«حمزه پیکاردو»؛ نخستین مترجم مسلمان قرآن به زبان ایتالیایی

به گزارش ایکنا، برآورد می‌شود حدود ۷۰ تا ۱۲۰ میلیون نفر در بیش از ۳۰ کشور به زبان ایتالیایی سخن می‌گویند. بنابر آمار منتشر شده در سال 2023، اسلام دومین رسمی کشور ایتالیاست. حدود 2.5 میلیون مسلمان در ایتالیا زندگی می‌کنند که تقریباً 30 درصد آنها را شهروندان مراکشی‌تبار با 417 هزار نفر تشکیل می‌دهند. مهاجران آلبانیایی، بنگلادشی، پاکستانی، سنگالی، مصری و تونسی، در رده‌های بعدی جمعیت مسلمان این کشور قرار دارند.

تاکنون 12 ترجمه کامل از قرآن کریم به زبان ایتالیایی انجام شده است. پیشینه ترجمهٔ قرآن به زبان ایتالیایی به سده ۱۶ میلادی بازمی‌گردد؛ زمانی که آندره‌آ آریوابنه در سال 1547 ترجمه قرآن را به زبان ایتالیایی در ونیز با عنوان «قرآن محمد» منتشر کرد. گرچه خود او مدعی بود که قرآن را از اصل عربی ترجمه کرده، ولی به نظر می‌رسد که ترجمه‌اش مبتنی بر ترجمه روبرت کتون بوده‌ است.

از مهم‌ترین ترجمه‌های ایتالیایی قرآن می‌توان به ترجمه لود ویکو ماراچی (۱۶۹۸م)، ویتوریو کالتزا (۱۸۴۷م)، پانتزری (۱۸۸۲م)، ویولانتی (۱۹۱۱م)، برانکی (۱۹۱۳م)، لوتیجی بونلی (۱۹۲۹م) ویرجینیاواکا (۱۹۴۳م)، باوزانی (۱۹۵۵م)، مارتینو مرنو (۱۹۶۷م)، فدریکو پیرنه (۱۹۷۹م) و فواد کباری (۱۹۸۴م) اشاره کرد.

انجمن جهانی دعوت اسلامی که در سال 1972 در طرابلس پایتخت لیبی تأسیس شد و یکی از ناشران فعال ترجمه قرآن است، سهم قابل توجهی در بازار ترجمه قرآن ایتالیا داشته است.

در بین مترجمان قرآن به این زبان، نام حمزه روبرتو پیکاردو (Hamza Roberto Piccardo) به عنوان نخستین مترجم مسلمان قرآن کریم به ایتالیایی اهمیت خاصی دارد.

نخستین مترجم مسلمان قرآن به ایتالیایی

پیکاردو در سال 1952 در شهر ایمپریا در شمال غرب ایتالیا به دنیا آمد. او پس از پایان خدمت سربازی خود در سال 1974 به آفریقا رفت و در آنجا با مسلمانان و دین اسلام آشنا شد. او در سال 1975 به اسلام مشرف شد. او پیش از این مدتی ریاست «اتحادیه سازمان‌های اسلامی و اقلیت‌ها در ایتالیا» را بر عهده گرفت که یکی از تأثیرگذارترین سازمان‌های اسلامی در ایتالیا به‌شمار می‌رود. او همچنین سخنگوی شبکه مسلمانان اروپا بود اما در حال حاضر هیچ سمت اجرایی ندارد. پسرش داویده پیکاردو نیز از شخصیت‌های شناخته شده مسلمان است که مواضعش در حمایت از فلسطین در این کشور بحث‌برانگیز شده است. 

 

چاپ اول ترجمه را در سال 1994 از طریق یک انتشارات خصوصی که در آن زمان تأسیس کردم، منتشر کردیم و با اجازه ما، چاپ ارزان‌تری از سوی انتشارات دیگری منتشر شد و تاکنون 150 هزار نسخه فروش داشته‌ایم. وی افزود: این یک کار در حال انجام است و ما نظرات را دریافت می‌کنیم و ترجمه را بهبود می‌بخشیم و اشکالات را می‌پذیریم؛ ما روی همه انتقادات دریافتی کار می‌کنیم.

 

 پذیرش ترجمه پیکاردو از سوی مؤسسات خارجی

 

وی افزود: الحمدلله من ایتالیایی‌های زیادی را می‌شناسم که به لطف ترجمه ما از قرآن به اسلام گرویدند. من معتقدم که لازم است ایتالیایی‌ها به ترجمه واضح، دقیق و آسان‌خوان از قرآن دسترسی داشته باشند.

در حال حاضر این ترجمه معروف‌ترین و پرفروش‌ترین ترجمه قرآن است که در ایتالیا وجود دارد. در میان دوازده ترجمه مدرن قرآن به ایتالیایی، ترجمه حمزه روبرتو پیکاردو نقش مهمی برای جامعه اسلامی در کشور دارد. اول از همه اینکه این اولین ترجمه کامل یک مترجم مسلمان از قرآن به ایتالیایی است. ترجمه احمدی به ایتالیایی (لندن، 1986)  بر اساس ترجمه شیرعلی به انگلیسی است. ثانیاً، ترجمه پیکاردو از طریق سازمان‌های مختلف اسلامی در ایتالیا مانند Unione delle Comunità e Organizzazioni Islame در ایتالیا و مؤسسات معتبر در جهان اسلام یعنی مجتمع چاپ قرآن ملک فهد (عربستان سعودی) و اداره امور دینی ترکیه به طور گسترده ترویج شده است. مجتمع چاپ قرآن ملک فهد در سال 1432 (2010-2011) این ترجمه را برای چاپ انتخاب کرد.

 

ویژگی‌های خاص ترجمه پیکاردو

 

برخلاف نسخه‌های قبلی در ایتالیا که صرفاً «Il Corano» نامیده می‌شد، این نسخه عنوان «Il Nobile Corano e la tradizione dei suoi significati in lingua Italiana» (قرآن کریم و سنت معنوی آن در زبان ایتالیایی) را گرفت. از دیگر تغییرات می‌توان به به‌روز رسانی برخی از پاورقی‌ها و افزودن مقدمه‌های کوتاه به سوره‌ها اشاره کرد. علاوه بر این، متن ترجمه در برخی موارد باترجمه‌های قبلی متفاوت است. 

 

به عنوان مثال نسخه‌های ایتالیایی «il sangue» را معادل دم (خون) در آیه 3 سوره مائده آورده‌اند، اما پیکاردو معادل il sangue effuso (خون جاری) را یعنی خونی که از بدن حیوان بیرون می‌آید معادل دم آورده است. به نظر می‌رسد این ترجمه بر اساس تفاسیر انجام شده است، مثلاً. مفسر معروف عربستانی  «المیسر» این اصطلاح را به عنوان «الدم السائل المراق» تفسیر می‌کند که با ترجمه پیکاردو مطابقت دارد. تغییرات در برخی از پاورقی‌ها هم دیده می‌شود. اکثر مطالب «ضد مسیحی» و «ضد غربی» در نسخه‌های چاپ ایتالیا به‌طور کامل حذف شدند. 

 

 

 

در نسخه چاپ ترکیه که در سال 2015 توسط اداره امور دینی ترکیه منتشر شده است، برخی مقدمات و ضمیمه‌هایی در مورد مبانی اسلام وجود دارد. عنوان نیز تغییر کرده است: "Il Sacro Corano: traduzione interpretativa in italiano" (قرآن کریم: ترجمه تفسیری به ایتالیایی). متن اصلی نسخه ترکی بر اساس نسخه‌های قبلی ایتالیایی است، نه نسخه مجمع ملک فهد. برخی از ویژگی‌های اصلی واژگانی در هر سه نسخه حفظ شده است: برای مثال، «النصارا» معمولاً به عنوان «مسیحیان» ترجمه می‌شود. پیکاردو از معادل «نصرانی» استفاده کرد و ترجمه خود را ترجمه‌ای توصیف کرد که صادقانه متن عربی را منعکس می‌کند. وی می‌نویسد: «نصرانی» از  شهر ناصره گرفته شده است؛ جایی که عیسی متولد شد. با این حال، تمام ترجمه‌های دیگر قرآن به ایتالیایی از معادل «cristiani» ( مسیحی) استفاده می‌کنند، بنابراین این سؤال مطرح می‌شود: آیا مترجم قصد داشته بین مسیحیان قرن هفتم و امروزی تمایز قائل شود یا دلایل دیگر برای  انتخاب این معادل وجود دارد ؟

 

رویکرد درون‌دینی در ترجمه پیکاردو

 

چاپ‌های ترجمه حمزه پیکاردو رویکردهای مختلف ترجمه معاصر را به تصویر می‌کشد که بیشتر در پاورقی‌ها منعکس شده است. چاپ اول که بیش از 20 بار در ایتالیا منتشر شد، نوعی رویکرد ایدئولوژیک تبلیغی را در جامعه‌ای عمدتاً مسیحی نشان می‌دهد. این ترجمه بیشتر به گفتمان تاریخی، کلامی و آیینی قرآن توجه دارد. در حالی که ترجمه‌های اخیر منتشر شده از سوی ترکیه تلاش می‌کنند راهنمای جامعی برای معرفی کتاب مقدس اسلام با مطالب خارج از قرآن ارائه کنند. در حال حاضر این ترجمه مرجع اصلی برای مسلمانان ایتالیایی‌زبان به‌شمار می‌رود.