سه روز پربرکت برای نوجوانان؛ از سفارتخانه مقاومت تا خلوت قهرمانساز
معاون طرح و برنامه سازمان مدارس صدرا در تشریح ابعاد مهم اعتکاف نوجوانان گفت: قصه اعتکاف باید تبدیل به سه روز پربرکت شود؛ نوجوانان در این سه روز تا حدودی از روزمرگی‌های خود نجات می‌یابند و با دریافت پاسخ شبهات خود تبدیل به عناصر و موجودات مبارزی می‌شوند که با اراده قوی در عرصه‌های علمی و اجتماعی می‌توانند نقش‌آفرینی جدی داشته باشند.
به گزارش ایکنا؛ اعتکاف نوجوانان یا اعتکاف دانش‌آموزی، به عنوان یک سنت دینی و فرهنگی، فرصتی ارزشمند برای نوجوانان فراهم می‌کند تا از هیاهوی روزمره فاصله بگیرند و به خودسازی و تعالی روحی بپردازند. اما فراتر از جنبه‌های معنوی، این مراسم می‌تواند نقش مهمی در رشد اجتماعی نوجوانان نیز ایفا کند. در محیط اعتکاف، نوجوانان فرصت پیدا می‌کنند تا با همسالان خود از گروه‌های مختلف اجتماعی ارتباط برقرار کرده و مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنند. همچنین زندگی جمعی در اعتکاف، به نوجوانان می‌آموزد که چگونه با دیگران همکاری کنند و در انجام کار‌های گروهی مشارکت داشته باشند.
خبرگزاری ایکنا در همین راستا با حجت‌الاسلام محسن بختیاری، معاون طرح و برنامه سازمان مدارس صدرا و عضو شورای محتوایی سازمان تبلیغات اسلامی در بنیاد ملی نوجوان به گفتوگو نشسته است که مشروح این گفتوگو را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ هدف از برگزاری اعتکاف دانش‌آموزی چیست؟
اعتکاف دانش‌آموزی یا نوجوانی فصل مشترک و اهداف مشترکی با اعتکاف‌های عمومی دارد و آن هم انس و ارتباط عمیق‌تر و خلوت با خداوند متعال است تا انسان از کار‌های اشتباهی که کرده، توبه کند و مسیر روشنی را برای آینده خود فراهم کند. اما در عین حال اهداف اختصاصی هم دارد.
در دوره نوجوانی با مخاطبانی مواجه هستیم که دغدغه و مسئله اصلی آنان شاکله هویتی است و به نظر می‌رسد یکی از اهداف اعتکاف دانش‌آموزی نیز این باشد که در سه روز موقت و محدود، نوجوانان بتوانند به صورت واقعی و عمیق نسبت به آینده و هویت خود فکر کنند و تصمیم‌های جدی بگیرند.
اعتکاف نوجوانی، هدف خاص هم دارد و آن هم قهرمان‌سازی و تبدیل کردن نوجوانان به عناصر و موجودات مبارزی است که با اراده قوی در تمام عرصه‌ها از جمله عرصه‌های علمی و اجتماعی توانند به خوبی فعالیت کنند و نقش‌آفرینی جدی داشته باشند. به همین دلیل اعتکاف دانش‌آموزی یا اعتکاف نوجوانی باید هم قسمت خلوت و ارتباط با خداوند را پوشش دهد و هم نقش‌آفرینی جدی و هویت‌دهی خاص را برای نوجوانان رقم بزند.
ایکنا ـ برنامه‌های فرهنگی و معنوی اعتکاف باید چگونه باشد تا نیاز‌های نوجوانان را پوشش دهد؟
یکی از نکات مهم که باید در ویژه‌برنامه‌های اعتکاف مدنظر قرار دهیم، این است که اعتدال را در برنامه‌ها حفظ کنیم، یعنی باید مراقبت کنیم، اعتکاف‌های دانش‌آموزی و نوجوانی تبدیل به اردو در مسجد نشود. بعضی از اعتکاف‌ها به غلط مسیر اعتکاف نوجوانی را به سمتی می‌برند که برنامه‌های عبادی، معنوی و خلوت نوجوانان در آن اندک است، به همین دلیل چندان تفاوتی بین این برنامه خاص با برنامه اردو نمی‌بینیم، چراکه بازی و جنب و جوش نوجوانان پررنگ بوده و در واقع فعالیت‌های اردویی در مسجد برگزار می‌شود که با هدف کلان اعتکاف، یعنی خلوت برای خالص شدن و توبه کردن در تعارض است. به همین دلیل باید برنامه‌ریزی جدی و پررنگی برای امور معنوی و مراسم اعتکاف داشته باشیم.
البته از آن سوی بام هم نباید بیفتیم؛ باید توجه کنیم، سن و سال نوجوانی خاص است و برنامه‌های عبادی که می‌خواهیم برای نوجوانان در اعتکاف رقم بزنیم، چه از نظر قالب، چه از نظر زمان‌بندی و چه از نظر محتوا باید متفاوت از مراسم بزرگتر‌ها باشد؛ همانطور که در هیئت نوجوانی هم باید این ملاحظات را داشته باشیم. همانطور که در کلاس نوجوانان، باید کلاسداری متفاوت باشد، محتوا‌ها و قالب‌بندی‌هایی که نیاز دارند نیز باید متفاوت باشد، در اعتکاف دانش‌آموزی باید بازه‌های زمانی مراسم دینی را مدیریت کرد تا زیاده‌روی نشود. قالب‌بندی‌ها متناسب با حس زیبایی‌شناختی باشند و برای مخاطب نوجوان جذاب بوده و از محتوا‌هایی استفاده شود که قابل‌فهم باشد و نوجوان هم بتواند ارتباط برقرار کند.
برای برنامه نماز جماعت باید ویژه‌برنامه و برنامه‌ریزی جدی از سوی راهبران اعتکاف وجود داشته باشد؛ همچنین برای برنامه‌های قرآنی، توسل و مناجات‌خوانی چه به صورت فردی و یا جمعی نیز برنامه‌ریزی شود. اینها مجموعه برنامه‌هایی است که راهبران و مربیان برنامه اعتکاف باید نسبت به آنها مطالعه کنند و مشورت بگیرند تا رنگ و بوی معنوی اعتکاف حفظ شود.
دو ویژه‌برنامه دیگر که می‌توانیم روی آنها متمرکز شویم، نماز جماعت و نماز شب است. البته نماز شب نباید سنگین باشد و در حدی باشد که نماز شب به گوش بچه‌ها آشنا باشد و تجربه نماز شب خواندن را ولو دو رکعت داشته باشند و طعم معنوی آن را بچشند. هچنین اگر بتوانند نماز واجب خود را در این سه روز با توجه بیشتری بخوانند، مزه نماز با حضور قلب می‌تواند اتفاقات خوبی را در آینده برای آنها رقم بزند.
ایکنا ـ چگونه می‌توان این فضای معنوی را به بستری برای آموزش مهارت‌های اجتماعی تبدیل کرد؟
یکی از اهداف اعتکاف این است که، در دل این مراسم معنوی، نوجوانان قهرمانی تربیت شوند تا بتوانند در عرصه‌های اجتماعی نقش‌آفرینی جدی داشته باشند. این مسئله، یک نکته تربیتی دارد و برای اینکه به این هدف برسیم، نیازمند یکسری اقدامات است. نکته تربیتی، این است که مسئله اصلی نوجوان، شاکله هویتی‌اش است، اگر به سمت اقدامات و کنشگری‌های جدی برود، در عرصه اجتماعی هم می‌تواند اقدامات مهمی رقم بزند، به تدریج این کنشگری‌های و فعالیت‌های اجتماعی هویت و شخصیت او را خواهد ساخت. شخصیت چیزی نیست که به نوجوان اعطا شود، بلکه باید خود به آن برسد؛ بنابراین باید به صورت منسجم پیش‌نیاز‌ها و مقدمات یک کنشگری جدی را به او یاد بدهیم و همچنین میدانی را برای فعایت او ترسیم کنیم تا بتوانند در آن میدان تمرین کند، شکست بخورند، پیروز شوند و در این مسیر رشد کنند.
قسمت اول که نیازمند پیش‌نیاز‌هایی است که مربیان اعتکاف باید هم از جهت بینشی، گرایشی و میل به کار اجتماعی و رفتاری تنظیم‌گری کنند. در واقع ذهن نوجوانان باید آماده شود که امیدوار باشند، اقدامات و کنشگری‌های آنها در عرصه اجتماعی می‌تواند مؤثر و سازنده باشد و نوجوانانی که احساس می‌کنند نمی‌توانند و یا کارشان فایده‌ای ندارد، دست به اقدام نمی‌زنند و حرکت اجتماعی نخواهند داشت. درواقع نوجوان‌هایی که نمی‌توانند، باید قدرت و اراده خود را تقویت کنند. نوجوانانی که احساس می‌کنند، می‌توانند ولی بلد نیستند، باید مهارت‌افزایی را تمرین کنند و در این زمینه باید با آنها گفتوگو کرد.
وقتی تمام این مقدمات حاصل شد، باید در میدان عملیاتی کار کنند؛ طبیعی است که سه روز اعتکاف وقت کافی برای میدان عملیات نیست، اما اگر زمینه‌سازی‌های لازم انجام شود، می‌توانند بعد از اعتکاف نیز دور هم جمع شوند و فعالیت‌هایی را انجام دهند و در این راستا همفکری کرده و اقدام و عمل هم داشته باشند.
اکنون که فضای جامعه آماده است و مسئله اول آن بحث مقاومت است، باید به سوالات نوجوانان پاسخ داد. اینکه چرا باید مقاومت کنیم و چرا باید آدم‌های مقاومی باشیم؟ ممکن است برخی معتقد باشند، وقتی کسی به ما زور می‌گوید، تسلیم شوند. چراکه دوگانه سازش و مقاومت، دوگانه جدی در جامعه ایرانی است و به اندازه خود در ذهن نوجوانان مسئله مهمی را ایجاد می‌کند. در این راستا پیشنهاد جدی این است که برنامه و رزمایشی با عنوان «سفارتخانه مقاومت» در اعتکاف اجرا شود؛ در دل این سفارتخانه مقاومت، دانش‌آموزان باید فکر کنند و کرسی‌های آزاداندیشی داشته باشند، برنامه‌ریزی کنند تا بدانند چه کمکی می‌توانند به خود و جامعه‌شان داشته باشند.
حاصل این مقاومت می‌تواند در عرصه اقتصادی، فرهنگی و نظامی باشد. به این معنا که نوجوانان باید به این باور برسند که چه در زندگی شخصی و چه اجتماعی و یا در عرصه ملی و جهانی روی پای خود بایستند. اگر در اقتصاد روی پای خود بایستیم، اگر در عرصه فرهنگ، در مقابل فرهنگ‌های مهاجم بایستیم و تولیدات خوبی را عرضه کنیم، اگر در عرصه علمی احساس کنیم، توان تولید علم را داریم، و در عرصه نظامی و امنیتی احساس کنیم، باید جلوی زورگویان عالم بایستیم. قاعدتاً به ملت و نوجوانان مقاوم تبدیل خواهیم شد و در غیر این صورت به ملت و نوجوانان توسری خور و مظلوم تبدیل خواهیم شد.
در این راستا اجرای طرحی با عنوان «قهرمانینو» را به اعتکاف‌های دانش‌آموزی پیشنهاد می‌کنیم، آنها با قهرمان‌های ملی و شهدای کشورمان آشنا می‌شوند که در مسیر مقاومت قدم برداشتند و از جان و دل مایه گذاشتند و ما به آنها به عنوان قهرمانان ملی افتخار می‌کنیم. آنها برای سرزمینشان تلاش کردند و ما اکنون بر سر سفره مجاهدت‌های آنها نشسته‌ایم. رفاقت با شهدا می‌تواند اتفاقات خوبی را برای نوجوانان رقم بزند و آنها را برای کنشگری اجتماعی آماده کند.
ایکنا ـ اعتکاف چگونه به تقویت روحیه همکاری و همدلی در دانش‌آموزان کمک می‌کند؟
تمام این فعالیت‌ها مقدمه مهمی در اجرایی کردن دارد و آن، همدلی و همکاری دانش‌آموزان است. امکان ندارد، ملتی مقاوم باشند و یا در مدرسه دانش‌آموزان بتوانند ادعا کنند، سفیران مقاومت هستند، مگر اینکه روحیه همکاری و همدلی داشته باشند؛ مگر اینکه احساس کنند نسبت به نوجوانی که در غزه، لبنان و یمن زجر می‌کشد، مسئولیت داشته و حس همدلی به آنها دارند.
در گام اول سفارتخانه مقاومت، مدرسه سفیران مقاومت با هم جمع شدند و تبلیغ و گفتوگو کردند و در ادامه یک اجتماع از چند مدرسه تشکیل شد و در راستای پویش همدلی، دو میلیارد تومان وجه نقد و طلا جمع‌آوری و برای مردم مظلوم غزه و لبنان ارسال کردند. زمانی می‌توان از یک مدرسه چنین اقدامی را توقع داشت که همدلی داشته باشند و مدیران دلسوز و معلمان همکار و همدل پای کار باشند. بدون این روحیه، امکان انجام چنین اقدام بزرگ و مهمی وجود نداشت و این مسئله‌ای است که می‌توانیم روزنه آن را در اعتکاف ایجاد کنیم و با نوجوانان گفتوگو کنیم و این طرح را با آنها در میان بگذاریم. در ادامه در مساجد، مدارس، کانون‌های فرهنگی و جمع‌های خانوادگی بتوانیم برای گفت‌و‌گو‌ها و قول و قرار‌هایی که در اعتکاف داشتیم، اقدامات عملی را رقم بزنیم.
ایکنا ـ اعتکاف چه تأثیری بر افزایش آگاهی دینی دانش‌آموزان دارد؟
قصه اعتکاف باید تبدیل به سه روز پربرکت شود. نوجوانان در این سه روز از بخشی از روزمرگی‌های خود نجات می‌یابند و در گوشه و خلوتی در جمع دوستان و یا به همراه بزرگتر‌های خود در مسجد حضور دارند، این سه روز، فرصت خوبی است تا به سؤالات و شبهات دینی آنها پاسخ داده شود و درباره آنها گفتوگو کنند. ویژه‌برنامه «حرف ما» پیشنهاد خوبی است؛ چراکه نوعی کرسی آزاداندیشی نوجوانانه است و دانش‌آموزان با کمک مربیان و بزرگتر‌ها در حلقه‌هایی با موضوع مورد نظر خودشان گفتوگو می‌کنند و در مرحله دوم نماینده هر گروه و حلقه در جمعی که در اعتکاف حضور دارند، دیدگاه‌های گروه خود را ارائه می‌دهند و چند گروه دیگر می‌توانند صحبت‌های او را نقد کنند؛ نماینده باید نقدپذیر باشد و اگر پاسخی داشت، آن را بیان کند. اگر این تعامل با رهبری بزرگتر‌ها انجام شود، مسئله‌ها و دغدغه‌هایشان جهت‌دهی مناسبی پیدا می‌کند.
کسی که می‌خواهد در این کرسی آزاداندیشی، راهبری کند، نباید چندان نقش سخنران و ارائه دهنده داشته باشد، بلکه باید تنظیم‌کننده گفت‌و‌گو‌ها باشد. این قالب در آگاهی‌‌بخشی دینی نوجوانان بسیار مؤثر است. علاوه بر این، می‌توانند کتاب‌هایی را نیز معرفی کنند و کتابخانه سیار داشته باشند و از مستندات و تولیدات رسانه‌ای استفاده کنند، اما نقطه کانونی اعتکاف گفتوگو کردن است که در بسیاری از موارد، جای آن خالی است.
ایکنا ـ آیا اعتکاف می‌تواند در کاهش مشکلات رفتاری دانش‌آموزان موثر باشد؟
اگر اعتکاف را به سمتی ببریم که در میانه و انتهای آن نوجوانان به قول و قرار‌ها و عهد‌های جمعی برسند، می‌تواند در تنظیم‌گری رفتار‌های آنها بعد از اعتکاف تأثیر داشته باشد. طرح «قهرمانینو» در همین راستا طراحی شده است و نوجوانان می‌توانند با یک شهید رفیق شوند، سر مزار او بروند و کتابش را بخوانند و دل‌نوشته برای شهید بنویسند. چند قول عملیاتی را در حد توان خود با شهید داشته باشند و آن را عملیاتی کنند. این موارد تعهدی را برای نوجوان ایجاد می‌کند که در رفاقت با شهید ممکن است، برخی رفتار‌های ناشایست خود را نیز کنار بگذارند. در فضای اعتکاف نیز باید مراقبت‌هایی را داشته باشیم و احکام آن را رعایت کنیم، مثلاً باید بدانیم، جدل کردن در اعتکاف باعث بطلان اعتکاف می‌شود و باید از این موهبت احکام شرعی استفاده کرد. مسلم است که اعتکاف می‌تواند در کاهش مشکلات رفتاری نوجوانان مؤثر باشد، به شرط اینکه بزرگتر‌ها برنامه‌ریزی کنند و این فعالیت‌ها استمرار داشته باشد.
ایکنا ـ چه راهکار‌هایی برای افزایش مشارکت نوجوانان در برگزاری مراسم اعتکاف پیشنهاد می‌کنید؟
ممکن است مشارکت به معنای تعداد زیاد دانش‌آموزان باشد که چند راهکار ساده برای آن وجود دارد و لزوماً نباید به دنبال این باشیم که اعتکافی برگزار کنیم که تمام افراد شرکت‌کننده در آن مراسم، نوجوانان باشند، چراکه برای برخی والدین دشوار است که نوجوانان را به تنهایی به این مراسم بفرستند و یا برخی از نوجوانان دوست دارند، همراه والدین خود در این مراسم حضور داشته باشند، بنابراین نوجوانان، چه به صورت فردی و یا گروهی، یا خانوادگی در این مراسم شرکت کنند، اعتکاف نوجوانی است و اگر در اعتکاف‌های عمومی هم حضور داشته باشند، اشکالی ندارد. از جهتی هم این نوع اعتکاف از نظر اجرایی آسانتر است.
اعتکاف نوجوانان در سال‌های اخیر رو به رشد بوده و دست‌اندرکاران و سیاستگذاران آن دغدغه جذب نوجوانان را ندارند و ما باید به دنبال کیفی کردن این مراسم باشیم. وقتی حدود ۷۰ درصد شرکت‌کنندگان در این مراسم نوجوانان هستند، پس باید در این زمینه دغدغه داشت. باید به این سمت برویم که هر دانش‌آموزی که امسال در مراسم اعتکاف شرکت کرد، در سال آینده خود را متعهد بداند که یک تا چند نفر دیگر را نیز با خود به این مراسم دعوت کند. این حاصل نمی‌شود مگر با یک کار رسانه‌ای، روایتگری و برنامه‌ریزی که روایت نوجوانان معتکف و مستندسازی از حال و هوای آنها را دربرگیرد. این مشارکت می‌تواند در راستای مشارکت و خادمی نوجوانان در مراسم اعتکاف نیز باشد. نقش‌آفرینی در مراسم برای نوجوانان جذاب است. در کتاب «خلوت قهرمانساز» نقشی را به عنوان خادم آسمانی قرار دادیم که می‌توان از ظرفیت نوجوانان در برگزاری مراسم استفاده کرد.
منظور از نوجوانان خادم این نیست که خود را به صورت ویژه وقف خادمی اعتکاف کنند، آنها از ثواب کافی برخوردار هستند، اما منظور این است که مسئولیت‌های مراسم اعتکاف را جزئی‌تر کنیم تا گستره بیشتری از نوجوانان در امور اعتکاف نقش‌آفرینی و خادمی کنند و فضایی مانند مراسم اربعین را رقم بزنیم تا رقابت سالمی میان نوجوانان شکل گیرد و همه احساس کنند، می‌توانند خادم اعتکاف باشند.
گفتوگو از سمیه قربانی
انتهای پیام
مصاحبه های آموزشی ایکنا واقعا ارزشمند و مورد استفاده خانواده اس . ممنونیم سلام مطالب ارزنده ای در این مصاحبه بیان شده ، امیدوارم از این دست مصاحبه ها منتشر شود. مطالب آن بسیار کاربردی است. 
