غیرت به مفهومی جنسیتی خلاصه نمی‌شود
پژوهشگر مطالعات زنان، گفت: معنای عام ناموس، شرف و حیثیت و آبرو است که بار جنسیتی ندارد؛ بنابراین نباید بیش از حد به این بعد دامن بزنیم زیرا می‌تواند به نابرابری در عرصه اجتماعی بینجامد.
به گزارش ایکنا، کتایون مصری؛ روزنامه‌نگار، مترجم، پژوهشگر مطالعات زنان و رسانه 12 مهرماه در نشست علمی «تحلیل جنسیتی ناموس و غیرت ️در فرهنگ ایرانی - اسلامی» با بیان اینکه علت انتخاب این بحث به بازتاب‌های زیاد قتل‌های جنسیتی در رسانه‌ها بازگشت دارد، گفت: قتل‌های ناموسی همیشه بوده است ولی آمار آن آنطور که باید منعکس نشده بوده است و در دوره جدید بیشتر شده است. دو واژه ناموس و غیرت به لحاظ محتوایی اختلاط معنایی زیادی با هم دارند و گاهی به جای هم به کار می‌رود و عاملی برای ارتکاب برخی از جرائم است.
وی با بیان اینکه آمارها نشان میدهد کشورهایی چون ایران، افغانستان، مصر، عراق، پاکستان، سوریه و عربستان و ... فراوانی بیشتری در آمار قتل‌های ناموسی دارند، اظهار کرد: معمولاً هدف این قتل‌ها حفظ آبرو و جلوگیری از هتک ناموس یک قوم و قبیله بوده است؛ گفته شده است از سال 1400 تا 1402 در جامعه، 165 قتل ناموسی داشتیم؛ از سال 1377 تا 1399، 190 قتل ناموسی گزارش شده بود و در بهار سال قبل هم 49 مورد قتل‌های ناموسی داشتیم که چهار مورد آن مردهای مقتول بودند. از اول فروردین تا نیمه اردیبهشت امسال هم 21 مورد قتل ناموسی گزارش شده است.
این روزنامه‌گار و مترجم اضافه کرد: معنای عام ناموس، شرف و حیثیت و آبرو است که هیچ بار جنسیتی ندارد؛ معنای دوم عفت و زنانگی و غیرت است؛ یکی از معانی مهم ناموس، قانون بوده است و حتی در معنای وحی هم به کار رفته است؛ معنای رایج دیگر آن که در عربی بیشتر به کار می‌رود هنجارهای عرفی و قانون است؛ بیشترین معنایی که تکرار شده است آبرو و حیثیت و مراقبت از زنان است که نوعی برساخت زبانی است.
مصری با بیان اینکه برخی ناموس را قانون می‌دانند و در یونان باستان هم به این معنا کاربرد داشته است، تصریح کرد: حق و قانون برخاسته از حق را نوموس می‌گفته‌اند؛ پس ریشه ناموس را باید در یونان باستان مشاهده کنیم که از آنجا وارد سایر زبان‌ها شد و حفظ هنجارها را ناموس یا نوموس گفته‌اند که در غرب باعث ایجاد دولت ملت‌ها شد. در مسیحیت به معنای حفظ و حراست از زمان و مکان و زمین بوده است و در کتاب مقدس هم با واژه «آنر» و «لو؛ low» مورد استفاده هست که از آن بار جنسیتی به دست نمی‌آید.
این پژوهشگر مطالعات زنان بیان کرد: نگاه تاریخی دیگری که وجود دارد به نظم موسیقایی که در قرن هفتم میلادی رواج داشت و به اولین آثار موسیقی در یونان باستان می‌گفته‌اند. بنابراین نظم برخاسته از قانون در یونان باستان ناموس گفته می‌شده است؛ در عربی این واژه وجود ندارد و از زبان فارسی وارد این زبان شده است. گاهی حتی گفته شده است که نماز هم از نوموس گرفته شده است.
جنبه میان‌فرهنگی ناموس
مصری با بیان اینکه این واژه جنبه میان‌فرهنگی دارد و در دوره شاهان هخامنشی، این کلمه وازد زبان فارسی شده است، تصریح کرد: واژه ناموس در قرآن وجود ندارد ولی در روایات داریم و البته بیشتر در ادبیات دینی بر غیرت تأکید شده است؛ ناموس یک فضیلت اخلاقی است که بیشتر جنبه عملی دارد و قرار است رابطه انسان با خدا را نظم بدهد.
این روزنامه‌نگار و پژوهشگر مطالعات زنان افزود: در برخی موارد ناموس را متضاد جاسوس قرار داده‌اند یعنی در برابر کسی است که جاسوسی می‌کند. واژه آنر، 160 بار در انجیل تکرار شده و معنای کاملا غیرجنسیتی دارد و به نظر می‌رسد آنچه الان ما به کار می‌بریم ترجمه خوبی از آنر نیست؛ در بسیاری از کتب، آنر را به ناموس ترجمه کرده‌اند که ترجمه جالبی نیست.
مصری ادامه داد: تعدد منابع و تعاریف بنده را به یک معنای واحد در اسلام و فقه اسلامی نرسانده است زیرا دائما جهت‌گیری‌های سلیقه‌ای در این مسئله دخیل بوده است ولی قدر متیقن در همه منابع در این باره آن است که واژه ناموس به شدت در ارتباط نسبت یک زن با مرد تعریف شده است؛ چیزی که در عربی از آن به عنوان غیرت نام برده شده است.
وی با بیان اینکه غیرت در بسیاری از روایات مفهوم جنسی ندارد، اظهار کرد: غیرت کمال انسانی است که اگر کسی نداشته باشد انسانیت او مختل خواهد شد ولی در بسیاری از متون، حفاظت مرد از زن به معنای غیرت است و دهخدا آن را محافظت از عصمت و عفت بیان کرده است. در بستر تاریخی فرهنگی ما که مفاهیم می‌تواند سایل باشد. این واژه جنسیتی تقلی شده است زیرا مثال‌هایی که در کتب و حتی قوانین ما وجود دارد و زیربنای آن فقه است معنای ناموس کاملاً مفهومی زنانه و غیرت واژه‌ای مردانه است.
مصری افزود: در مورد موضع فقه شیعه و اهل سنت درباره ناموس اسلام‌شناسان باید نظر بدهند ولی قدر یقین، حق مرد در دفاع از ناموس خود است و مرتبط با ارتباط زن متأهل با مرد دیگر است و آن چیزی که در کتب فقهی منبعث از روایات برمی‌آید حق حفاظت مردان از زنان و عاملی برای مهار بدن زنان است که رویکردی کاملا جنسیتی دارد و در قانون ما هم آمده است که اگر مردی ببیند که همسرش با مرد دیگری در حال زنا هست هر دو را بکشد در حالی که اثبات زنا در فقه پویا بسیار دشوار است ولی کتب ما توضیح کمتری در این باره داده‌اند و حتی قوانین هم در این زمینه گویا نیست و به قتل‌های ناموسی دامن می‌زند.
ناموس در ادبیات مردسالارانه
وی افزود: این نگاه که زن در تملک مرد تلقی شود و تعابیری چون «ناموس من» نوعی ادبیات رایج در نظام مردسالاری است به همین دلیل بسیار نامانوس است که زنی، شوهرش را ناموس خودش بداند؛ بنابراین یکی از تبعات این نوع ادبیات و نگاه نگرش جنسیتی به بحث ناموس و غیرت است.
مصری تأکید کرد: در تحلیل جنسیتی، ناموس به منزله انفعال زنانه است؛ انفعال زنانه یعنی تلقی چیزی به چیز دیگر؛ ناموس به مثابه تابوی زنانه است یعنی زن گویا امری سری است که هر کسی نباید وارد حریم او شود. در این نگاه زن بخشی از یک کل است و آن کل، حریم مردانه است.
وی بیان کرد: وقتی زن را به مثابه ناموس می‌گیریم خواسته یا ناخواسته او را مستور در حریم مردانه می‌بریم و این برداشت به صورت مستقیم روابط اجتماعی زنان را مورد تأثیر قرار میدهد یعنی شبکه‌های لابی مردانه و ارتباط سازمانی بیشتر مردانه شکل می‌گیرد و زنان کمتر راه دارند.
مصری تأکید کرد: نگاه جنسی به برخی مفاهیم مانند ناموس و غیرت و ... یک شبه وارد یک فرهنگ نمی‌شوند و یک بستر تاریخی دارند و اگر به این بستر تاریخی توجه نکنیم این نگاه جنسیتی همواره در جامعه حفظ خواهد شد و باعث نابرابری بین زن و مرد خواهد شد به خصوص برای زنان که خواهان مشارکت اجتماعی بیشتری در شرایط کنونی هستند.
انتهای پیام
