امام محمدباقر(ع) و مسئله معیشت
مسائل اقتصادی و معیشت از موضوعات مهم در زندگی هر انسانی است؛ گرچه در اسلام هدف از خلقت و زندگی، رسیدن به رفاه مادی نیست اما اسلام رفاه مادی را مقدمه اهداف والای خلقت قرار داده است.
به گزارش ایکنا، مسائل اقتصادی و معیشت از موضوعات مهم در زندگی هر انسانی است؛ گرچه در اسلام هدف از خلقت و زندگی، رسیدن به رفاه مادی نیست ولی اسلام رفاه مادی را مقدمه برای اهداف والای خلقت قرار داده است. از ین رو بررسی مسئله معیشت و اقتصاد از نگاه ائمه(ع) در جهت‌دهی به زندگی فردی و اجتماعی مهم است.
متن زیر به صورت مختصر به این بحث از منظر امام باقر(ع) که امروز سالروز ولادت آن امام همام است می‌پردازد:
منابع پولی و مادی امام باقر(ع) و دیگر ائمه عبارت بود از:
1. کار و کوشش (کشاورزی، دامداری، تجارت و کارگری)؛
2. موقوفات معصومان؛
3. هدایای شیعیان و نذورات مردمی؛
4. خمس.
امام باقرعلیه السلام پیرامون «خمس» می‌فرمایند: برای احدی جایز نیست که از خمس چیزی را بخرد، مگر اینکه حق ما را به ما برساند.
با مطالعه زندگی آن حضرت، در می‌یابیم که امام(ع) در کار کشاورزی بسیار کوشا بوده و از نقاط دور و نزدیک وجوهات شرعی(خمس) و هدایایی به پیشگاه ایشان تقدیم و ارسال می‌شد اما از ناحیه حکومت آل مروان و عوامل آن، فشارها و محدودیت‌های شدیدی وجود داشت که زندگی امام باقر(ع)، بنی‌هاشم و شیعیان را در تنگناهای اقتصادی قرار داده بود؛ مثلاً یکی از منابع تأمین زندگی مادی اهل بیت، منطقه حاصل‌خیز و وسیع «فدک» و «موقوفات» پیامبر(ص) و معصومان بود که از دوره خلافت ابوبکر، تحت تصرّف خلفا و حاکمان ستمگر قرار داشت.
مخارج و هزینه‌ها
امام صادق(ع) اوضاع مالی و معیشتی امام باقر(ع) را این گونه بازگو می‌کنند: «پدرم از نظر مالی، در وضع و شرایط خوبی نبود؛ مخارج سنگینی از عائله‌ای بسیار را اداره می‌کرد.»
افراد تحت تکفل آن حضرت، عبارت بودند از:
1. خانواده و فرزندانش.
2. خانواده پدرش امام سجاد
3. خانواده شیعیانی که دچار خشم و فشار بنی‌امیه قرار گرفته بودند(خانواده شهدا و زندانیان).
4. فقرای مدینه.
5. افرادی که از نقاط دور به محضر امام رسیده و تقاضای کمک مالی می‌نمودند.
امام باقر افراد گوناگونی (خانواده شهدا و زندانیان، از کارافتادگان، بیوه زنان، ایتام، بیماران و بردگان) را تحت حمایت و پوشش اقتصادی قرار داده بود؛ به طوری که برخی از آن‌ها تا هنگام شهادت امام این واقعیت و ماجرا را نمی‌دانستند که هزینه زندگی آنان، مستقیم و غیر مستقیم، از جانب آن حضرت تأمین و فرستاده می‌شد و نان‌آورِ محرومان در تاریکی شب، همان باقرالعلوم بود و بس!
در عصر حکومت عمر بن عبدالعزیز(101 - 99 ق.) تا حدودی گشایش مالی در زندگی امام باقر ایجاد شد؛ چرا که خلیفه اموی علاوه بر برگرداندن «فدک» به آن حضرت، حقوق اهل بیت (ع) و بنی‌هاشم را نیز از محل بیت‌المال پرداخت می‌کرد.
کار؛ یعنی عبادت
امام باقر(ع) با وجود داشتن خدمتکار و کهولت سن، هرگز از کار و تلاش دست نکشید؛ در این رابطه حتی افرادی به گمان خود، تلاش اقتصادی حضرت را بیانگر نوعی دوری از مفاهیم زهد و قناعت می‌دانستند. لذا امام(ع) در پاسخ ظاهربینان و زاهد نمایانی چون: «محمد بن مُنْکَدر» فرموده است: هرگاه مرگ به سراغم بیاید و من در حال کشاورزی باشم، در واقع مرگ در حالی مرا فراگرفته که در مسیر بندگی و عبادت الهی بوده‌ام. انگیزه من از کار و کوشش، این است که خود و خانواده‌ام را از تو و دیگران بی‌نیاز گردانم...»
محمد بن منکدر بعد از شنیدن کلام حکیمانه حضرت، گفت: «راست گفتی! خدایت تو را رحمت کند. من می‌خواستم تو را پند و اندرز بدهم، لیکن تو مرا موعظه کردی.»
لزوم گردش ثروت در جامعه
برای تضمین سعادت و پیشرفت مادی و معنوی؛ فردی و اجتماعی سزاوار است دو عامل مهم اقتصاد اسلامی هماره در سرلوحه زندگی مردم و کارگزاران قرار بگیرد؛ یعنی «ثروت حلال» و «ثروتمندان صالح». از این رو، باید از نفوذ عناصر خائن و ناصالح در «مدیریت اقتصادی» جلوگیری شود و گرنه آنان با اهرم ثروت و قدرت، زمینه نابودی امت اسلامی را فراهم خواهند کرد. امام باقر(ع) در این رابطه می‌فرمایند: همانا بقای مسلمانان و اسلام، در این است که گردش ثروت در نزد کسانی باشد که حق اموال و وظیفه خود را نسبت به آن می‌شناسند و به معروف، عمل می‌کنند و متقابلا یکی از عوامل نابودی مسلمانان و اسلام، این است که سرمایه پولی در دست افرادی به گردش در آید که حق ثروت و مسئولیت خود را نسبت به آن نشناخته و با آن، کار پسندیده‌ای انجام نمی‌دهند.»
صرفه‌جویی و مدیریت
بهترین راهکار برای هر مسئله‌ای، مدیریت و برنامهریزی است؛ در رابطه با امور اقتصادی نیز سزاوار است دولت اسلامی و خانواده‌ها به موضوع برنامهریزی و میانه‌روی بیشتر عنایت داشته باشند. پیشوای پنجم شیعه به این مطلب چنین اشاره فرموده است: کمال و پیشرفت، عبارت است از: تحقیق و دانایی در دین، بردباری در برابر ناملایمات و تنظیم امور مالی و هزینه زندگی.»
و اما اسباب و راه‌های نجات بدین گونه است... رعایت اقتصاد و صرفه‌جویی در تمام حالات، چه در وقت بی‌نیازی و چه در هنگام نیازمندی.»
نعمت قناعت
یکی از آموزه‌های دینی، مسئله «قناعت» است؛ اما توجه به این نکته ضروری است که قناعت ورزیدن، در موضوع «مصرف» مصداق پیدا می‌کند نه در «تولید». به عبارت دیگر، سفارش معصومان، در خصوص اکتفاکردن به مخارج و هزینه کفاف و متوسط زندگی است، نه قناعت کردن در کار و تلاش!
امام باقر در این زمینه می‌فرمایند: هرکس به مقدار رزقی که خدا به او داده، قانع باشد، پس او بی نیازترین مردم باشد.» و با دوری از حرص و آز، در میدان قناعت فرود آی و با نیروی قناعت، بلای بزرگ حرص را از خود دفع کن.»
رابطه گناه و فقر
برای پیروزی در مبارزه با فقر، نخست می‌باید عوامل پیدایش فقر را ریشه‌یابی کرد؛ یکی از علل پدید آمدن مشکلات مادی و شیوع قحطی، موضوع گناه است که متأسفانه بسیاری از کارشناسان اقتصادی و عامه مردم، چندان به آن توجه نمی‌کنند! از این رو، امام باقر(ع) می‌فرمایند: همانا انسان گناهی را مرتکب می‌شود، سپس رزق و روزیش قطع می‌گردد.»
آن گاه حضرت به آیات 19 و 17 سوره «قلم» استناد کردند. همچنین می‌فرمایند: به درستی که خداوند کیفرهایی دارد نسبت به دل‌ها و بدن‌ها، از جمله قراردادن گنهکاران در تنگنای اقتصادی است.
انتهای پیام
