عیب‌جو و ایرادگیر یا آموزگار و آسان‌گیر
سیره زندگانی پیامبر اکرم(ص) به گونه‌ای بود که آن حضرت، هرگز از کسی عیب نمی‌گرفتند و درصدد یافتن امور پنهانی و لغزش‌های دیگران نبودند و از خود ایشان روایت شده است که می‌فرمایند: خداوند مرا مبعوث نکرده که عیب‌جو، ایرادگیر و اشکال‌تراش باشم، بلکه مرا آموزگار و آسان‌گیر فرستاده است.
«حق‌الناس» مهمترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند: «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»
اوج جلوه‌گاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند، برداشت، چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.
همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا با آغاز ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی» نوشته آیت‌الله مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش هفتادودوم با عنوان «برخی از مصادیق حق‌الناس آبرویی؛ عیب‌جویی» را می‌خوانید.
۷. عیب‌جویی
عیب‌جویی، گناه بزرگی است که در تعالیم دینی بسیار مذمت شده، کیفر شدیدی نیز در دنیا و آخرت دارد. قرآن کریم در سلسله دستورات اخلاقی سوره حجرات، مؤمنین را از «تجسس» و «عیب‌جویی» نهی فرموده است. می‌فرماید: «وَلا تَجَسوا». تجسس و تفحص در امور دیگران یا دزدیده دیدن و پنهانی شنیدن حرکات و گفتار مردم به منظور یافتن عیوب و لغزش‌ها بسیار قبیح است و گناه آن در برخی روایات، در حد کفر شمرده شده است.
امام باقر(ع) می‌فرمایند: «إن أقرب ما یکونُ الْعَبْدُ إِلَى الْکُفْرِ أَنْ یُوَاخِی الرّجُلَ عَلَى الدِّینِ فَیحْصِی عَلَیْهِ عَشَرَاتِهِ أَوْ زَلَّاتِهِ لِیُعَنِّفَهُ بِهَا یوماً». ما طبق فرمایش ایشان مهمترین عامل برای نزدیکی بنده به کفر، عیب‌جویی و شمردن لغزش‌های برادر دینی، است، برای اینکه بتواند در آینده، او را با آن لغزش‌ها سرزنش کند.
امیرالمؤمنین(ع) در عهدنامه مالک اشتر می‌فرمایند: تنها خداست که در رابطه با لغزش‌های مردم حکم می‌کند. همچنین از آن امام بزرگوار چنین روایت شده است که لغزش جوانمردان را ندیده بگیرید، چون کسی از آنها نلغزید، جز آنکه خدای او دستش را گرفت و بلندش کرد، «أقیلُوا ذَوى المروءات عثراتهم فَمَا یعثر مِنْهُم عَائر إلا ۰ و ۵۰۱ وَیدُ اللهِ بِیدِهِ یَرْفَعُهُ.
در سیره زندگانی پیامبر اکرم(ص) می‌خوانیم که آن حضرت، هرگز از کسی عیب نمی‌گرفتند و درصدد یافتن امور پنهانی و لغزش‌های دیگران نبودند، از خود ایشان روایت شده است که می‌فرمایند: «إن الله تعالى لَم یبعَثَنى مُعنِتَا وَلَا مُتَعَیْتاً ولکن بَعَثَنى مُعلّماً مُیسراً». خداوند مرا مبعوث نکرده که عیب‌جو، ایرادگیر و اشکال‌تراش باشم، بلکه مرا آموزگار و آسان‌گیر فرستاده است.
در زشتی گناه عیب‌جویی، تفاوتی بین تفحص و شنود، در کار‌های شخصی یا خانوادگی یا اجتماعی و نظایر آن نیست، بلکه اگر رفتار یا گفتار دیگران زیرنظر گرفته شود، گناهش بزرگ است. بازرسی بدون اجازه از خانه، مغازه، کیف و سایر لوازم شخصی افراد نیز نوعی تجسس و عیب‌جویی است و باید از این گونه حرکات خودداری شود.
حتی زن و شوهر حق ندارند، بدون رضایت همدیگر در لوازم شخصی دیگری، تفحص کنند و به دنبال کشف عیب‌های هم باشند. از پیامبر اکرم(ص) به روایت امام صادق(ع) نقل شده است؛ «لا تَطْلُبُوا عَثَراتِ الْمُؤْمِنِینَ فَإِنَّ مَنْ تَتَبَّعَ عَشَرَاتِ أخیه تَتَبعَ اللهُ عَشَرَاتِهِ وَمَن تَتَبعَ اللَّهُ عَشَرَاتِه یَفْضَحَهُ وَ لَوْ فِی جَوْفِ بَیْتِهِ». می‌فرمایند؛ لغزش‌های مؤمنان را دنبال نکنید هر که به دنبال لغزش مؤمنی باشد خداوند تمام لغزش‌های او را دنبال خواهد کرد و او را حتی در میان خانه‌اش رسوا می‌سازد.
در برخی روایات نیز از کسی که دنبال یافتن خطا‌ها و لغزش‌های دیگران باشد، با عنوان «منافق» یاد شده است. دنبال کردن عیوب و آگاهی یافتن از لغزش‌ها و گناهان دیگران به قدری از نظر تعالیم دینی منفور است که طبق احکام شرع مقدس، کسی حق بازجویی و حرف کشیدن از افراد، برای تفحص و شنود و کشف اسرار آنان را ندارد؛ حتی قاضی و بازپرس هم نمی‌توانند از اشخاص متهم حرف بکشند و آنها را به زور یا با کتک و شکنجه وادار به اقرار و اعتراف کنند. جالب آنکه چنین اعترافی حجت نیست ائمه طاهرین(ع) در چندین روایت فرموده‌اند؛ اعتراف به جرم و گناه با زور و با شکنجه و ترساندن متهم اعتبار ندارد، مستوجب مجازات هم نمی‌شود.
امیرالمؤمنین(ع) به روایت امام صادق(ع) می‌فرمایند: «مَنْ أَقَرْ عِنْدَ تَجْرِید أَوْ تَخْوِیفَ أَوْ حَبْسٍ أَوْ تَهْدِیدٍ فَلَاحَدٌ عَلَیْهِ». طبق این روایت، کسی که هنگام شکنجه و کتک خوردن یا در وقت ترساندن او یا در زندان یا با تهدید به جرمی اقرار کند، بر او حدی نیست. تجسس و تفحص از طریق گوش دادن مخفیانه و بدون اجازه به تلفن و ضبط و امثال آن نیز نکوهش شده و کیفر دارد.
از رسول خدا روایت شده است که هر که دزدیده به سخن دیگران گوش دهد، در حالی که آنان از شنیده شدن حرفشان کراهت دارند در قیامت گوش‌های او را با سرب داغ و مذاب پر می‌کنند، باید توجه شود که شنود از نظر اسلام غلط است؛ تفتیش عقائد از نظر اسلام غلط است؛ تفتیش خانه‌ها و اعتراف گرفتن از نظر اسلام غلط است. پس اگر قرار است به احکام و قوانین اسلام عمل شود، باید به این مسائل مهم اهمیت داده شود.
انتهای پیام
