یکی از ایالت‌هایی است که همراه با بادن-وورتمبرگ از یک پروژه آزمایشی به پروژه دیگری در تدریس دین اسلام منتقل می‌شود. در حال حاضر، تدریس دین اسلام در نوردراین-وستفالن تحت مدل کمیسیون سازمان‌دهی می‌شود؛ پیش‌تر این مدل به صورت شورا بوده است. همکاری با سازمان‌های اسلامی در کمیسیون تدریس دین اسلام بر اساس قراردادی است که این ایالت با این سازمان‌ها منعقد می‌کند. یکی از شروط انعقاد قرارداد این است که هر سازمان اسلامی باید از نظر استقلال، وابستگی به دولت، رعایت قانون اساسی و داشتن ساختار سازمانی معتبر، شرایط همکاری را فراهم کند. هر سازمان اسلامی باید یک نماینده با دانش‌های الهیات یا تعلیمات دینی را به کمیسیون تدرس دین اسلام اعزام کند. 

در سال تحصیلی ۲۰۲۳/۲۴، در سراسر ایالت ۲۸,۸۶۰ دانش‌آموز در ۲۴۶ مدرسه در کلاس‌های درس دین اسلام شرکت کردند که توسط ۲۷۱ معلم تدریس شد.

در نوردراین-وستفالن، تدریس دین اسلام در مدارسی که شرایط مادی لازم را دارند، ارائه می‌شود. وزارت آموزش و پرورش نوردراین-وستفالن اعلام کرده است که مدارس باید به عنوان مثال، تعداد کافی از فضاها و معلمانی که مجاز به تدریس دین اسلام هستند، داشته باشند.

تدریس دین اسلام در ایالت هسن 

از سال تحصیلی ۲۰۱۳/۲۰۱۴، تدریس دین اسلام در ایالت هسن در همکاری با اتحادیه DITIB انجام می‌شود. با این حال، این تدریس بین سال‌های تحصیلی ۲۰۱۹/۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲/۲۰۲۳ متوقف شده بود. 

در سال ۲۰۲۲، دادگاه اداری ایالت هسن حکم داد که این ایالت مجاز به تعلیق تدریس دین اسلام در سطح ایالتی نبوده است. از سال تحصیلی ۲۰۲۲/۲۰۲۳، تدریس دین اسلام با همکاری DITIB  مجدداً ارائه شد.

در سال تحصیلی جاری، در مجموع ۳,۷۱۳ دانش‌آموز در کلاس‌های دین اسلام در همکاری با DITIB هسن (IRU DITIB Hessen) ثبت‌نام کردند. این کلاس‌ها در مجموع در ۴۸ مدرسه ارائه شد.

آموزش در ایالت بایرن

در ایالت بایرن، درس دین اسلام به معنای حقوقی در قانون اساسی ارائه نمی‌شود؛ در سال ۲۰۲۱، درس «آموزش اسلامی» به عنوان یک درس انتخابی جدید معرفی شد که به عنوان جایگزین درس اخلاق می‌توانست انتخاب شود؛ در سال تحصیلی ۲۰۲۳/۲۰۲۴، حدود ۲۱ هزار دانش‌آموز در این درس شرکت کردند که در حدود ۴۱۰ مدرسه آموزش عمومی، از جمله ۲۶۰ مدرسه ابتدایی، ۱۳۰ مدرسه متوسطه، ۱۰ مدرسه فنی‌وحرفه‌ای و چندین مدرسه دیگر، ارائه شد. معلمان این درس باید صلاحیت تدریس را داشته باشند و استفاده از امامان به عنوان معلم در این درس، طبق اعلام وزارتخانه، ممنوع است.

در ایالت شلسویگ-هولشتاین نیز درس دین اسلام مطابق با ماده ۷ بند ۳ قانون اساسی ارائه نمی‌شود، اما بیش از ده سال است که در چندین مدرسه ابتدایی، دروسی مربوط به شناخت اسلام ارائه می‌شود. شرکت در این درس‌ها اختیاری و بدون نمره است. در سال تحصیلی ۲۰۲۳/20۲۴، ۱,۰۸۴ دانش‌آموز در ۱۱ مدرسه در این درس‌ها شرکت کردند. معلمان این درس‌ها مسلمانانی هستند که در استخدام دولت هستند و یک دوره آموزش دو ساله را می‌گذرانند.

آموزش اسلام در زارلند و راینلاند-فالتس

در ایالت زارلند در سال تحصیلی ۲۰۲۳/۲۴، ۴۱۴ دانش‌آموز در کلاس‌های درس دین اسلام شرکت کردند و تعداد شرکت‌کنندگان در حال افزایش است. درس دین اسلام در چهار مدرسه ابتدایی برای دانش‌آموزان کلاس‌های ۱ تا ۴ ارائه می‌شود. معلمان این درس‌ها مسلمان و در سیستم آموزش زارلند مشغول به کار هستند و سازمان‌های اسلامی نیز می‌توانند معلمان را پیشنهاد دهند.

در راینلاند-فالتس نیز، درس دین اسلام بدون مشارکت نمایندگان مسلمان در حال آزمایش است. در سال تحصیلی جاری، ۲,۶۳۸ دانش‌آموز در ۳۱ مدرسه (۲۵ مدرسه ابتدایی، یک مدرسه فنی‌وحرفه‌ای، سه دبیرستان و دو مدرسه جامع) در این پروژه آزمایشی شرکت کردند. به منظور سرمایه‌گذاری در آموزش بلندمدت معلمان، این ایالت قصد دارد یک کرسی الهیات اسلامی در دانشگاه کوبلنز تأسیس کند. وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد که برنامه درسی برای این پروژه آزمایشی بدون همکاری با جوامع دینی اسلامی تهیه شده است؛ برنامه‌های درسی آینده و چارچوب‌های حقوقی و اداری پس از توافق بر روی یک قرارداد دولتی بین ایالت و مسلمانان تنظیم خواهند شد.

وضعیت در سایر ایالت‌ها چگونه است؟

در برلین، از سال ۲۰۰۱ درس دین اسلام وجود دارد. این درس توسط «فدراسیون اسلامی برلین» (IFB) به طور مستقل برای بیش از ۵ هزار دانش‌آموز ارائه می‌شود. در حالی که در هامبورگ و برمن یک درس «دین برای همه» ارائه می‌شود، در ایالت‌های زاکسن، زاکسن-آنهالت، تورینگن و مکلنبورگ-فورپومرن، هیچ درس دین اسلام ارائه نمی‌شود و هیچ تغییری نیز در این زمینه برنامه‌ریزی نشده است.