رابطه کشاورز با زمین باید رحیمانه و حکیمانه باشد
استادیار پژوهشگاه قرآن و حدیث با تاکید بر رابطه ولایی انسان با طبیعت، گفت: انسان خلیفه خدا روی زمین است و رفتار او هم با موجودات باید مبتنی بر همین مقام باشد لذا کشاورزان باید رفتاری حکیمانه و رحمیانه با طبیعت داشته باشند.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدباقر میرصانع؛ استادیار پژوهشگاه قرآن و حدیث، 16 مهرماه در نشست علمی «تأثیر انگاره‌های معناگرایانه دین بر اخلاق کشاورزی» با بیان اینکه یکسری تلقی و نوع نگاه به اشیاء وجود دارد که به اشیاء و روابط، ارزش خاصی را القاء و روابط ما را شکل می‌دهد، گفت: وقتی از تاثیر انگاره‌ها سخن می‌گوییم یعنی نوعی نگرشی است که برخی افعال را نسبت به یک شیء توجیه می‌کند. بنابراین انگاره‌های معناگرایانه به زبان ساده، نوعی احکام وضعی اخلاقی است که البته در این نشست، بحث ما در مورد اخلاق کشاورزی است.
وی افزود: ما در اخلاق کشاورزی با چالش‌هایی مواجهیم که در این بحث قصد پرداخت مستقیم به چالش‌ها را نداریم ولی این انگاره‌های معناگرایانه می‌تواند به نحوی پاسخ برای این چالش‌ها ایجاد کند مثلا نگرش قرآن به زمین و حیوان و ... .
استادیار پژوهشگاه قرآن و حدیث اضافه کرد: در این بحث سؤالاتی مطرح است از جمله اینکه آیا ما حق هر نوع دست‌اندازی و تصرف در طبیعت را داریم یا اینکه هر کاری را نمی‌توانیم در مواجهه با گیاهان و حیوانات و طبیعت انجام دهیم یا مثلا وظیفه کشاورز در مواجهه با طبیعت چیست؟ آیا باید درباره ایمنی غذا تلاش خاصی را انجام دهد یا خیر؟ یا حق دارد از فناوری‌های جدید مانند تراریخته را که باعث تولید بهتر و بیشتر محصولات کشاورزی است و آفات را کم می‌کند ولی ممکن است تاثیرات بدی بر روی بدن افراد می‌گذارد، استفاده کند؟
میرصانع با بیان اینکه چالش دیگر بحث زیست‌فناوری است، افزود: اینکه گفته شده است نسبت انسان و طبیعت چیست؟ آیا انسان عین طبیعت است یا بخشی از طبیعت که احکام مساوی با آن را دارد؛ اگر انسان غیر از طبیعت باشد آیا او محور است یا طبیعت یا خدا؟ اگر بخواهیم روابط را تنظیم کنیم براساس چه نظریه هنجاری باید این کار را بکنیم؟ آیا باید بر مبنای نظریه سودگرایی و فایده‌گرایی باشد یا اینکه باید سود حیوانات و طبیعت را هم مشخص کنیم.
برخورد فضیلت‌گرایانه یا سودگرایانه؟
وی ادامه داد: پرسش دیگر این است که آیا باید وظیفه‌گرایانه با طبیعت برخورد کنیم یا فضیلت‌گرایانه؟ هر روشی انتخاب کنیم در بحث ما تاثیر دارد؛ اینکه طبیعت ارزش ذاتی دارد یا ارزش جانبی؟ آیا طبیعت همه هویتش را از این دارد که در خدمت انسان است یا اینکه خودش ارزش ذاتی دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد؟
استادیار پژوهشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: انگاره‌های معناگرایانه را که ما بر مبنای استقرای ناقص از متون دینی استخراج کرده‌ایم 5 مورد است؛ اول مقام خلیفه‌اللهی انسان؛ دوم عاریه‌بودن موجودات، سوم تسبیح‌گو بودن موجودات، چهارم رزق و برکت‌جویی در کشاورزی به جای سودجویی و پنجم واسطه رزق‌بودن انسان.
میرصانع با اشاره به مقام خلیفه‌اللهی انسان اظهار کرد: در آیه 30 سوره بقره، آیه 14 نمل و در برخی سوره‌های دیگر به این مسئله اشاره شده است که ما وقتی انگاره معناگرایانه داریم از آن حکمی بیرون می‌آوریم یعنی اگر انسان، خلیفه خداست باید طوری رفتار کند که شایستگی جانشینی خداوند را دارد؛ یعنی باید ببیند خداوند با موجودات و طبیعت چه رفتاری دارد و رفتار او هم با آن‌ها مبتنی بر همین رویکرد باشد.
رفتار رحیمانه و حکیمانه کشاورز با طبیعت
وی با بیان اینکه خداوند به یکسری صفات شناخته شده است، اضافه کرد: کشاورزان باید بر اساس رحمت و حکمت با گیاهان و حیوانات برخورد کنند؛ بنابراین دو اصل فرعی استخراج می‌شود؛ یکی اصل پشتیبانی و دیگری اصل رفتار حکیمانه. پشتیبانی و رفتار رحیمانه این است که انسان در کشاورزی فقط نباید به دنبال رفع نیازهای خوراکی خود باشد بلکه باید از گیاه و حیوان حمایت و پشتیبانی کند همچنین رفتار او باید در نهایت اتقان و کمال و حکیمانه باشد.
این پژوهشگر افزود: در اینجا اخلاق کشاورزی با علم کشاورزی پیوند می‌خورد یعنی اگر کشاورز کاری کند که عالمانه نیست حکیمانه هم نخواهد بود.
وی با بیان اینکه نگاه کشاورز با زمین باید طوری باشد که زمین عاریه‌ای برای اوست و باید برخورد مالکانه صرف با آن نداشته باشد، تصریح کرد: عاریه بودن در اینجا عاریه استعاری است و نه فقهی یعنی ما نباید حیوانات و گیاهان را آزار بدهیم و نباید کاری کنیم که موجب انقطاع نسل حیوان و گیاه شود و باید در این کارها از قوانین مالک اصلی یعنی خدا تبعیت کنیم.
تسبیح همه موجودات
میرصانع با بیان اینکه طبق تصریح آیات قرآن همه موجودات عالم تسبیح‌گوی خداوند هستند و در روایات هم بر این مقوله تاکید شده است، گفت: در روایات داریم که بر حیوانات داغ نزنید زیرا آن‌ها تسبیح خداوند را می‌گویند و همین تسبیح‌گویی برای حیوان حرمت ایجاد می‌کند و برای گیاهان هم این حرمت وجود دارد و در سنت و آداب ایرانیان هم از قدیم این مسائل وجود داشته است لذا برای نان اهمیت و احترام ویژه قائل هستند و اگر تکه نانی در جایی می‌یافتند نمی‌گذاشتند زیر پا بماند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث با اشاره به رزق و برکت‌جویی، اضافه کرد: اگر کشاورز به دنبال رزق و برکت است نباید تعامل خود را با حیوان و گیاه طوری قرار دهد که صرفا به دنبال سود شخصی باشد؛ از هر راهی نباید سود کسب کند. همچنین نحوه کسب درآمد و شیوه برخورد با آن همگی در رزق و برکت تاثیر دارد.
وی تاکید کرد: کشاورز باید خود را واسطه رزق بداند یعنی او می‌کارد و کشاورزی می‌کند تا رزق را از زمین بگیرد و به بندگان دیگر خدا برساند؛ بنابراین اگر کسی واسطه رزق است باید نسبت به ایمنی آن مطئمن باشد و اگر قصد دارد کاری را روی گیاه انجام دهد باید با احتیاط و دست به عصا انجام دهد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث افزود: این پنج انگاره نوعی رابطه خاص بین کشاورز و موجود زیردست را به ما القاء می‌کند و آن رابطه ولایت یا همان سرپرستی است؛ یعنی اگر شما خلیفه خداوند هستید و زمین عاریه در دست کشاورز است زمین هم یکسری اهداف الهی دارد و اینطور نیست که فقط ما از آن بهره ببریم و استفاده کنیم.
لعن گیاهان و حیوانات به کفار
وی افزود: طبیعت چون تسبیح‌گو است نوعی تقرب به خدا را دنبال می‌کند؛ در روایات داریم که اگر گیاه و حیوانی توسط کافر خورده شود همان گیاه و حیوان او را لعن می‌کنند زیرا این موجودات مسیری را برای تکامل طی می‌کرده‌اند و این کافر مانع شده است. کشاورز باید گیاه و حیوان را سرپرستی کرده و در مسیر خودش قرار دهد. این پنج نکته ما را به این اهداف می‌رساند.
میرصانع ادامه داد: در داستانی بیان شده است که صاحب‌نفسی در حال پاک کردن سبزی بوده است و حتی ریزترین سبزی‌ها را هم جدا می‌کرده و وقتی از او می‌پرسند که اینها ارزش غذایی ندارد او جواب می‌دهد حتی اینها هم دوست دارند توسط مؤمن خورده شوند. گویی تسبیح خداوند بیشتر مقدر می‌شود.
وی با بیان اینکه دیدگاه‌های دیگری هم در مورد رابطه انسان با محیط زیست وجود دارد مثلا می‌گویند فقط حیوانات محترم هستند زیرا دارای احساس و شعورند و ما باید در رفتار با آن‌ها دقت لازم را داشته باشیم، وگرنه گیاهان واجد این مسئله نیستند، گفت: تیلور می‌گوید همه موجودات واجد احترام هستند و در این دیدگاه هم انسان‌های مصرف‌کننده و هم کشاورزان باید رابطه ولایی با موجودات عالم داشته باشند.
رابطه ولایی انسان با طبیعت
میرصانع تصریح کرد: در رابطه ولایی شاید برخی اوقات ولی کارهایی بکند که زیردست او راضی نیست اما در نهایت به نفع اوست. برخی به سخن بنده نقد داشتند و می‌گفتند با این رویکرد مسئله ذبح و عقیقه و قربانی و ... را چگونه توضیح می‌دهید؟ بنده معتقدم که خداوند در مواردی دستور به ذبح داده است از جمله در حج که اساسا نباید زیر سؤال برود و این سخنانی که برخی در مود قربانی مطرح می‌کنند درست نیست ولی در مواردی که ما دستور و نصی نداریم موضوع قابل بحث است.
در ادامه فتحعلی‌خانی به عنوان ناقد در سخنانی با بیان اینکه موضوع مورد بحث، گذرگاهی برای مطالعات علوم انسانی است، اظهار کرد: اخلاق کشاورزی یکی از انواع اخلاق کاربردی است و می‌تواند به پیشبرد نظریات علوم انسانی کمک کند.
وی افزود: بنده از برپایی این کرسی در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه استقبال کردم و امیدوارم بتوانیم به موضوعات اخلاق کاربردی برای تولید نظریات اسلامی در موضوعات علوم انسانی بیشتر از قبل بپردازیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: انتظار است که از الفاظ اخلاق‌پژوهی بیشتر و با صراحت بالاتری استفاده شود؛ اگر مشخصا گفته می‌شد که چه اصول اخلاقی پیشنهاد می‌شود و چگونگی حصول آن را هم معین می‌کردیم درک آسان‌تری از موضوع و ارتباط آن با اخلاق داشتیم.
وی با بیان اینکه اگر ما دین را با یک تعریف و مشخصاتی بیان کنیم طبعا بر اخلاق کشاورزی تاثیر خواهد گذاشت، ادامه داد: یعنی اگر دین اسلام باشد نوعی تاثیرگذاری را دارد و اگر مسیحیت و بودیسم و یهودیت باشد تاثیر نوع دیگر را خواهد داشت.
انتهای پیام
