نشست نقد و بررسی کتاب «آئین هوشنگ» برگزار شد

به گزارش ایکنا، سیداشکان خطیبی؛ دبیر نشست نقد و بررسی کتاب «آئین هوشنگ» که از سوی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد با بیان اینکه این کتاب از میراث آذرکیوانیان است، گفت: درویش فانی در سال 1296 قمری ابتدا این کتاب را چاپ کرد و بعدها هم به صورت خطی چاپ شده است؛ با آثار آذرکیوان و پیروان او در دوره قاجار ابتدا از حیث زبانی و از منظر تاریخ‌نویسی و ادبیات و ... مورد توجه قرار گرفت، ولی از حیث فلسفی شاید مهمترین میراث آذرکیوانیان همین کتاب آئین هوشنگ باشد.

 

وی افزود: کربن از جمله کسانی است که بیشترین توجه را از این حیث به آذرکیوانیان کرده و در کتاب اسلام ایرانی در بحث میراث اشراقی در ایران و هند این ادبیات را زرتشتی ایرانی قلمداد کرده است. کربن اشاره دارد که حکمتی که به سهروردی رسیده است با آذرکیوانیان دوباره به ایرانیان بازگشت دارد. این اثر حاوی چهار رساله آذرکیوانی است که خانم کرباسیان تصحیح و تحقیق کرده است. 

 

در ادامه ملیحه کرباسیان در سخنانی با بیان اینکه گروهی آذرکیوانیان را اشراقی و گروه دیگر آنان را زرتشتی و نعمت‌اللهی و ... نامیده‌اند، گفت: در این کتاب کوشیده‌ام که ببینم آیا این کتاب آذرکیوانی هست یا خیر و اینکه این گروه پیرو کدام فرقه است یعنی زرتشتی و اشراقی و ...؟ 

همچنین صبا لطیف‌پور، عضو فرهنگستان هنر هم در سخنانی گفت: در مورد آذرکیوان مطالبی آغشته به افسانه وجود دارد و نیاز داریم آثار دست اول مانند این اثر را مطالعه کنیم؛ متاسفانه مطالعات تخصصی چه در جهان و چه ایران دستخوش موج‌ها قرار گرفته است؛ یکی از این نمونه‌ها مطالعه پیرامون آذرکیوانیان به خصوص کتاب دساتیر است؛ ابتدا که این کتاب موضوعی زرتشتی پنداشته و توجهات زیادی به این اثر جلب شد ولی وقتی مشخص شد زبان دساتیر آسمانی جعلی است این توجه فروکش کرد. لذا تا دوره زیادی آثار آذرکیوانی مورد مطالعه چندانی نبود.

 

وی افزود: تا اینکه به چنین آثاری رسیده‌ایم که مؤلف به شیوه علمی آن را منتشر کرده است؛ پس از دیباچه کتاب، مطالبی با همان آشفتگی در مورد آذرکیوانیان را می‌بینیم که نمی‌دانیم نگارنده عمدی در این کار دارد یا منابع مختصری در دست داشته است؛ بخش دوم خواننده را با عقاید آذرکیوانیان آشنا می‌کند آن هم بدون تعصب. بخش بعدی مفاهیم کلیدی است که نگارنده مفاهیم فلسفی موجود در این آثار را شرح داده است. 

 

لطیف‌پور افزود: اغلب هنگامی که آذرکیوان را برگرفته از آئین پیشین دانستند برخی آن را پیرو آئین مشخصی دانستند و او را زرتشتی دانستند، ولی این اثر بدون جانبداری و حب و بغض اسناد را بررسی و تفاوت این آئین را با آئین‌هایی که ذکر شد بررسی کرده است و تفاوت این آئین‌ها را آذرکیوانی برشمرده است؛ نمی‌شود ما زرتشتی باشیم و دلمان بخواهد بقیه هم همه زرتشتی باشند. این آفتی است که گردن بخش مهمی از جامعه به اصطلاح علمی ما را گرفته است. 

 

عضو فرهنگستان هنر با بیان اینکه بخش تحلیل زبان‌شناختی اثر بخش مهمی از این اثر است، افزود: ایشان در قسمت مقایسه دساتیر با آئین هوشنگ ثابت کرده است که این کتاب آذرکیوانی است، لذا با خیال آسوده می‌توان آن را در زمره این آثار بررسی کنیم. همچنین از بررسی نسخ مختلف این کتاب تقدیر می‌کنم. 

محمدتقی شاهد طباطبایی؛ عضو هیئت علمی فلسفه دانشگاه تهران در سخنانی با طرح این پرسش که چرا انسان سراغ اثری از منظر فلسفه برود که بیشتر در قلمرو زبان‌شناسی است و از لحاظ فلسفی چه اهمیتی دارد؟ گفت: این کار به ویژه در جلد اول که رساله دکتری است کاری پژوهشی، دشوار و مشقت‌بار است و کاری اصیل هم هست. قسمت دوم تصحیح است که کاری البته آسان‌تر است، ولی چرا اهل فلسفه باید درباره این موضوع سخن بگویند؟ من این اثر را از لحاظ فلسفی مهم می‌دانم.

 

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: وقتی می‌گویم از نظر فلسفی برای من مهم است به این دلیل است که وقتی ما با یک پژوهش روبرو می‌شویم چند گونه می‌توانیم برخورد کنیم؛ اول اینکه وقتی متن را می‌خوانیم دنبال حق و باطل و درستی و نادرستی آن هستیم؛ این رویکرد به طور کلی در دانش وارد نمی‌شود. اگر این را کنار بزنیم رویکرد علمی این است که سعی می‌کنیم مطالب را با استناد و منبع بیان کنیم و اینکه آیا این مطلب درست نوشته شده یا خیر و دنبال ارزش گذاشتن عقیدتی نیستیم و از این جهت خانم کرباسیان بسیار دقیق عمل کرده‌ است. 

 

شاهد طباطبایی بیان کرد: تاکنون کمتر دیده‌ام کسانی که کارشان فرهنگ و زبان باستان است نگاه فلسفی داشته باشند و این نگاه فلسفی چیزی است که از نکته برخس وام می‌گیرم؛ او وقتی خود را به عنوان متخصص دانته معرفی می‌کند به خوانش زیباشناختی اشاره دارد و در این خوانش ما دنبال اصلات نیستیم. 

 

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه کسانی چون زرین‌کوب دنبال این بودند که آیا آذرکیوان وجود داشته است؟ یا مینویی دنبال این بود که آیا عقاید آذرکیوانیان باعث تضعیف عقاید مردم در دوره خودش نیست؟ اظهار کرد: ممکن است این فرد اساسا تقلبی باشد و زبانشان ریشه در زبان باستان ایران نداشته باشد ولی بُرخس با رویکرد زیباشناسی فلسفی دنبال این مسائل و ریشه و اصالت متنی نبوده است، بلکه تمرکز او بر متن به عنوان یک جهان و کار اصیل است، لذا وارد آن می‌شود تا تجربه‌ای را از سر بگذارند که آیا این تجربه، تجربه جدیدی به من می‌دهد؛ او دنبال داوری عقیدتی نیست. 

 

طباطبایی بیان کرد: این رویکرد در این اثر هم وجود دارد، زیرا وی هیچ جا داوری نکرده است که مثلا چرا این اثر از فلان کتاب وام گرفته است؟ این اثر به این دلیل مهم است که متون آذرکیوانیان دوره‌ای از تاریخ ایران است و ایران برای هر کسی که کار فلسفی می‌کند، مهم است و در طول تاریخ ایران یکی از نقاطی که فرهنگ ایرانی اثرگذاری و کنشگری در بیرون از ایران دارد به واسطه آثار آذرکیوانیان است.

 

وی افزود: در هند چالش بزرگی به نام تقابل دین هندو و اسلام در دوره‌ای ایجاد شد؛ هندو دین صاحب کتاب نیست که به نحو مسیحیت با آنان رفتار شود، ولی چگونه یک پادشاه(اکبر) می‌تواند بین هندو و مسلمان تعاملی برقرار کند که من می‌خواهم توحید و دین الهی بیاورم که این دو را کنار همدیگر بنشاند.

 

وی تاکید کرد: بنابر این دوره آذرکیوانیان برای بنده نقطه‌ای در تاریخ ایران است که ما می‌توانیم در این نقطه بهتر ایران را بشناسیم زیرا ایران در این نگاه هستی جدا از سایر فرهنگ‌ها نیست، بلکه به عنوان یک فرهنگ زنده و اثرگذار امکاناتی در بیرون مرزها برای مردمان دیگر فراهم کرده است، یعنی هم زبان فارسی و هم فکر اشراقی اصیل را ترویج می‌کند. 

در ادامه محمد کریمی زنجانی‌اصل؛ در سخنانی با بیان اینکه بنده در جریان پژوهش این اثر از ابتدا بودم، گفت: به پیکاسو گفتند که عطر جدیدی قصد داریم وارد بازار کنیم و دوست داریم نقاشی‌ای از شما را روی کارتن این عطر بزنیم؛ وقتی خریدار این طرح و نقاشی قیمت را پرسید پیکاسو قیمتی به او گفت که برق از چشمان این کارخانه‌دار پرسید و پیکاسو گفت من از دوره بچگی قلم به دست هستم و اگر بخواهم مزدم را از آن موقع حساب کنم، این قیمت، مفت است؛ بنابر این این اثر هم اینقدر زحمت و پژوهش برده است.

 

وی با بیان اینکه یکی از مشکلات علوم انسانی وجود مرزهای نگفته ولی هویدا است که رسم کرده‌ایم، افزود: مثلا می‌گویند شما اگر کار باستانی و اساطیری می‌کند چه ربطی به ادیان دارید و باید کار ادیان پیشا اسلامی کنید یا اگر متن فلسفی مطالعه می‌کنید چرا کاری به باستان دارید؟ خانم کرباسیان و نسلی که ایشان مصداق بارز آن است با استادانی کار کرده است که چندان این فرهنگ و تفکر را برنمی‌تابد. 

 

کریمی زنجانی اصل افزود: آئین هوشنگ دو بار یکی چاپ سنگی و دیگری غیر سنگی چاپ شده است؛ کار خانم کرباسیان از چند جهت مهم است؛ اولین اهمیت به نوع نگاه ایشان به امر تصحیح برگشت دارد زیرا برخی مدعی هستند که سر در عرش دارند بی آن که پا در فرش داشته باشند؛ آیا می‌توان فلسفی فکر کرد در حالی که ریشه‌ای در این کار نداریم.

 

وی افزود: اهمیت دیگر این تصحیح آن است که وارونه بسیاری از این پژوهش‌ها، متن کاوی شده است؛ بنده شاهد بودم که ایشان بارها آثار  قطب‌الدین شیرازی، دوانی و ملاصدرا و ... را زیر و رو می‌کرد تا شباهت‌های یک لغت و پاراگراف را بیابد.